Komisja Europejska (KE) przeprowadziła ocenę funkcjonowania kontroli urzędowych w 26 państwach Unii Europejskiej (UE) w latach 2019 i 2020 w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia i zaufania w łańcuchu żywnościowym – od pola do stołu. Celem tej analizy było ustalenie, czy przeprowadzane kontrole urzędowe przez uprawnione organy władzy państw członkowskich realnie weryfikują w przedsiębiorstwach spełnianie przez nie wymogów prawnych dające europejskim konsumentom pewność, że spożywana przez nich żywność jest bezpieczna.

Podsumowaniem działań KE było przygotowanie i opublikowanie przez nią dokumentu: „Sprawozdanie Komisji dotyczące ogólnego funkcjonowania kontroli urzędowych przeprowadzonych w państwach członkowskich (w latach 2019–2020) w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin”.

Od strony technicznej obecne sprawozdanie różni się tym od wcześniejszych, że państwa UE po raz pierwszy były zobowiązane do przekazania wyników kontroli przeprowadzonych w 2020 roku w ujednoliconym formacie elektronicznym. Mimo tego niektóre państwa przekazały dane w dotychczasowej wersji papierowej, a jedno z nich w ogóle nie złożyło sprawozdania. Dokument Komisji nie wymienia tychże krajów.

Jakie kontrole przeprowadzono? 

Przedmiotem analizy było bezpieczeństwo w łańcuchu rolno-spożywczym od pola do stołu włącznie z produkcją ekologiczną i znakowaniem produktów ekologicznych oraz systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (ChNP/ChOG/GTS).

  • Epidemia SARS-Cov-2 wpłynęła na urzędowe kontrole na miejscu (badania, pobieranie materiału do analizy, dochodzenia, wystawiania świadectw), bowiem praktycznie we wszystkich państwach UE obowiązywały ograniczenia w przemieszczaniu się. Nie mniej szybko udało się wdrożyć na całym terytorium UE środki tymczasowe, które pozwoliły na dokonywanie czynności urzędowych z zakresu bezpieczeństwa żywności i zapewnienia swobodnego przepływu towarów. Środki te umożliwiły:
    • zezwolenie osobom fizycznym na przeprowadzanie kontroli urzędowych;
    • stosowanie danych elektronicznych i akceptowanie kopii świadectwa;
    • wykorzystanie wideokonferencji i innych narzędzi komunikacji na odległość do kontroli urzędowych.

Jakie kary za łamanie wymogów?

Ze sprawozdania Komisji wynika, że ograny krajowe w zakresie bezpieczeństwa żywności w zakresie egzekwowania przepisów różne metody w zależności od ciężaru naruszenia, począwszy od ustnych i pisemnych ostrzeżeń, poprzez zajęcie i zniszczenie towarów, aż po (tymczasowe) cofnięcie lub ograniczenie zezwoleń dla przedsiębiorstw. Środkiem odstraszającym są kary administracyjne. Ostatecznością jest skierowanie sprawy na drogę sądową.

W 2020 roku łącznie w UE przeprowadzonych zostało ponad 4 mln kontroli urzędowych, wskutek których wykryto blisko 655 tys. problemów dotyczących niezgodności, co skutkowało zastosowaniem ponad 388 tys. kar administracyjnych oraz wszczęciem prawie 13 tys. postępowań sądowych.

Najwięcej kar administracyjnych nałożonych zostało w sprzedaży hurtowej żywności, usługach gastronomicznych, produkcji żywności oraz w rolnictwie. Co ciekawe mocno krytykowany przez organizacje prozwierzęce transport zwierząt, to w całej Unii wymierzono jedynie ponad 7,7 tys. kar. Również branża pasz nie doświadczyła w analizowanym okresie zbyt wielu sankcji. 

