Coraz więcej rodzin bez dzieci na wsi

GUS opublikował właśnie wstępne wyniki NSP 2021 dotyczące liczby rodzin w Polsce. Dane te nie napawają optymizmem, jeśli chodzi o dotychczasowe, tradycyjne postrzeganie instytucji rodziny w społeczeństwie.

Liczba rodzin w Polsce wyniosła bowiem 10159,3 tys., czyli w ciągu dekady zmniejszyła się o 813,2 tys. tj. o 7,4% - podał GUS.

W okresie międzyspisowym (badanie prowadzone jest co dziesięć lat) spadek liczby rodzin dotyczył głównie miast – w 2021 r. odnotowano spadek o 824,4 tys. (ponad 12%). Natomiast na wsi odnotowano niewielki wzrost liczby rodzin - nieco ponad 11 tys. (0,3%). Jak tłumaczy GUS, obserwowane w ostatnim spisie zwiększenie się liczby rodzin na wsi w stosunku do liczby rodzin z miast jest konsekwencją postępującego kierunku przemieszczeń ludności z miast na wieś, najczęściej do gmin podmiejskich skupionych wokół dużych miast.

Mniej małżeństw, rośnie liczba rozwodów

W porównaniu z danymi spisu z 2011 r. znacznie obniżyła się liczba małżeństw (zarówno z dziećmi, jak i bez dzieci) – w 2021 r. było ich ok. 7312,0 tys., tj. ponad 72,0% ogółu rodzin (w 2011 r. odpowiednio 8153,2 tys. co stanowiło 74,3% ogółu rodzin). Natomiast dynamicznie (o ponad 74%) wzrosła liczba par pozostających w związkach niesformalizowanych - w 2021 r. odnotowano ich 552,8 tys. (w 2011 r. – odpowiednio 316,5 tys.). Jednakże w strukturze rodzin według typów stanowiły one nadal niewielki udział – prawie 5,4%.

Zdaniem analityków GUS, obserwowane w okresie międzyspisowym zmiany w strukturze rodzin mogą wynikać m.in. z malejącej liczby zawieranych małżeństw na korzyść pozostawania w związkach niesformalizowanych oraz rosnącej dość dynamicznie w analizowanym okresie liczby rozwodów.

Małżeństwo tak, ale bez dzieci

W okresie międzyspisowym największe zmiany dotyczyły grupy małżeństw z dziećmi. Pomimo znacznego spadku ich liczby, niezmiennie ta grupa pozostawała najczęstszym typem rodziny. W 2021 r. rodzin takich było 4242,1 tys. i stanowiły 41,8% ogółu rodzin. W porównaniu z 2011 r. liczba rodzin tego typu zmniejszyła się o 1214,7 tys. (22,3%). Spadek dotyczył w większości rodzin zamieszkałych w miastach (o prawie 30%), natomiast na wsi spadek liczby małżeństw z dziećmi był nieco niższy (o 13%). Należy dodatkowo zaznaczyć, że rodziny z dziećmi stanowią prawie połowę w strukturze rodzin zamieszkałych na wsi, natomiast w miastach niecałe 37% ogółu rodzin tam zamieszkałych.

Czytaj więcej

Dzień Dziecka na wsi coraz mniej wesoły?

W latach 2011-2021 obserwowany jest znaczny wzrost – o 373,5 tys. (13,9%) – liczby małżeństw bez dzieci. W 2021 r. odnotowano ich 3069,9 tys.

- Należy zaznaczyć, iż wzrost tego typu rodzin nastąpił przede wszystkim na wsi – o 23% (w miastach 9,2%) - podkreśla w analizie GUS.

Na kocią łapę....

Zgodnie z wstępnymi wynikami NSP 2021 ok. 552,8 tys. rodzin w Polsce to związki niesformalizowane. Zdecydowana ich większość (395,7 tys. tj. 71,6%) mieszkała w miastach, gdzie od ostatniego spisu ich liczba wzrosła o ponad 57 %. Natomiast na wsi obserwowany jest bardziej dynamiczny wzrost takich związków – prawie 2,5 - krotny w odniesieniu do 2011 r. Ponad połowę tych par (288,9 tys.) stanowiły rodziny z dziećmi, przy czym wyższy udział tego typu związków w ogólnej ich liczbie odnotowano na wsi (63,5%), w miastach stanowiły one blisko połowę par pozostających w związkach niesformalizowanych.

