Nie ma jeszcze ostatecznego kształtu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007–2013. Przyczyną tego jest między innymi przedłużająca się dyskusja o unijnym budżecie i spóźnione o pół roku przekazanie Polsce i innym państwom członkowskim informacji, jak wysokie środki otrzymają w latach 2007–2013. Projekt programu został wysłany we wrześniu do konsultacji Komisji Europejskiej, a ta swoje uwagi przekazała dopiero pod koniec listopada. Opóźni to zatem wydanie odpowiednich rozporządzeń ministra rolnictwa, które są niezbędne do uruchomienia PROW. Jednak zdecydowaliśmy się przedstawić Czytelnikom najistotniejsze dla rolników działania nowego PROW, bo nie należy spodziewać się drastycznych zmian w porównaniu z projektem przekazanym do Brukseli. Pozwoli to na spokojne przeanalizowanie założeń programu i przygotowanie się do podjęcia decyzji, co z niego wybrać. Jest to bardzo ważne, gdyż już nigdy Unia Europejska nie przeznaczy tak dużych pieniędzy na pomoc gospodarstwom rolnym.

Charakter Programu
W Polsce toczyła się poważna dyskusja, jaki charakter – rozwojowy czy socjalny – powinien mieć PROW i które z działań wymienionych w rozporządzeniu unijnym powinny się w nim znaleźć. Prawdopodobnie podjęta decyzja będzie krytykowana zarówno przez zwolenników jednej, jak i drugiej opcji. W wyniku podziału ogólnej kwoty programu między poszczególne działania mógł powstać program o charakterze socjalnym, przeznaczający środki na cele mające niewiele wspólnego z rozwojem. Równocześnie na podstawie innego zestawu działań lub choćby innego podziału środków finansowych mógł powstać program wspierający rozwój obszarów wiejskich. Autorzy PROW na lata 2007–2013 postawili na jedno i drugie. Powstał więc program rozwojowy z działaniami socjalnymi. Nadanie programowi charakteru prorozwojowego jest istotne, bo po roku 2013 Polska może otrzymać znacznie mniejsze środki i to głównie na ochronę środowiska.

Komisja Europejska przygotowała listę 35 działań, które można było wprowadzić do PROW. Z narzuconego podziału środków na poszczególne osie programowe wynika wyraźnie, że UE zależy na przeznaczeniu środków unijnych przede wszystkim na poprawę stanu środowiska naturalnego i terenów wiejskich. Do tego UE przywiązuje znacznie większe znaczenie niż do poprawy konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa, poprawy jakości życia oraz różnicowania działalności gospodarczej na obszarach wiejskich. Jednakże zasady narzucone przez UE nie stanowiły poważnego ograniczenia swobody państw członkowskich w podejmowaniu decyzji o podziale środków. Mogły one bowiem dowolnie rozdysponować 55 proc. środków unijnych i w rezultacie całkowicie zmienić proporcje podziału środków z budżetu UE zgodnie z własymi potrzebami.

To, co najważniejsze
W warunkach rozdrobnienia polskich gospodarstw rolnych szczególne znaczenie mają dwie grupy działań. Do pierwszej należą działania poprawiające efektywność gospodarowania i strukturę agrarną polskiego rolnictwa, a do drugiej – przyczyniające się do różnicowania działalności gospodarczej. Działania drugiej grupy są ważne, gdyż ograniczają bezrobocie w regionach wiejskich i pobudzają mieszkańców wsi do aktywnego poszukiwania sposobów poprawy sytuacji materialnej. Spośród zadań dotyczących poprawy stanu środowiska naturalnego i higieny najistotniejsze są te, które pomogą rolnikom przestrzegać wymaganych przez UE standardów sanitarno--weterynaryjnych. Gospodarstwom, które nie będą ich spełniać, grozi bowiem ograniczenie płatności bezpośrednich.

Struktura programu
Zgodnie z wytycznymi władz unijnych, obowiązującymi wszystkie państwa członkowskie, program składa się z trzech osi podstawowych i czwartej Lider+.