 

Inaczej wygląda liczba nałożonych kar w przypadku obszarów łańcucha żywnościowego. Najwięcej zostało wymierzone dla żywności i bezpieczeństwa żywności w tym tej pochodzącej z rolnictwa, łowiectwa i rybołówstwa. Kolejnym sankcjonowanym obszarem był dobrostan zwierząt oraz zdrowie zwierząt. Niemało kar wymierzone w związku z naruszeniami w systemach jakości, środkami ochrony roślin zwłaszcza w zakresie stosowania pestycydów oraz bezpieczeństwem pasz. Najmniej kar zastosowanych zostało w związku z GMO.

Najwięcej postępowań sądowych w UE dotyczyło żywności i bezpieczeństwa żywności w tym tej pochodzącej z rolnictwa, łowiectwa i rybołówstwa oraz dobrostanu zwierząt. Niecały tysiąc związanych było ze zdrowiem zwierząt. Na drogę sądową nie skierowano żadnej sprawy dotyczącej GMO.

Zakres audytów

W 2019 i 2020 roku Komisja Europejska przeprowadziła łącznie170 audytów (w tym 43 zdalne) kontroli urzędowych w państwach członkowskich. W Polsce było ich 10 i nasz kraj należał do grupy o największej liczbie kontroli (Hiszpania 13, Włochy 12, Bułgaria 10) w analizowanym okresie. Wskutek przeprowadzonych audytów Komisja udzieliła wszystkim państwom łącznie 527 zaleceń. Najwięcej dotyczyło żywności pochodzenia zwierzęcego (115), zdrowia zwierząt (80), dobrostanu zwierząt (57), produkcji ekologicznej i znakowania (54). Najmniej udzielono dla oznaczeń geograficznych ChNP/ChOG/GTS (14) oraz dla kontroli przywozu – zwierzęta i towary (13).

Przedmiotem audytów były przykładowo żywność pochodzenia zwierzęcego, zdrowie zwierząt, bezpieczeństwo pasz, dobrostan zwierząt, kontrola przywozu (zwierzęta i towary), żywność niepochodząca od zwierząt, zdrowie roślin, jakość żywności, leki weterynaryjne oraz pozostałości.

Zostało wiele wyzwań

  • Podczas audytów w dziedzinie bezpieczeństwa żywności zwrócono uwagę na szczególne wyzwania stojące przed właściwymi organami w państwach UE i dotyczące następujących kwestii:
    • żywność gotowa do spożycia (pochodzenia zwierzęcego) – potrzeba szkoleń i innego wsparcia dla urzędników oraz brak systematycznych przeglądów przedsiębiorstw ogranicza działania następcze związane z niedociągnięciami wykrytymi w procedurach przedsiębiorstw w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom krzyżowym oraz pobierania próbek i przeprowadzania badań;
    • mięso końskie – audyty przeprowadzone w następstwie skandalu z mięsem końskim wykazały problemy z paszportami koni, bazami danych i kontrolą rejestrowania niedozwolonych zabiegów; oraz
    • żywność niepochodząca od zwierząt – istnieje potrzeba poprawy kontroli mrożonych owoców miękkich i warzyw.

Audyty dotyczyły także populacji drobiu pod kątem bakterii z rodzaju Salmonella. Kontrola wykazała, że zasadniczo państwa UE wdrożyły programy w zakresie ich monitoringu i zwalczania tak jak stanowi unijne prawo. Jak napisano w sprawozdaniu w większości przypadków wskaźnik wykrywalności w próbkach pobranych przez przedsiębiorstwa (które oddają stan stada w sposób bardziej ciągły niż próbki oficjalne) jest jednak znacznie niższy niż w próbkach oficjalnych. Może to sprawić, że pobieranie próbek przez przedsiębiorstwa nie będzie stanowiło skutecznego wkładu w programy, a także sugeruje to, że prawdopodobnie niskie poziomy zakażeń stad pozostają niewykryte.

Komisja Europejska w związku z wynikami audytu przygotuje wytyczne dla krajowych organów ds. bezpieczeństwa żywności, których wdrożenie pozwoli na podniesienie poziomu ochrony zdrowia i zaufania w łańcuchu żywnościowym – od pola do stołu.