Kolejnym typem rodzin, których liczba zmniejszyła się w odniesieniu do wyników poprzedniego spisu, są rodziny niepełne. W 2021 r. – podobnie jak w 2011 r. - przeszło co czwarta rodzina była tworzona przez samotnego rodzica z dziećmi. W 2021 r. rodziców samodzielnie wychowujących dzieci było 2294,4 tys. Około 2/3 tych rodzin mieszka w mieście. Udział matek z dziećmi w strukturze rodzin wyniósł 18,8%, a ojców – 3,8%. Należy zwrócić uwagę na wzrost liczby ojców samodzielnie wychowujących dzieci. W 2021 r. ich liczba wyniosła 385,7 tys. (wzrost o 17,4% w odniesieniu do 2011 r.); jakkolwiek w dalszym ciągu jest to najmniej liczny typ rodziny w Polsce. Zmniejszyła się natomiast liczba matek z dziećmi: w 2011 r. było ich 2147,3 tys., a dekadę później o 12,2% mniej, tj. 1908,7 tys.

Ważnym elementem analizy rodzin jest występowanie poszczególnych typów rodzin w ujęciu regionalnym. Według wstępnych wyników spisu 2021 r. największy udział rodzin z dziećmi (par małżeńskich i związków niesformalizowanych) odnotowano w województwach: podkarpackim (50,0%), małopolskim (48,7%) i wielkopolskim (47,1%) przy ogólnym wskaźniku dla kraju 44,6%. Należy podkreślić, że dziesięć lat wcześniej wskaźnik dla kraju był nieco wyższy i wynosił 51,3%, natomiast nie zmienił się ranking województw i w 2011 r. te same województwa charakteryzowały się wysokimi udziałami rodzin z dziećmi.

Najmniej rodzin z dziećmi zamieszkuje województwa dolnośląskie i zachodniopomorskie - (po 40,3%, w 2011 r. odpowiednio 47,1% i 48,5%), oraz lubuskie i łódzkie - po 42,3%, (w 2011 r. odpowiednio 50,0% i 48,2%).

Z kolei najwyższy udział rodzin niepełnych występuje w województwach: warmińsko-mazurskim (24,4%), lubuskim (24,0%) oraz łódzkim i mazowieckim - po 23,9% - przy wskaźniku dla Polski wynoszącym 22,6%. Najniższy natomiast udział rodziców samotnie wychowujących dzieci odnotowano w 2021 r. w województwach: wielkopolskim (20,3%), śląskim (20,8%), pomorskim i opolskim – po 21,8%.

Największym udziałem rodzin typu małżeństwa/związki niesformalizowane bez dzieci – powyżej średniego wskaźnika dla kraju wynoszącego 32,8% (w 2011 r. odpowiednio 25,9%) charakteryzowały się województwa: śląskie - 36,2% (w 2011 r. – 28,3%), dolnośląskie - 36,1% i zachodniopomorskie -36,1% (w 2011 r. odpowiednio po 27,1%). W 2021 r. najniższy udział rodzin bez dzieci odnotowano w województwach: podkarpackim – 28,0%, mazowieckim - 29,3% i podlaskim 31,1%.

Gospodarstwa domowe według liczby osób

W NSP 2021 przy wyodrębnianiu gospodarstw domowych zastosowano kryterium mieszkaniowe, oznacza to, że wszystkie osoby mieszkające w jednym mieszkaniu są uważane za członków tego samego gospodarstwa domowego.

Natomiast w spisie z 2011 r. dla wyodrębniania gospodarstw domowych w mieszkaniach stosowane było kryterium ekonomiczne, tj. wspólnego utrzymywania się osób zamieszkujących razem, co oznaczało, że w jednym mieszkaniu mogło być więcej niż jedno gospodarstwo domowe. Jednak dla celów porównań wyników obu spisu dane o liczbie gospodarstw domowych z 2011 r. przeliczono w oparciu o koncepcję mieszkaniową

Czytaj więcej

Młodzi nie chcą pracować na wsi

Według wstępnych wyników NSP 2021 było 12535,8 tys. gospodarstw domowych tj. o 360,5 tys. (o 3%) gospodarstw domowych więcej niż w 2011 r.