Oś pierwsza: „Poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa”
W osi 1 znajduje się 14 działań, podzielonych na trzy grupy. Choć oś 1 nosi nazwę „Poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa”, niektóre z proponowanych działań mają z poprawą konkurencyjności jedynie luźny związek. Wątpliwości budzi zwłaszcza grupa działań służących upowszechnianiu wiedzy rolniczej i podnoszeniu kwalifikacji zawodowych rolników.

Jest oczywiste, że wzrost umiejętności zawodowych oznacza lepsze prowadzenie gospodarstwa, a zatem poprawia jego konkurencyjność. Jednakże polski system doradztwa rolniczego jest finansowany z budżetu i wobec tego rolnicy na ogół nie płacą za otrzymywane porady. Działanie to może być jednak potrzebne, gdyby tak jak w UE usługi doradcze świadczyły rolnikom na zasadach handlowych firmy prywatne. Ze środków unijnych nie mogą być finansowane kursy i szkolenia, będące częścią normalnych programów i systemów kształcenia na poziomach średnim i wyższym. Z tej grupy działań w polskim PROW najważniejsze są przede wszystkim dwa: wcześniejsze emerytury oraz wspieranie młodych rolników, rozpoczynających samodzielne gospodarowanie.

Wcześniejsze emerytury są uważane za środek przyspieszający skutecznie przekształcenia strukturalne rolnictwa przy pomocy wcześniejszej wymiany pokoleń, a równocześnie zapewniający właściwy poziom życia rolnikom, którym brakuje nie więcej niż 10 lat do wieku emerytalnego. Nasuwa się jednak wątpliwość, czy wcześniejsze emerytury w polskich warunkach nie są przede wszystkim środkiem o charakterze socjalnym. Może się bowiem okazać, że objęcie gospodarstwa przez jedno z dzieci (najczęstsza forma przekazania) niczego w nim nie zmienia. Jednakże nawet jeśli przejęcie gospodarstwa początkowo jest fikcją prawną, to w miarę upływu czasu przejmujący gospodarstwo nabiera pewności i zaczyna je prowadzić zgodnie ze swoimi pomysłami. Trudno zresztą sobie wyobrazić rezygnację z programu wcześniejszych emerytur w latach 2007–2013. Nikt przecież nie odbierze praw nabytych prawomocnymi decyzjami. Wręcz przeciwnie, za niewłaściwą należy uznać sytuację, gdy rolnik starający się o rentę strukturalną i spełniający wszystkie warunki otrzyma decyzją odmowną ze względu na brak środków.

Po doświadczeniach PROW na lata 2004–2006 pewne wątpliwości budzi również wspieranie młodych rolników rozpoczynających samodzielne gospodarowanie. W praktyce bowiem występowało zjawisko formalnych podziałów gospodarstw, aby młodzi członkowie rodziny mogli uzyskać środki finansowe. Konieczne stało się więc wprowadzenie wymogu złożenia przez młodego rolnika planu rozwoju gospodarstwa.

Zainteresowanie tym działaniem, które jest kontynuacją istniejącego w latach 2004–2006, będzie niewątpliwie bardzo duże (młodzi rolnicy złożyli ponad 18 tys. wniosków na kwotę znacznie przekraczającą środki przewidziane na trzylecie 2004–2006). Część młodych właścicieli zamierza dokonać poważnej modernizacji swych gospodarstw w przyszłości. Jednak muszą liczyć się z tym, że realizacja podanych we wnioskach planów rozwoju gospodarstwa będzie dokładnie sprawdzana.

Druga grupa działań znajdujących się w osi 1 ma na celu restrukturyzację, modernizację i zwiększanie wolumenu środków trwałych, zaangażowanych w rolnictwie i w leśnictwie. Znajdują się w niej następujące działania:

  • modernizacja gospodarstw rolnych,
  • zwiększanie wartości gospodarczej lasów,
  • zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych,
  • wspieranie współpracy mającej na celu opracowywanie nowych produktów, nowych procesów produkcyjnych i nowych technologii w gospodarce żywnościowej i leśnej,
  • rozwój infrastruktury związanej z rolnictwem i leśnictwem,
  • odtwarzanie potencjału produkcyjnego rolnictwa, zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i prowadzenie działań zapobiegawczych.

