Mleko to jeden z wartościowszych produktów rolnictwa ekologicznego. Jego ilość jest jednak ograniczona ze względu na liczbę krów, ich wydajność oraz koncentrację gospodarstw ekologicznych w danym rejonie. W takich warunkach trudno jest zorganizować rynek mleka ekologicznego.

Reżim produkcyjny

Aby na rynku mleko funkcjonowało pod mianem ekologicznego, musi pochodzić z gospodarstwa posiadającego certyfikat zgodności z zasadami produkcji ekologicznej, a jego uzyskanie wiąże się z kontrolowaniem procesu produkcji. Rolnik zobowiązany jest do przestrzegania zasad chowu ekologicznego, wyznaczonych przepisami prawa krajowego i unijnego, a przede wszystkim Rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2092/91. Jednym z warunków chowu jest zakaz karmienia zwierząt koncentratami i mieszankami pełnoporcjowymi. Dawka pokarmowa powinna składać się z pasz naturalnych, wytworzonych przede wszystkim we własnym gospodarstwie. Także warunki bytowe zwierząt powinny być jak najbardziej zbliżone do naturalnych.

Obowiązujący w gospodarstwach ekologicznych reżim przy pozyskiwaniu mleka odbiega od warunków produkcji w gospodarstwach konwencjonalnych. Pozwala to zaoferować konsumentowi produkt lepszej jakości, o wyższych walorach zdrowotnych. Ale dla rolnika nie mniej ważny jest wynik ekonomiczny. Powszechnie uważa się, że produkty ekologiczne pozwalają na uzyskanie wyższej ceny, dzięki ich specjalnym zaletom albo też podkreśla się przywilej rolników „ekologicznych” do uzyskiwania wyższych cen za te produkty. Nie jest to jednak powszechne, zwłaszcza w przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego, choćby mleka.  

Porównywane gospodarstwa

W Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie oceniono pod tym kątem gospodarstwa ekologiczne w ramach systemu AGROKOSZTY, badającego efekty produkcyjno-ekonomiczne dla różnych działalności rolniczych.  Badane w 2006 roku gospodarstwa zlokalizowane były na Mazowszu, Podlasiu, w Małopolsce i na Pogórzu, gdyż w tych regionach jest najwięcej gospodarstw ekologicznych w Polsce, w których utrzymywano krowy mleczne. Przeciętnie 7 krów. Średni obszar gospodarstwa wynosił 24 ha, z czego 67 proc. stanowiły trwałe użytki zielone, będące bazą do produkcji pasz objętościowych. Wydajność mleczna krów wynosiła średnio 3341 l, a cena skupu mleka wyniosła zaledwie 86 gr za litr. Wydajność mleczna była o 18 proc. niższa od wydajności krów podawanej przez GUS dla gospodarstw indywidualnych w 2006 r., niższa o 7,5 proc. była również cena skupu mleka.

W systemie AGROKOSZTY prowadzone były równocześnie badania dotyczące ekonomiki chowu krów w gospodarstwach konwencjonalnych. Wśród nich były takie, w których nie stosowano koncentratów i mieszanek pełnoporcjowych, lecz żywiono krowy  paszami naturalnych, tak jak w gospodarstwach ekologicznych. Spośród tych gospodarstw wyselekcjonowano grupę o podobnej obsadzie i położonych w tym samym regionie, co ekologiczne. Pozwoliło to poznać czynniki różnicujące wyniki produkcyjno-ekonomiczne w obydwu systemach chowu. Wielkość gospodarstwa konwencjonalnego wynosiła średnio 18 ha użytków rolnych, z czego 29 proc. stanowiły użytki zielone. Uzyskano w nich wyższą o 13 proc. wydajność mleczną (3787 l), wyższą o 2 proc. cenę skupu mleka, a także wyższą o 15 proc. cenę za cielęta odsadzane od krowy niż w gospodarstwach ekologicznych. Zatem w porównaniu do tych wyników rolnicy z gospodarstw ekologicznych nie uzyskiwali należnej im teoretycznie premii cenowej. Powodem mogła być zbyt mała koncentracja produkcji mleka. Uzyskanie preferencji cenowych za mleko ekologiczne jest zapewne uzależnione od skali produkcji, co jest ważne dla sektora przetwórczego.