Zdecydowana większość gospodarstw, tj. 8478,8 tys. (67,6%), mieszkała w miastach, gdzie ich liczba w porównaniu do 2011 r. zwiększyła się o 143,6 tys. (niecałe 2%). Na wsi liczba gospodarstw wynosiła 4057,0 tys. i w porównaniu do 2011 r. odnotowano ich wzrost o 216,9 tys. (5,6%). Zwiększenie liczby gospodarstw domowych zamieszkałych na wsi w dużej mierze jest spowodowane rozwojem ośrodków podmiejskich (najczęściej skupionych wokół dużych miast).

W 2021 r. w skład gospodarstw domowych wchodziło 37487,3 tys. osób (98,6% ludności kraju). Należy zwrócić uwagę, że liczba ludności miejskiej w gospodarstwach znacznie zmalała w porównaniu do 2011 r. – o 797,4 tys. (tj. o 3,4%), natomiast na wsi pozostaje na zbliżonym poziomie. W latach 2011–2021 zmniejszeniu uległa średnia liczba osób w gospodarstwach domowych – do poziomu 2,99 w 2021 r. (w 2011 r. średnia dla kraju wynosiła 3,14 osoby). Tendencja zmniejszania się wielkości gospodarstw domowych utrzymuje się zarówno w miastach, jak i na wsi. Zmiany widoczne są również w strukturze gospodarstw domowych według liczby osób.

Na wsi gęściej w chałupie

W okresie międzyspisowym znacznie zwiększyła się liczba najmniejszych gospodarstw domowych - jednoosobowych i dwuosobowych, tworzonych głównie przez osoby młode, które podejmują decyzję o usamodzielnianiu się, bezdzietne pary oraz często przez osoby starsze. Według wstępnych wyników NSP 2021 udział gospodarstw jednoosobowych wynosił 22,7% wśród ogółu gospodarstw domowych (w 2011 r. - 20,3%), natomiast 25,0% gospodarstw tworzonych było przez dwie osoby – w 2011 r. odpowiednio 23,3%

Zdecydowanie więcej gospodarstw jednoosobowych mieszkało w miastach i ich udział wynosił 27,0% ogółu gospodarstw tam mieszkających. Gospodarstwa dwuosobowe stanowiły najwyższy udział w strukturze gospodarstw miejskich, który wynosił 28,2% i był wyższy w porównaniu do 2011 r. (wzrost o 1,6 p. proc.).

Z kolei w 2021 r. na wsi gospodarstwa jednoosobowe stanowiły najniższy (13,6%) udział wśród ogółu gospodarstw tam zamieszkałych i w porównaniu do 2011 r. ich udział był nieco niższy (o 1,6 p. proc.). Gospodarstwa tworzone przez dwie osoby stanowiły 18,5%, a ich udział zwiększył się nieznacznie w porównaniu do 2011 r. kiedy wynosił 16,1%.

Według wyników spisu 2021 prawie co 5 gospodarstwo domowe składało się z trzech osób i w okresie międzyspisowym ich udział wśród ogółu gospodarstw nieznacznie zmniejszył się (o 1,1 p. proc.). W miastach udział takich gospodarstw wynosił 19,4% ogółu gospodarstw miejskich i w stosunku do 2011 r. zmniejszył się o 2,4 p. proc. Natomiast na wsi obserwuje się wzrost odsetka gospodarstw trzyosobowych (o 2 p. proc.). W 2021 r. gospodarstwa te stanowiły 18,2% wśród gospodarstw zamieszkałych na wsi.

Zarówno w miastach, jak i na wsi obniżył się znacząco udział gospodarstw domowych składających się z czterech i większej liczby osób. W 2021 r. w miastach udział takich gospodarstw wynosił 25,4% i w porównaniu do 2011 r. obniżył się o 3 p. proc. Na wsi - pomimo spadku udziału gospodarstw z czterema i więcej osobami (o 4 p. proc.) w porównaniu do 2011 r. - stanowiły one najwyższy - 49,7% udział wśród gospodarstw tam mieszkających.

Należy zwrócić uwagę, że zmniejszanie się odsetka gospodarstw czteroosobowych i większych w ogólnej strukturze gospodarstw domowych jest związane ze zmniejszaniem się liczby zawieranych małżeństw i spadkiem liczby urodzeń. Dodatkową przyczyną może być także liczba zgonów, jakie miały miejsce w 2020 r. i 2021 r. związanych z pandemią wywołaną wirusem SARS-CoV-2.