Z działań tych niewątpliwie największe znaczenie ma modernizacja gospodarstw rolnych, polegająca na inwestycjach poprawiających ogólne wyniki gospodarowania. Jest to działanie, które było w okresie poprzedzającym akcesję częścią SAPARD-u, a następnie w latach 2004–2006 częścią SPO. Jak wiadomo w okresie przedakcesyjnym rolnicy dopiero w ostatnich miesiącach zdecydowali się na uczestnictwo w programie i to tylko dlatego, że umożliwiono im zakup maszyn i urządzeń. Kilkakrotnie wyższy limit, zaplanowany w SPO na modernizację gospodarstw rolnych, został też rozdysponowany. Nie wiadomo jednak, czy do tak dużego zainteresowania przyczyniła się istniejąca od uruchomienia programu możliwość zakupu maszyn i urządzeń, czy też rolnicy obecnie znacznie częściej niż przed akcesją decydują się na modernizację budynków inwentarskich i ich wyposażenia, wpływających na wzrost siły ekonomicznej gospodarstwa.

Ważnym działaniem tej osi jest poprawa infrastruktury związanej z rolnictwem i leśnictwem, gdyż ma ona poprawić dostęp do gruntów rolnych i leśnych (co oznacza budowę dróg lokalnych), wspierać niezwykle ważną, ale od dziesięcioleci prowadzoną w bardzo ograniczonym zakresie komasację gruntów, a także inwestycje energetyczne oraz regulujące stosunki wodne.

Plusem PROW na lata 2007–2013 jest też przeznaczenie środków na „Zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych”. Przykład SAPARD-u świadczy, że inwestycje w przemyśle rolno-spożywczym są bardzo efektywne i służą również rolnictwu. Modernizacja kilku kluczowych branż przemysłu rolno-spożywczego (mięsnej, drobiarskiej, mleczarskiej, rybnej, owocowo-warzywnej) w okresie poprzedzającym członkostwo przyczyniła się do szybkiego, trwałego wzrostu eksportu rolno-spożywczego do pozostałych państw członkowskich, co spowodowało wzrost popytu na niektóre podstawowe surowce rolnicze i w konsekwencji nie tylko wzrost dochodów rolniczych, ale także wzrost cen artykułów sprzedawanych przez rolników.

Trzecia grupa działań, które znalazły się w pierwszej osi, ma na celu podniesienie jakości produkcji rolnej i produktów rolnych. Należą do niej:

  • wspieranie rolników uczestniczących w systemowych programach poprawy jakości żywności,
  • działania informacyjne i promocyjne w ramach programów poprawy jakości żywności.

Ostatnią wreszcie grupą stanowiącą część osi pierwszej są dwa działania, które będą funkcjonowały jeszcze przez dwa lata. Są nimi: pomoc restrukturyzującym się gospodarstwom niskotowarowym oraz pomoc powstającym grupom producentów.

Propozycję wspomagania przez pięć lat od daty członkostwa gospodarstw niskotowarowych, które mają możliwości przekształcenia się w gospodarstwa żywotne, sformułowała strona unijna. Gospodarstwo może otrzymać z tego tytułu subwencję w wysokości 1350 euro rocznie (nieco powyżej 5 tys. złotych), czyli w sumie 6750 euro (około 27 tys. złotych). Nie wydaje się, aby za tę kwotę, w dodatku rozłożoną na pięć lat i powiększoną o środki własne w takiej samej wysokości, można było przekształcić gospodarstwo w żywotne. Rolnikom, którzy w ciągu pierwszych trzech lat nie będą realizowali planu rozwoju, grozi jedynie skreślenie z listy beneficjentów. Nie muszą zwracać wsparcia. To wprost zaproszenie do ustawienia się w kolejce po pieniądze. Działanie to jest w obecnej postaci raczej zapomogą socjalną, a nie jednym z instrumentów przyspieszających poprawę struktur produkcyjnych.

Kolejnym działaniem jest „Pomoc powstającym grupom producentów”. Rolnicy polscy powinni organizować się w grupy producentów, choćby z tego powodu, że jest to forma organizacyjna wzmacniająca ich pozycję na rynku. Tymczasem nadal w Polsce powstaje niewiele zespołów producentów.

