Założenia tego nowego działu hodowli roślin to często inne kryteria selekcji, związane z dostosowaniem do specyficznych warunków rolnictwa ekologicznego oraz wyszczególnienie dozwolonych i niedozwolonych (nieekologicznych) metod hodowlanych. Trwają dyskusje nad metodami i źródłami finansowania ekologicznego działu hodowli roślin. Jest to projekt, który będzie owocował w przyszłości, gdyż wyhodowanie nowej odmiany, szczególnie metodami tradycyjnymi, a za takimi opowiadają się specjaliści, trwa ok. 10 lat. Obecnie w uprawach ekologicznych wykorzystuje się przeważnie te same odmiany, co w rolnictwie konwencjonalnym.

Stereotypy dotyczące odmian ekologicznych

“Odmiany konwencjonalne są całkowicie nieodpowiednie dla rolnictwa ekologicznego”
To nie prawda. Obecnie w wersji ekologicznej dostępne lub zakwalifikowane są odmiany niemal wszystkich gatunków roślin uprawnych (z wyjątkiem odmian jęczmienia na glebach słabych). W wypadku jednak niektórych gatunków kierunki selekcji przyjęte od lat (np. krótka słoma u zbóż) są w rolnictwie ekologicznym niepożądane. Kryteria selekcji przyjęte podczas hodowli nowych odmian są dla rolnictwa ekologicznego inne niż dotychczas stosowane. Najważniejszymi cechami roślin są: odporność na choroby i szkodniki, konkurencyjność wobec chwastów, efektywne wykorzystanie składników pokarmowych. Konkurencyjność wobec chwastów, nieistotna w hodowli dla rolnictwa konwencjonalnego, gdzie dozwolone jest stosowanie herbicydów, staje się tu najistotniejszą cechą nowej odmiany. Odmiana wymagająca częstego odchwaszczania (ręcznego, mechanicznego lub przy użyciu ognia) byłaby nieopłacalna w uprawie. Potrzeba hodowli nowych odmian - ekologicznych - powinna być rozważana dla każdej grupy gatunków, a nawet dla każdego gatunku roślin uprawnych osobno. Z pewnością jednak odpowiednie odmiany będą się stopniowo pojawiać.

“Producenci żywności ekologicznej chcą uprawiać stare odmiany”
To stwierdzenie jest całkowicie błędne. Rolnictwo ekologiczne musi czerpać korzyści z postępu hodowlanego, bo rolnicy ekologiczni też zwracają uwagę na plony i opłacalność uprawy. Jednak, w określonych warunkach, rolnicy wybierają odmiany będące efektem konwencjonalnej hodowli sprzed 10-30 lat. Dzieje się tak, bo:
  • najnowsze odmiany utraciły pewne pożądane cechy (walory smakowe, dłuższa słoma zbóż umożliwiająca konkurowanie z chwastami i przydatna jako ściółka dla zwierząt gospodarskich),
  • rolnicy muszą rozważać potrzeby pokarmowe roślin w ramach całego systemu produkcji. Na przykład wyższy plon i/lub zwiększone pobieranie składników pokarmowych przez daną odmianę może działać niekorzystnie na rośliny następujące późnej w płodozmianie. Korzyści ze stosowania danej odmiany muszą być określane w odniesieniu do całego płodozmianu,
  • nie ma wystarczających danych na temat zachowania się najnowszych odmian w warunkach ekologicznego systemu gospodarowania.
Wadą starszych odmian jest często brak materiału siewnego niezaprawianego oraz wytworzonego w gospodarstwie ekologicznym. Poza tym aby uprawa starych odmian była opłacalna, musiałaby być dotowana przez państwo.

“Liczba odmian dla upraw ekologicznych maleje”
Rzeczywiście, odmiany bardzo przydatne do uprawy w gospodarstwach ekologicznych znikają z krajowych list odmian, nie zawsze znajdując odpowiedniki w nowych rodach hodowlanych, np. pszenice chlebowe, smaczne odmiany ziemniaków. Mimo to wybór odmian do uprawy w gospodarstwach ekologicznych jest obecnie większy niż 10 lat temu. Dzieje się tak z powodu lepszej dostępności i wymiany interesujących odmian pomiędzy krajami Unii Europejskiej. Prawdopodobnie w przyszłości wybór odmian będzie jednak bardziej ograniczony, gdy w Europie zacznie uprawiać się na szerszą skalę odmiany genetycznie zmodyfikowane, zabronione w rolnictwie ekologicznym.

“Rolnictwo ekologiczne wymaga odmian dostosowanych do warunków lokalnych”
Przystosowanie do miejscowych gleb, klimatu i systemu produkcji jest ważną cechą odmian, pozwalającą na uzyskanie dobrych plonów bez konieczności intensywnej ochrony i nawożenia. Jednak korzyści z regionalnego przystosowania odmian są różne w wypadku różnych gatunków roślin uprawnych. Firmy hodowlane czerpałyby większe zyski, ale też ponosiłyby wyższe koszty, tworząc wiele zróżnicowanych odmian przystosowanych do określonych warunków. Ponieważ hodowla odmian dla gospodarstw ekologicznych stanowi nowy i niewielki segment rynku nasiennego, powinna na razie skupić się na tworzeniu odmian uniwersalnych, odpowiednich dla różnych warunków glebowo-klimatycznych.