Koszty i dochody

W gospodarstwach ekologicznych wartość produkcji na 1 krowę wyniosła 3597 zł i była o 17 proc. niższa niż w gospodarstwach konwencjonalnych (4345 zł). Atutem ekologicznego chowu krów mlecznych były niskie koszty bezpośrednie produkcji, które wynosiły 1015 zł na 1 krowę. W gospodarstwach konwencjonalnych były one o 60 proc. wyższe. Różnica ta tkwiła głównie w niskich kosztach pasz. W gospodarstwach ekologicznych karmiono krowy zgodnie z obowiązującymi regułami, a więc głównie paszami własnymi. Ich udział w koszcie pasz ogółem wynosił 92 proc., a w konwencjonalnych – 74 proc. Pasze dla 1 krowy w gospodarstwie ekologicznym kosztowały łącznie 566 zł, a w konwencjonalnym – 1273 zł. Mimo tak znacząco niższych bezpośrednich kosztów produkcji nadwyżka bezpośrednia dla produktu ekologicznego była niższa. Wyniosła bowiem 2582 zł na krowę, a w gospodarstwach konwencjonalnych – 2716 zł.

Dochód z produkcji mleka był w gospodarstwach ekologicznych wyższy, gdyż wyniósł w przeliczeniu na krowę 1759 zł, a w konwencjonalnych – 1325 zł. Dochód ten jest obliczany przez odjęcie od wartości produkcji wszystkich kosztów określanych kosztami ogółem. Zatem o lepszym wyniku ekonomicznym chowu krów mlecznych w tych gospodarstwach zadecydowały niższe koszty produkcji. Dodatkowo rolnicy otrzymali wyższe wsparcie finansowe w postaci dopłat do powierzchni paszowej. Prawdopodobnie żadnych korzyści nie odniósł konsument z tytułu produkcji tego mleka – sugerować to może niska średnia cena jego sprzedaży. Najpewniej ze względu na małą skalę produkcji mleko to trafiło do wspólnego zbiornika z mlekiem uzyskanym od krów w gospodarstwach konwencjonalnych. Przy obecnej strukturze gospodarstw ekologicznych niełatwo jest zwiększyć obsadę krów mlecznych, a tym samym wielkość produkcji mleka w gospodarstwie. Wymaga to bowiem przede wszystkim dużych obszarów ziemi do pozyskania własnej paszy.

Wyniki ekonomiczne

Porównanie dochodów uzyskanych od jednej krowy w gospodarstwach prowadzących chów ekologiczny i tradycyjny w 2006 r.
Wartość mleka sprzedanego od krowy w ciągu roku: gospodarstwa ekologiczne – 3597 zł, tradycyjne – 4345 zł;
Koszty bezpośrednie, na które w produkcji zwierzęcej składają się koszty wymiany stada, zakupu pasz, czynszów dzierżawnych za użytkowanie powierzchni paszowej, ubezpieczenia zwierząt, koszty  leczenia oraz koszty specjalistyczne: ekologiczne – 1015 zł, tradycyjne – 1629 zł;
Nadwyżka bezpośrednia bez dopłat: ekologiczne – 2582 zł, tradycyjne – 2716 zł;
Koszty ogółem, na które składają się koszty bezpośrednie i koszty pośrednie. Koszty pośrednie obejmują koszty ogólnogospodarcze, podatki, amortyzację, koszty obsługi obcego kapitału, ziemi i pracy: ekologiczne –  2332 zł, tradycyjne – 3246 zł;
Dochód z działalności bez dopłat: ekologiczne – 1265 zł, tradycyjne – 1099 zł;
Dopłaty do powierzchni paszowej: ekologiczne – 494 zł, tradycyjne – 226 zł;
Dochód na krowę wyniósł w gospodarstwach ekologicznych 1759 zł, a w tradycyjnych – 1325 zł.

Autorka pracuje w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie

Źródło: "Farmer" 03/2008