W PROW przewidziano, że pomocą z omawianego działania w latach 2004–2006 zostaną objęte 172 grupy. Tymczasem wydano zaledwie 50 decyzji włączających grupę producentów do programu. Jeśli tempo powstawania grup nie ulegnie przyspieszeniu, to Polska po zakończeniu PROW nadal pozostanie państwem, w którym będzie niewiele grup producentów. Dlatego też przyczyny dotychczasowych niepowodzeń organizacyjnych powinny być dokładnie przeanalizowane. Istnieje pogląd, że grupy producentów nie powstają tylko dlatego, że kojarzą się polskim rolnikom ze spółdzielniami produkcyjnymi. Nie jest to jedyny powód. Jeśli byłby to pogląd słuszny, równie silną, a nawet jeszcze większą niechęć powinny wzbudzać spółdzielnie mleczarskie. zęść wydatków, które zostaną poniesione w okresie nowego budżetu wieloletniego, wynika ze zobowiązań podjętych w latach 2004–2006.

Oś druga: „Poprawa stanu środowiska naturalnego i obszarów wiejskich”
Celem drugiej osi jest „Poprawa stanu środowiska naturalnego i obszarów wiejskich” przy pomocy działań podzielonych na dwie grupy, wspierających zrównoważone użytkowanie gruntów rolniczych i leśnych. W grupie pierwszej, wspierającej zrównoważone użytkowanie gruntów rolniczych, znajduje się sześć następujących działań:

  • subwencjonowanie rolnictwa w regionach górskich o niekorzystnych warunkach gospodarowania,
  • subwencjonowanie rolnictwa w innych regionach o niekorzystnych warunkach gospodarowania,
  • subwencjonowanie rolników uczestniczących w programie NATURA 2000,
  • subwencjonowanie rolników uczestniczących w programach rolnośrodowiskowych,
  • subwencjonowanie rolników uczestniczących w programach właściwego traktowania zwierząt,
  • wspieranie inwestycji nieprodukcyjnych.

Prace nad wyodrębnieniem obszarów, zaliczanych do mających niekorzystne warunki gospodarowania, położonych zarówno w regionach górskich, jak i w innych regionach kraju, były prowadzone przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Ich wyniki zostały wykorzystane przy ustalaniu obszarów, na których działalność rolnicza ze względu na niekorzystne warunki gospodarowania będzie wspierana ze środków PROW. Z tej formy pomocy korzysta obecnie ponad 600 tys. gospodarstw i nie są możliwe – bez niezwykle poważnej przyczyny – zmiany, ograniczające powierzchnię użytków rolnych, uznanych za znajdujące się na obszarach o niekorzystnych warunkach.

Działanie trzecie „Subwencjonowanie rolników uczestniczących w programie NATURA 2000 i spełniających warunki Dyrektywy 2000/60/WE” (dyrektywy ptasiej i siedliskowej) należeć będzie niewątpliwie do najtrudniejszych. Jest to bowiem działanie dobrowolne, a udzielenie subwencji jest uzależnione od przestrzegania pakietu ściśle określonych, niekiedy dość uciążliwych zasad prowadzenia gospodarstwa. Polegają one na obowiązku postępowania zgodnie z zaleceniami wymienionymi w pakiecie, na które składają się zarówno nakazy wykonania różnych zabiegów, jak i przestrzeganie ograniczeń wyszczególnionych w pakiecie. O tym, jak trudno jest w rolnictwie polskim realizować takie projekty, świadczy dobitnie rezygnacja w programie przedakcesyjnym SAPARD z realizacji programów rolnośrodowiskowych. Znajdowały się w nim programy pilotażowe, które miały być realizowane w dwóch ważnych dla programu NATURA 2000 regionach (dolina Biebrzy i ujście Noteci – są to obszary specjalnej ochrony ptaków).

