Obchody Wielkiego Tygodnia otwiera Niedziela Palmowa nazywana dawniej także Kwietną lub Wierzbną. Dzień ten upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy i jednocześnie wprowadza katolików w czas wyjątkowo ważny i podniosły. W Polsce tradycja święcenia palm jest wielowiekowa, a jej początki sięgają prawdopodobnie Średniowiecza. W innych europejskich krajach zwyczaj ten ma jeszcze starsze korzenie, które wynikają z tego, że dawniej wydarzenia pasyjne chętnie inscenizowano, by wierni mogli w nich naocznie uczestniczyć, a dzięki temu także lepiej je zrozumieć, ponieważ znajomość łaciny, w której sprawowana była msza święta, nie była powszechna. Stąd, już w Średniowieczu, organizowane były uroczyste pochody z wjazdem kapłana bądź figury Jezusa do kościoła w towarzystwie wiernych witających ich palmami.

W zależności od regionu i dostępnych w tym czasie roślin, palmy do dziś przybierają różną postać. W krajach śródziemnomorskich procesjom wtórują gałązki oliwne lub liście palm, a w naszym – znacznie chłodniejszym – są to raczej smukłe kompozycje wykonane z różnego rodzaju gałązek, ziół i kwiatów. Zgodnie z tradycją w bukiecie powinny znaleźć się gałązki wierzbowe, które wiosną najwcześniej budzą się do życia i symbolizują zmartwychwstanie oraz rośliny wiecznie zielone, czyli bukszpan, tuje lub cis. Prócz elementów roślinnych, palmy dekorowano również wstążeczkami, suszonymi kwiatami lub własnoręcznie wykonanymi kwiatami z bibuły.

Wyjąwszy symbolikę religijną, palmy są również kojarzone z życiem i siłami witalnymi. Zapowiadają coroczne odradzanie się natury. Zgodnie z tradycją, palma wielkanocna powinna być użyta tylko raz, tak by można ją było spalić i w następnym roku wykorzystać popiół podczas Środy Popielcowej. W związku z przypisywanymi jej właściwościami życiodajnymi i magicznymi, w tym dniu dokonywano obrzędowych czynności, mających zapewnić pomyślność zbiorów i zdrowie wśród domowników.

Dawne zwyczaje niedzielno-palmowe

Do popularnych zwyczajów należało chłostanie się przyniesionymi z kościoła palmami. Z tych wierzbowych zjadano także pączki, co miało zapobiec bólom gardła i przeziębieniom. Oprócz tego poświęconą palmą kropiono obejście, dom i bydło, zwłaszcza to młode, które na wiosnę wychodziło na pastwisko, aby zagwarantować obfitość mleka. Potem zaś, po wszystkich zabiegach, przechowywano palmę przy świętym obrazie lub przy drzwiach wejściowych, by chroniła domostwo. W niektórych częściach Polski wbijano ją także w ziemię na polu, by strzegła upraw przed złą pogodą i szkodnikami.

Tradycje wciąż żywe

Dawniej palmy wykonywano wyłącznie własnoręcznie. Przywiązywano dużą wagę do tego, w jaki sposób były zrobione. Starano się, by każda z nich była wyjątkowa i piękna. Dziś palmy robią tylko entuzjaści folkloru i ręcznych robótek, a większość z nas sięga po te dostępne na jarmarkach, bazarkach, a nawet w supermarketach. Poza tym znaczenie palm przestaje być dla współczesnych czytelne. Bywają one po prostu atrybutem świąt, a o ich symbolice religijnej, a tym bardziej ludowej, przestajemy pamiętać. Z tego względu zwłaszcza cieszą wszystkie wydarzenia, które skupiają miłośników obchodzenia Niedzieli Palmowej. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że najbarwniejsze palmy co roku wyrastają w Polsce. Dawniej z tych najpiękniejszych słynęła Wileńszczyzna. Palmy wileńskie zyskały tak wielką popularność, że do dziś są bardzo popularne w całej Polsce, a charakteryzują się niewielkich rozmiarów kompozycjami uplecionymi z suszonych kwiatów i traw.

Obecnie zaś w wielu regionach kraju organizowane są pochody z palmami, a w ramach dorocznych konkursów, wykonywane są wysokie, nawet kilkudziesięciometrowe palmy, które zachwycają rozmiarami i kolorami. Najwięcej osób gromadzą konkursy w Lipnicy Murowanej koło Tarnowa oraz w Łysych na Mazowszu. Miejsca jednak nie ustępują im procesje w Łowiczu, w innych częściach Kurpiów i na całym Pogórzu.

O palmę pierwszeństwa w Lipnicy

Co roku w niewielkim małopolskim miasteczku, o historii sięgającej średniowiecza, odbywa się najsłynniejszy konkurs palmiarski w Polsce. Do Lipnicy Murowanej ściągają rzesze turystów, by podziwiać najdłuższe palmy w Polsce podczas konkursu, który jest organizowany od 1958 roku. W tym roku odbędzie się już 58. Edycja Konkursu Lipnickich Palm i Rękodzieła Artystycznego. Wydarzenie zainicjował poeta Józef Piotrowski, aby zachęcić społeczność z okolicznych wiosek do kultywowania tradycji przodków.

W tym roku w programie obchodów Niedzieli Palmowej, prócz konkursu i efektownej procesji, będzie można również odwiedzić jarmark wielkanocny, obejrzeć występy artystyczne, wziąć udział w warsztatach oraz po południu wysłuchać Koncertu Muzyki Dawnej.

Kurpiowskie palmy najpiękniejsze!

Równie znany i widowiskowy konkurs na najładniejszą palmę odbywa się na Mazowszu, we wsi Łyse. Palmy z regionu kurpiowskiego osiągają kilkanaście metrów wysokości. Ponadto zachwycają swoją barwnością, gdyż wykonywane są z cienkich bibuł lub z krepiny, czasem także z dodatkiem borowiny, bukszpanu lub jałowca. Podczas tegorocznego konkursu na uczestników czekać będą wydarzenia towarzyszące, czyli wystawa i kiermasz sztuki ludowej, kiermasz wydawnictw regionalnych, a także prezentacja gospodarstw agroturystycznych.