“Producenci żywności ekologicznej potrzebują takich odmian, które mogliby z powodzeniem sami rozmnażać w swoich gospodarstwach”
Aby odmiana zachowała swoje cechy przez wiele lat, potrzebna jest hodowla zachowawcza. Teoretycznie może być ona prowadzona przez rolników w ich własnych gospodarstwach. Większość z nich nie ma jednak niezbędnej wiedzy i doświadczenia, a także nie chce tego robić.
“Najlepsze odmiany konwencjonalne są jednocześnie najodpowiedniejsze dla upraw ekologicznych”
To nie jest cała prawda. Wiele cech odmian konwencjonalnych nie sprawdza się w warunkach produkcji ekologicznej i przeciwnie – cech pożądanych w uprawie ekologicznej nie mają obecne, nowoczesne odmianach. Cechy pożądane:
  • zdolność skutecznego konkurowania z chwastami. Cecha ważna w wypadku zbóż, ale także innych grup roślin (np. grochu),
  • dłuższa słoma. Długoźdźbłowe odmiany zbóż przeważnie tworzą większą masę korzeni, mają więc wyższą zdolność pobierania wody i składników mineralnych (szczególnie ważne przy niskim ich stężeniu w glebie),
  • przydatność do przechowywania bez stosowania środków chemicznych, np. bez preparatów zapobiegających wybijaniu w pędy (ziemniaki, cebula),
  • lepszy smak, konsystencja i inne cechy jakościowe, wymagane przez konsumentów żywności ekologicznej,
  • w wypadku cech związanych z problemami występującymi zarówno w uprawach ekologicznych, jak i konwencjonalnych, najlepsze nowe odmiany mogą rzeczywiście być najbardziej odpowiednie. U zbóż, na przykład, odporność na choroby (helmintosporioza, rynchosporioza, rdze) jest jednakowo ważna w obu systemach gospodarowania. Wiele istniejących i nowych odmian roślin uprawnych znakomicie nadaje się do uprawy w rolnictwie lub do ogrodnictwa ekologicznego. Można wśród nich znaleźć odmiany dobrze plonujące przy obniżonej dostępności azotu, czy braku chemicznej ochrony przed chorobami i szkodnikami.
Kierunki hodowli

Zboża:
  • odporność lub tolerancja na śnieć cuchnącą pszenicy i inne choroby przenoszone z materiałem siewnym. W ekologicznej reprodukcji nasiennej i hodowli zachowawczej problem patogenów przenoszonych z materiałem siewnym będzie prawdopodobnie narastał. Należy opracować dopuszczalne w rolnictwie ekologicznym metody odkażania nasion, lecz w dłuższym czasie będą one zastępowane hodowlą i wprowadzaniem do uprawy form odpornych,
  • zdolność konkurowania z chwastami, długie źdźbło,
  • wierność plonowania i stabilna jakość w zróżnicowanych warunkach (efektywność wykorzystania składników pokarmowych, odporność na stresy środowiskowe, takie jak: susza, przymrozki, niskie pH gleby itp.),
  • wysoka jakość plonu i stabilność cech jakościowych w warunkach uprawy ekstensywnej.
Ziemniaki:
  • zaraza ziemniaka jest przyczyną zmiennych plonów i największych problemów na rynku ziemniaka ekologicznego z powodu zakazu stosowania preparatów miedziowych oraz rosnącej agresywności patogenu. Dzisiejsze odmiany o podwyższonej odporności na zarazę ziemniaka w większości charakteryzują się gorszym smakiem, nieatrakcyjnym wyglądem i/lub ograniczoną przydatnością do przechowywania,
  • odporność na rizoktoniozę.
Rośliny strączkowe:
  • choroby roślin strączkowych są większym problemem w rolnictwie ekologicznym niż konwencjonalnym ze względu na ich częstsze występowanie. Hodowla polega więc na poprawie cech odpornościowych u odmian ekologicznych.
Kukurydza:
  • programy hodowlane koncentrują się na uzyskaniu odmian odpowiednich do warunków uprawy niskonakładowej. Jedną z najważniejszych cech odmian jest wysoka polowa zdolność wschodów i szybki rozwój siewek we wczesnych stadiach rozwoju.
Buraki cukrowe:
  • ze względu na stosunkowo niewielką zniżkę plonów w uprawie ekologicznej (ok. 20%), buraki cukrowe powinny cieszyć się zainteresowaniem rolników ekologicznych. Problemem jest brak cukrowni wytwarzających cukier ekologiczny w części krajów Europy. Do pożądanych cech odmianowych zaliczyć trzeba przede wszystkim szybki wzrost we wczesnych stadiach rozwoju, szczególnie w rejonach o dużym nasileniu występowania szkodników.
Rzepak:
  • w warunkach uprawy ekologicznej rzepaku głównym problemem są szkodniki, powodujące spadek plonu poniżej tony z hektara (Niemcy). Poprawy wymagają także konkurencyjność wobec chwastów i plenność. Ekologiczny rzepak mógłby stanowić bardzo pożądaną alternatywę dla słonecznika, jako roślina oleista i pastewna.

Źródło: "Farmer" 07/2005