W PROW działanie to stanowi część działania „Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt”. Niezależnie od występujących obecnie i najprawdopodobniej w przyszłości trudności realizacyjnych jest oczywiste, że program NATURA 2000 musi być w Polsce wprowadzony (wytyczne UE). Stąd też w PROW na to działanie przewidziane są środki w takiej wysokości, aby wszyscy rolnicy zgłaszający uczestnictwo w programie NATURA 2000 i spełniający warunki mogli być do niego włączeni. Procedury dotyczące programów rolnośrodowiskowych zostały już opracowane i dlatego omawiamy je oddzielnie na kolumnach „wspólny rynek”.

W ramach PROW wspierane będą też działania służące zrównoważonemu użytkowaniu gruntów leśnych.

Większość polskich lasów to lasy państwowe, a przewidziane do zalesienia grunty, zarówno rolnicze, jak i nierolnicze, również należą przede wszystkim do państwa (zarządza nimi Agencja Nieruchomości Rolnych). Powinno się jednak dążyć do bardziej intensywnego zalesiania prywatnych gruntów rolnych niskich klas. Najprawdopodobniej byłoby to w długim okresie postępowanie znacznie racjonalniejsze niż wypłacanie subwencji z tytułu prowadzenia gospodarstw w regionach o niekorzystnych warunkach dla rolnictwa. Zalesianie gruntów rolniczych niskich klas staje się zresztą coraz bardziej popularne wśród rolników, o czym świadczy rosnąca co roku liczba wniosków o współfinansowanie zalesień z PROW.

Działania składające się na drugą oś, zwłaszcza znajdujące się w pierwszej grupie, nie wpływają na poprawę efektywności produkcji rolniczej. Wręcz przeciwnie, polegają one przeważnie na wspieraniu projektów, które charakteryzują się niższą efektywnością niż umiejętnie prowadzone rolnictwo tradycyjne. Subwencjonowanie rolnictwa w regionach o niekorzystnych warunkach gospodarowania to podtrzymywanie ze względów pozaekonomicznych rolnictwa, które bez subwencji byłoby niekonkurencyjne. Podobny charakter ma wspieranie rolnictwa zrównoważonego i ekologicznego. Ponadto finansowanie różnych projektów rolnośrodowiskowych wynika z konieczności zwrotu rolnikom utraconych przychodów. Wiele z nich polega bowiem na obowiązku stosowania zabiegów chroniących środowisko (np. ograniczenie obsady przeżuwaczy i poziomu nawożenia), ale zmniejszających produkcję, przychody i dochody.

Odmienny charakter ma większość działań, znajdujących się w drugiej grupie, które raczej wpływają na poprawę efektywności gospodarki leśnej, a na pewno na zwiększenie potencjału leśnictwa. Niemniej jednak zalesianie gruntów rolniczych oznacza ich trwałe wyłączenie z gospodarki rolnej, a zatem zmniejszenie potencjału produkcyjnego polskiego rolnictwa.

Oś trzecia: „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie działalności rolnej”
Ma ona na celu poprawę jakości życia oraz różnicowanie gospodarki na obszarach wiejskich i składa się z działań różnicujących gospodarkę obszarów wiejskich i poprawiających jakość życia na obszarach wiejskich, a także z różnych szkoleń.

Działania wspierające pozarolniczą działalność znajdujące się w grupie pierwszej, skłaniające mieszkańców wsi do aktywności, są w PROW uwzględnione w szerokim zakresie. Uruchomione w programie SAPARD podobne działanie cieszyło się wręcz niezwykłym powodzeniem, przecząc tym samym dość powszechnym opiniom o bierności mieszkańców wsi i ich niechęci do podejmowania inicjatyw poprawiających ich sytuację materialną.

Oś czwarta: Leader+
Czwarta dodatkowa oś nosząca nazwę Leader+ różni się od poprzednich, ponieważ polega na wprowadzaniu w życie przez lokalne grupy strategii rozwoju, zawierających cele sformułowane co najmniej w jednej z trzech pierwszych osi. Nie wprowadza więc nowych działań, lecz jest specjalnym sposobem ich realizacji, polegającym na włączaniu miejscowych społeczności do procesu programowania rozwoju lokalnego, a później realizacji zaplanowanych projektów. Leader+ może być w Polsce bardzo efektywny, ponieważ istnieje prężna sieć lokalnych organizacji pozarządowych.

