Obrót nieruchomościami rolnymi na rynku prywatnym jest ściśle uregulowany przez przepisy zawarte w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.

Przepisy ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego określają że nabywca gruntów rolnych powyżej 1 ha musi zostać rolnikiem indywidualnym.

Zobowiązują one też nabywających grunty rolne do prowadzenia działalności rolniczej na świeżo zakupionych gruntach rolnych przez co najmniej 5 lat, bez możliwości swobodnego zbycia lub dzierżawy bez uzyskania wcześniejszego pozwolenia w drodze administracyjnej od KOWR.

Przepisy te też określają, który podmiot ma pierwszeństwo pierwokupu ziemi i jak wielki areał może zakupić oraz co ważniejsze czym wyróżnia się nieruchomość rolna od innych gruntów.

Szczególnie te ostatnie rozróżnienie ma ogromy wpływ na przebieg sprzedaży/zakupu gruntów.

Sprawdzenie nieruchomości, czy ma status rolnej

Jak precyzuje ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego, a dokładniej jej art. 2 pkt. 1

Ilekroć w ustawie jest mowa o "nieruchomości rolnej" - należy przez to rozumieć nieruchomość rolną w rozumieniu Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne.

W definicji mamy więc ważne elementy które pozwalają nam odróżnić nieruchomość rolną od innych nieruchomości.

Najważniejszym  z nich, jest określone przeznaczenie, czy też działalność do jakiej grunty rolne zostały przypisane w planach zagospodarowania przestrzennego. 

Większość gmin posiada takie plany zagospodarowania przestrzeni i można zwrócić się do stosownych urzędników o określenie przeznaczenia danej nieruchomości.

Może okazać się, że mimo, na danych gruntach prowadzona jest działalność rolnicza to w planach zagospodarowania przestrzennego mogą one być oznaczone jako nieruchomości pod budowę, produkcję itd. czyli inny cel niż rolny.

A wtedy warto pamiętać, że nie podlegają ona restrykcjom i regulacjom zawartym w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.

Zupełnie inaczej sytuacja wygląda, gdy nie ma zatwierdzonego planu zagospodarowania przestrzennego, w lokalizacji na której znajdują się interesujące nas nieruchomości rolne.

I mimo że prowadzona jest na nich działalność rolna to inwestor może zwrócić się do urzędu o wydanie decyzji o warunkach zabudowy. W ten sposób gmina uchwali przeznaczenie (inne niż rolne) gruntów, które chcemy zakupić.

O decyzję o warunkach zabudowy zgłaszamy się więc z wnioskiem, kiedy nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, a chcemy  zmienić sposób zagospodarowania gruntów np. zbudować określony obiekt.

Nawet jeżeli nie jesteś właściciel gruntu mamy prawo złożyć wniosek o ustalenie warunków zabudowy.

Czy użytki rolne też podlegają pod ustawę o kształtowaniu ustroju rolnego?

Zgodnie z ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego przez użytki rolne rozumiemy:

"grunty orne, sady, łąki trwałe, pastwiska trwałe, grunty rolne zabudowane, grunty pod stawami i grunty pod rowami." (art. 2 pkt 5 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego).

Czy one zaliczane są zaliczane jako grunty rolne czy też już mamy do czynienia z nieruchomościami które są przeznaczone na inne cele niż rolne?

Jak określa art. 461 Kodeksu cywilnego, nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Czyli także użytki rolne są zaliczane do nieruchomości rolne, gdyż mogą być wykorzystane do szeroko pojętej produkcji rolnej.

Musimy więc zastosować podobną procedurę sprawdzenia statusu gruntów, jak w przypadku nieruchomości rolnej, czyli w pierwszej kolejności sprawdzić czy jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz jaki została oznaczona działką, której zakupem itd.

Jeżeli interesujące grunty są rolnymi to nie w każdym przypadku ich zakup regulowany jest ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego.

Od powyższych przepisów są także wyjątki, zawarte w samej ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.

Do jakich gruntów rolnych nie stosuje się ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego?

Jak podkreślają eksperci KOWR przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego nie stosuje się do:

  • nieruchomości gruntowych innych niż rolne (tj. budowlanych, przemysłowych, leśnych itp.) oraz nieruchomości lokalowych (samodzielnych lokali wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej),
  • nieruchomości rolnych o powierzchni mniejszej niż 0,3 ha,
  • nieruchomości rolnych będących drogami wewnętrznymi,
  • nieruchomości rolnych w których grunty, oznaczone w ewidencji gruntów i budynków jako grunty pod stawami, stanowią co najmniej 70% powierzchni nieruchomości,
  • nieruchomości rolnych wchodzących w skład Zasobu Własności Skarbu Państwa, o których mowa w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa,
  • nieruchomości rolnych sprzedanych na podstawie art. 42 ust. 1 lub 6 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa,
  • gruntów rolnych zabudowanych o powierzchni nieprzekraczającej 0,5 ha, które w dniu 30.04.2016 r., zajęte były pod budynki mieszkalne oraz budynki, budowle i urządzenia niewykorzystywane obecnie do produkcji rolniczej, wraz z gruntami do nich przyległymi umożliwiającymi ich właściwe wykorzystanie oraz zajętymi na urządzenie ogródka przydomowego – jeżeli grunty te tworzą zorganizowaną całość gospodarczą oraz nie zostały wyłączone z produkcji rolnej w rozumieniu ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o  ochronie gruntów rolnych i leśnych,
  • nieruchomości rolnych, które w dniu 30.04.2016 r., w ostatecznych decyzjach o warunkach zabudowy i  zagospodarowania terenu przeznaczone są (w całości), na cele inne niż rolne (np. budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne lub inne, usługowe, przemysłowe itp.),
  • nieruchomości rolnych położonych w granicach administracyjnych miast, z zastrzeżeniem art. 9a ww. ustawy, jeżeli: w stosunku do tych nieruchomości została podjęta:

- uchwała o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących lub
-uchwała o ustaleniu lokalizacji inwestycji towarzyszącej w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących,
- zbycie następuje w celu realizacji inwestycji mieszkaniowej lub inwestycji towarzyszącej w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących,

  • nabycia nieruchomości rolnej do Zasobu, o którym mowa w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. o Krajowym Zasobie Nieruchomości, oraz do gruntów, które zostały zbyte z tego Zasobu albo wniesione do spółki jako aport, w celu realizacji inwestycji mieszkaniowej lub realizacji uzbrojenia technicznego, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. o Krajowym Zasobie Nieruchomości – położonych w granicach administracyjnych miast.

Przepisy ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego stosuje się już przy nabyciu nieruchomości rolnej o powierzchni od 30 arów (0,3 ha) do 0,99 ha, ale:

  • nabywca nie musi spełnić obowiązku bycia rolnikiem indywidualnym;
  • zakup nie wymaga zgody KOWR, ale w powyższym przypadku Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa może skorzystać z prawa pierwokupu (pierwszeństwa wykupu).