Izba podjęła kontrolę z uwagi na ujawnione przez inspekcję weterynaryjną i organizacje pozarządowe przypadki naruszania dobrostanu zwierząt w transporcie i uboju. NIK miała sprawdzić, czy podczas transportu i uboju zwierząt przestrzegane były w szczególności zasady zawarte w Kodeksie Dobrostanu Zwierząt ujęte, jako katalog pięciu wolności: od głodu, pragnienia i niedożywienia, od urazów psychicznych, od bólu, ran i chorób, do wyrażania naturalnego zachowania, od strachu i stresu w relacji z człowiekiem.

Nadzór Inspekcji Weterynaryjnej nad ubojem w rzeźniach był pełny i skuteczny. Najważniejsze stwierdzone w latach 2014-2016 (I półrocze) nieprawidłowości dotyczyły niewłaściwego opracowania procedur i braku konserwacji urządzeń do ogłuszania zwierząt.

Inspekcja weterynaryjna nie sprawowała nadzoru nad ubojem gospodarczym. Główny Lekarz Weterynarii nie miał informacji o skali tego uboju ani o wynikach kontroli dokonywanych przez lekarzy weterynarii.

Powiatowi lekarze weterynarii praktycznie nie kontrolowali ubojów gospodarczych nie znali, zatem zakresu stosowania przepisów o chronię zwierząt, zakresu rejestracji ubojów ani kwalifikacji przeprowadzających uboje. Według NIK, rolnicy mimo obowiązku informowali tylko o niektórych planowanych ubojach gospodarczych. Często zawiadomienia przekazywano z opóźnieniem i były one niekompletne.

W ocenie NIK nadzór administracyjny nad dobrostanem zwierząt podczas uboju gospodarczego był niewystarczający. Wciąż brakuje jednolitych standardów uboju niezależnych od skali i miejsca przeprowadzenia.

Zdaniem NIK, nowym regulacjom nie zostały też poddane kwalifikacje osób uśmiercających zwierzęta, choć Polska miała na to 3 lata do 1 stycznia 2013 r. Nie zostało to też zrobione po tej dacie. Minister rolnictwa nie reagował na monity Głównego Lekarza Weterynarii w tej sprawie.

Powiatowi lekarze weterynarii w latach 2014-2015 przeprowadzili ponad 755 tys. kontroli środków transportu zwierząt i dokumentacji związanej z tym transportem. Stwierdzono 2518 nieprawidłowości dotyczących przede wszystkim niezdolności zwierząt do transportu, dokumentacji, praktyk stosowanych podczas transportu i środków transportu.

Od 2014 r. do I półrocza 2016 r. Inspekcja Transportu Drogowego przeprowadziła 6,7 tys. kontroli transportu zwierząt. Stwierdzono 59 przypadków naruszenia przepisów. Inspekcja Transportu Drogowego przeprowadzała jednak kontrole tylko w wyznaczonych punktach na drogach publicznych, w dni powszednie. Zupełnie poza kontrola pozostawał transport ”gospodarski” (gospodarz do sąsiada, sąsiad do rzeźni itp.).

Nieznany pozostaje zakres nadzoru policji nad przestrzeganiem prawa o ochronie zwierząt w transporcie zwierząt gospodarskich - zarówno ten dotyczący ewentualnych efektów kontroli, jak i zastosowanych czynności prawnych (mandaty, zawiadomienia sądów).

Według NIK, niewystarczająca jest współpraca odpowiednich służb w celu wspólnego działania na rzecz przestrzegania praw zwierząt podczas uboju i transportu.

Zasady uboju bez ogłuszania (tzw. uboju rytualnego) nie zostały w Polsce objęte szczególnymi regulacjami (zgodnie z przepisami unijnymi). Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2014 roku, sankcjonujący w Polsce dokonywanie uboju rytualnego, otwiera drogę do przeprowadzania tego typu uboju bez ograniczeń, także w celach czysto komercyjnych i wywozu za granicę.

Kontrolerzy stwierdzili brak danych na temat skali, zakresu i przeznaczenia uboju bez ogłuszania, zarówno, co do liczby przypadków, jak i zakładów, gdzie taki ubój prowadzono. Szczególne zasady tego uboju nie były określone w stosownych przepisach prawa krajowego. Ewidencja Inspekcji Weterynaryjnej nie wykazywała odrębnie uboju z ogłuszaniem i bez. Ministerstwo Rolnictwa, Główny Inspektorat Weterynarii ani GUS nie dysponowały danymi na temat ilości eksportowanego mięsa z uboju rytualnego ani nawet liczby zakładów stosujących taki ubój.

W celu zapewnienia dobrostanu zwierząt oraz zwiększenia nadzoru w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt podczas transportu i uboju, Najwyższa Izba Kontroli wnosi do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o: objęcie regulacją uboju według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne z ograniczeniem do związków wyznaniowych zarejestrowanych w Polsce. Przepisy przedmiotowego rozporządzenia unijnego dają możliwość przyjęcia przepisów krajowych, które służą zapewnieniu szerszej ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania, m.in. w przypadku zwierząt poddawanych ubojowi według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne; wzmożenie działań mających na celu dostosowanie przepisów o ochronie zwierząt do rozporządzenia Rady Europy nr 1099/2009, w szczególności dot. przyznawania świadectw kwalifikacji dla osób biorących udział w uśmiercaniu i działaniach związanych z uśmiercaniem zwierząt;

NIK apeluje także do Głównego Lekarza Weterynarii o: zwiększenie nadzoru nad Inspekcją Weterynaryjną przede wszystkim w zakresie metodyki i zakresu kontroli ubojów zwierząt na terenie gospodarstw w celu pozyskania mięsa na użytek własny; Głównego Inspektora Transportu Drogowego o: ujednolicenie zakresów kontroli przedsiębiorców zajmujących się transportem zwierząt, w celu obligatoryjnej kontroli zagadnień dotyczących przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt w transporcie; podjęcie współpracy z organizacjami społecznymi zajmującymi się ochroną zwierząt w celu skuteczniejszego egzekwowania przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt w transporcie; rozważenie wystąpienia do Inspekcji Weterynaryjnej o udostępnienie systemu TRACES w celu planowania kontroli transportów zwierząt.