Nie wszystko od razu
Działania w ramach PROW będą uruchamiano stopniowo, po opracowaniu ścisłych procedur. Limit środków na dane działanie zostanie podzielony na roczne transze. Dlatego rolnik, który planuje inwestycje w gospodarstwie np. w roku 2009 nie musi obawiać się, że wszystkie środki zostaną rozdzielone już w pierwszym roku realizacji PROW. Najszybciej uruchomione zostaną następujące programy:

Modernizacja gospodarstw rolnych
W PROW na lata 2007–2013 przewidywane jest wsparcie inwestycji modernizacyjnych gospodarstw rolnych w celu poprawy ich konkurencyjności, dostosowania produkcji do wymogów ochrony środowiska, higieny produkcji, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz warunków utrzymania zwierząt. O dotacje można się będzie ubiegać, gdy koszty inwestycji będą wyższe niż 20 tys. zł. Ograniczenie to nie dotyczy inwestycji dotyczących wyposażenia gospodarstwa rolnego w urządzenia do składowania nawozów naturalnych. Maksymalna dotacja wynosić będzie od 40 do 75 proc. kosztów, ale nie więcej niż 500 tys. zł.

Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej
Działanie ma na celu wsparcie inwestycji w zakresie przetwórstwa produktów rolnych i leśnych. Inwestycje mogą dotyczyć poprawy ogólnych warunków przedsiębiorstwa, wprowadzania technologii służących poprawie ochrony środowiska, a także nowych produktów i procesów produkcji. W ramach tego działania realizowane mogą być projekty związane z modernizacją lub budową zakładów przetwórczych lub obiektów handlu hurtowego. O dotacje ubiegać się mogą rolnicy, grupy producentów i małe firmy zatrudniające nie więcej niż 750 pracowników, których obrót roczny nie przekracza 200 mln euro.

O dotację będzie można wystąpić, gdy koszty inwestycji przekroczą 100 tys. zł. Trzeba będzie też wykazać, że surowce do przetwórstwa są dostarczane na podstawie umów z rolnikami. Dotacja wynosi od 25 do 50 proc. kosztów inwestycji, ale nie więcej niż 20 mln zł.

Grupy producentów rolnych
Pomoc będzie udzielana grupom producentów rolnych w pierwszym okresie ich funkcjonowania, na takich samych zasadach, jak w poprzednim PROW. Wsparcie będzie pokrywało wydatki związane z zakładaniem i kosztami administracyjnymi działania grup producentów przez okres 5 lat od ich powstania. Będzie udzielane grupom producentów rolnych zakładanym w celu wspólnego dostosowania standardów produkcji oraz organizacji systemu sprzedaży produktów.

Pomoc udzielana będzie w formie rocznych płatności, wynoszących: w pierwszym i drugim roku – 5 proc., w trzecim – 4 proc., w czwartym – 3 proc., a w piątym 2 proc. wartości produkcji sprzedanej przez grupę do sumy 1 mln euro. Jeśli wartość sprzedaży przekroczy 1 mln euro, pomoc w każdym roku będzie o połowę mniejsza. O pomoc będą mogły się ubiegać grupy wpisane do rejestru marszałka województwa w latach 2007–2013.

Wspieranie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)
Jest to wsparcie finansowe gospodarstw rolnych położonych na obszarach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na warunki naturalne. Pomoc jest udzielana w postaci corocznych premii (dopłat wyrównawczych) do hektara użytków rolnych. Stawki dopłat do hektara podane zostaną w rozporządzeniu ministra rolnictwa. Pełna stawka przysługiwać będzie gospodarstwom do 50 ha, dla powierzchni od 50 do 100 ha przysługiwać będzie 50 proc. stawki, a dla areału powyżej 100 ha do 300 ha dopłata wyrównawcza wynosić będzie 50 proc. stawki. Dla obszarów powyżej 300 ha dopłaty wyrównawcze nie będą wypłacane.

Rolnik ubiegający się o dopłaty w ramach ONW musi zobowiązać się do przestrzegania zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej na terenie całego gospodarstwa do roku 2009. Od tego roku będzie musiał spełniać też dodatkowe kryteria „pakietu higienicznego”, czyli tzw. zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance).

Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne
W ramach tego działania zaplanowane są dwa schematy: „Zalesienia gruntów rolnych” i „Zalesienie gruntów nieuprawianych rolniczo”. Ten drugi schemat dotyczy leśnego zagospodarowania opuszczonych terenów rolniczych oraz innych gruntów np. w celu ochrony przed erozją. Pierwszy schemat dotyczy wyłącznie gruntów rolnych, na których zakładane będą plantacje. Podobnie jak w poprzednim PROW, wypłacane będzie: wsparcie na zalesienie (zwrot kosztów założenia plantacji), premia pielęgnacyjna (przez 5 lat) oraz premia zalesieniowa (przez 15 lat). Za zalesienie gruntów nierolniczych przysługiwać będą tylko dwie pierwsze podane premie.

O wsparcie na zalesienie może ubiegać się rolnik lub grupa rolników (co najmniej trzech), prowadzących działalność rolniczą na łącznej powierzchni co najmniej 3 ha.

Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej
Działanie to jest doskonale znane rolnikom zarówno z programu SAPARD, jak i z PROW poprzedniego. Jego celem jest wsparcie tworzenia przez rolników, ich małożonków i domowników dodatkowych źródeł dochodów. Wspierane będą projekty w zakresie:

  • agroturystki,
  • usług dla gospodarstw rolnych, usług dla ludności, budowlanych, instalacyjnych, transportowych, turystycznych,
  • przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leśnych,
  • magazynowania i przechowywania towarów,
  • sprzedaży bezpośredniej produktów pochodzących z własnego gospodarstwa rolnego,
  • wytwarzania materiałów energetycznych z biomasy, w tym zagospodarowania słomy, odpadów łąkowych i leśnych,
  • rzemiosła i rękodzielnictwa.

Pomoc będzie udzielana w formie dotacji inwestycyjnych. Maksymalna wysokość pomocy jednej osobie i gospodarstwu rolnemu nie może przekroczyć 100 tys. zł. Oznacza to, że w jednym gospodarstwie może być realizowane w ramach PROW 2007–2013 kilka projektów, ale łączna dotacja nie może przekroczyć 100 tys. zł i 50 proc. kosztów inwestycji.

Wymiana pokoleń później
W nowym PROW nie planuje się uruchomienia w pierwszej kolejności działań, mających wpływ na przemiany struktury agrarnej, czyli programu wspierania młodych rolników i programu rent strukturalnych. Warto jednak o nich przypomnieć, bo wielu rolników oczekuje ich uruchomienia.

Ułatwienie startu młodym rolnikom
Jest to działanie znane z poprzedniego PROW. Dopisano jednak do niego jeden warunek: młody rolnik musi przedstawić plan rozwoju gospodarstwa (biznesplan) i w ciągu 5 lat zrealizować jego założenie, a przynajmniej 50 proc. otrzymanej pomocy musi przeznaczyć na inwestycje. Gospodarstwo młodego rolnika nie może być mniejsze od średniego gospodarstwa w danym województwie i nie większe niż 300 ha (w przypadku działów specjalnych produkcji rolnej kryterium minimalnej powierzchni nie obowiązuje). W okresie realizacji biznesplanu (5 lat) gospodarstwo musi spełnić wymagane przepisami prawa standardy w zakresie higieny, ochrony środowiska i warunków utrzymania zwierząt. Jednorazowa premia dla młodego rolnika wynosi tyle, co w latach 2004-2006, czyli 50 tys. złotych.

Renty strukturalne
To działanie znane jest z poprzedniego PROW. Jego celem jest restrukturyzacja gospodarstw rolnych poprzez przekazywanie ich młodszym rolnikom. Niestety, maksymalna wysokość renty strukturalnej dla rolnika i jego małżonka wynosić będzie jedynie 250 proc. najniższej emerytury (było 450 proc.). Renta dla jednej osoby wynosić będzie 150 proc. najniższej emerytury. Obecnie najniższa emerytura wynosi 562,58 zł.

Pomoc zostanie ustalona w odpowiednim rozporządzeniu, bo jest to kontynuacja poprzedniego PROW z lat 2004–2006.

Stare zobowiązania
W nowym PROW zaplanowano wydatki na dalsze finansowanie projektów rozpoczętych w latach 2004–2006 w ramach działań Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Należą do nich:

  • Renty strukturalne
  • Wspieranie niskotowarowych gospodarstw rolnych
  • Programy rolnośrodowiskowe i poprawiające dobrostan zwierząt
  • Zalesianie gruntów rolnych
  • oraz Grupy producentów rolnych
  • obszary ONW.

W PROW na lata 2007–2013 znalazły się też wydatki będące kontynuacją Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” (SPO) i dotyczą projektów finansowanych z następujących działań:

  • Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub pożarem, oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych
  • Scalanie gruntów
  • Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi.

Nowości PROW

Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw
W ramach tego działania udzielana będzie pomoc dla małych firm, zatrudniających nie więcej niż 10 osób i mających obrót nieprzekraczający 2 mln euro. Dotowane będą projekty mikroprzedsiębiorstw działających w miejscowościach do 2 tysięcy mieszkańców. Firmy te mogą podejmować działalność w zakresie takim, jak rolnicy tworzący dodatkowe źródła dochodów. Pomoc stanowi 50 proc. kosztów inwestycji i nie więcej niż  500 tys. zł, a w przypadku przetwórstwa produktów rolnych i leśnych – 100 tys. zł.

Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności
W ramach PROW na lata 2007–2013 przewidziana jest pomoc dla rolników zainteresowanych produkcją żywności metodami tradycyjnymi. Grupa producentów wytwarzająca dany produkt powinna przedstawić umowę określającą jej strukturę, cel i sposób działania. Grupa ta musi ubiegać się o nadanie certyfikatu:

  • Chronionej Nazwy Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności. Pomoc w ubieganiu się o te certyfikaty wynosi 3500 zł na gospodarstwo przez pierwsze 2 lata, a przez kolejne trzy – 3000 zł,
  • Integrowanej Produkcji. Pomoc wynosi 1730 zł na gospodarstwo przez 5 lat,
  • krajowych systemów jakości (np. Jakość, Tradycja). Stawka zostanie ustalona.

Specjalnie dla „Farmera” Jan Krzysztof Ardanowski, Wiceminister rolnictwa
Nowa perspektywa finansowa na lata 2007–2013, w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, to ogromne środki finansowe, które mogą trafić na polską wieś. Ze współfinansowaniem ze strony polskiego budżetu jest to ponad 17 mld euro. Tak duże środki finansowe z pewnością przyczynią się do przyspieszenia tempa zmian na obszarach wiejskich. Jest to zdecydowanie program prorozwojowy, choć oczywiście zawarte są w nim również elementy typowo socjalne. Prace nad PROW 2007–2013 są prowadzone zgodnie z przyjętym harmonogramem realizowanym w MRiRW, wg którego dokument ten, po przyjęciu przez Radę Ministrów w dniu 1 sierpnia 2006 r., został przekazany do Komisji Europejskiej w celu rozpoczęcia uzgodnień zapisów dotyczących poszczególnych działań na poziomie technicznym. Obecnie trwają konsultacje robocze. Nie wszystkie działania będą wdrażane od razu. Planujemy stopniowe ich uruchamianie. Należy podkreślić, że zakończenie prac nad PROW 2007–2013, a także przygotowanie podstaw prawnych uzależnione jest w dużej mierze od tempa prac w KE w zakresie uzgodnienia Programu. Dlatego też, na obecnym etapie prac trudno precyzyjnie określić termin uruchomienia działań PROW 2007–2013. Jednak zarówno w resorcie, jak i agencji płatniczej podejmowane są wszelkie działania zmierzające do pełnego przygotowania instytucjonalnego do obsługi działań Programu w możliwie najkrótszym terminie. W pierwszej kolejności planuje się uruchomienie takich działań, jak: modernizacja gospodarstw rolnych, zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej, grupy producentów rolnych, wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne, różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej.

Źródło: "Farmer" 24/2006