Ministerstwo rolnictwa odniosło się do wniosku KRIR o ponowną analizę i weryfikację nowych obszarów ONW i zgłoszonych przez regionalne izby rolnicze uwag do wprowadzanych zmian w tym zakresie. Samorząd rolniczy opiniując w grudniu ub.r. projekt nowych obszarów ONW, zwrócił uwagę, że projektowane zmiany będą skutkowały nieuzasadnionym obcięciem dopłat wielu rolnikom. W odbiorze społecznym będą to więc uregulowania niesprawiedliwe i niezrozumiałe.


W uwagach KRIR do projektu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami" objętego PROW na lata 2014-2020 czytamy m.in.: „Samorząd rolniczy rozumiejąc konieczność dostosowania polskiego prawa do przepisów UE i zaleceń Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, dostrzega jednak wątpliwości dotyczące nowych zasad wyznaczania obszarów ONW. Wątpliwości budzi kwalifikowanie poszczególnych obrębów do nowej Płatności ONW, brak jest informacji według jakich konkretnych kryteriów dany obręb został zakwalifikowany, a kolejny sąsiadujący z nim obręb na którym występuje taka sama niekorzystna struktura gleby, terenu i klimatu nie został zakwalifikowany.” Największy sprzeciw izb wzbudziła nowa zasada Fine tuning tj. wyłączenia ze wsparcia tych jednostek administracyjnych, na których znaczące ograniczenia naturalne zostały udokumentowane, ale przez inwestycje lub działalność gospodarczą dzięki normalnej produktywności gruntów, lub jeśli metody produkcji lub systemy rolnicze rekompensują utracone dochody lub dodatkowe koszty – obszary te wyłącza się z ONW.


„Fakt, iż rolnicy ze względu na „głód” ziemi, dzięki wielkiej determinacji i ogromowi pracy są w stanie nierzadko włączyć do produkcji grunty nie użytkowane rolniczo lub znacznie poprawić wydajność produkcji, ma teraz skutkować odmową przyznania płatności ONW do tych terenów – jest bardzo krzywdzący. Jednym z etapów wyznaczania nowych obrębów jest też ocena, czy pomimo naturalnych utrudnień obszary zdołały je pokonać np. poprzez intensyfikację produkcji. Nie należy wykluczać z płatności rolników, tylko dlatego, że wzmacniają swoją produkcję.” – argumentował rolniczy samorząd. KRIR podkreślał również, że zmian nie zrekompensuje przejściowe wsparcie wypłacane do roku 2020 dla beneficjentów, którzy utracili status ONW na terenach nizinnych i będą one skutkowały ograniczaniem obsady zwierząt i rezygnacją z intensywnej uprawy wymagających gruntów. Jeszcze bardziej negatywne skutki zmiany przyniosą na terenach podgórskich, gdzie zdaniem KRIR, zbyt małą wagę przyznano czynnikowi nachylenia gruntów w stosunku do innych utrudnień. Zdaniem izb, rosnące koszty produkcji, spadająca opłacalność i pustosząca uprawy susza wywierają tak katastrofalne skutki, że wyłączenia gruntów z obszarów ONW będą już przysłowiowym „gwoździem do trumny” dla działalności rolniczej na wielu trudnych terenach.


Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w odpowiedzi na uwagi i wniosek o ponowną analizę nowych obszarów ONW odpowiada KRIR, że wprowadzane od 2019 r. zmiany w delimitacji obszarów ONW są wynikiem, dostosowania rozwiązań krajowych do prawa unijnego i były one konieczne. Brak wdrożenia tych rozwiązań skutkowałby obniżeniem dopłat wszystkim uprawnionym do tego wsparcia rolnikom, natomiast od 2021 r. Polska nie mogłaby wspierać obszarów definiowanych jako ONW.
W wyjaśnieniach resortu czytamy dalej: „Zgodnie z rozporządzeniem nr 1305/2013 na terenie całej UE w procesie nowej delimitacji ONW z ograniczeniami naturalnymi stosuje się łącznie jednolite unijne kryteria biofizyczne dotyczące klimatu (długość okresu wegetacji, temperatura w okresie wegetacyjnym, brak wody), gleby (słaba przepuszczalność gleby, uziarnienie gleby i kamienistość, głębokość strefy korzeniowej, słabe właściwości chemiczne, nadmierna wilgotność gleby), i ukształtowania terenu. Równocześnie, obowiązkowym elementem nowej delimitacji było wyłączenie ze wsparcia jednostek administracyjnych (gmin/obrębów ewidencyjnych), na których znaczące ograniczenia naturalne zostały udokumentowane, ale przezwyciężono je dzięki inwestycjom lub działalności gospodarczej, lub dzięki normalnej produktywności gruntów, lub jeśli metody produkcji lub systemy rolnicze rekompensują utracone dochody lub dodatkowe koszty (rozporządzenie nr 1305/2013, art. 32, ust. 3) — tzw. procedura zawężenia obszarów (ang. fine tuning). Wyznaczenie tego typu ONW nie było prowadzone w oparciu o klasy gleb, ponieważ to zagadnienie na podstawie przepisów unijnych nie jest traktowane jako kryterium biofizyczne.”


MRiRW odniosło się także do uwag KRIR, dotyczących skutków postępującej suszy: „Szczegółowy opis metody delimitacji był wielokrotnie prezentowany przedstawicielom Izb Rolniczych, przez ekspertów IUNG-PIB. W trakcie tych spotkań informowano, że sprawa m.in. niskich opadów była analizowana w ramach kryterium „suchość klimatu”. Wspomniane przepisy definiują je jako stosunek rocznej sumy opadów do rocznej sumy ewapotranspiracji potencjalnej jest mniejszy lub równy 0,5. Jednocześnie warunek ten musiał być spełniony dla co najmniej 20 proc. lat z okresu ostatnich co najmniej 30 lat (w Polsce zastosowano 10 z 45 lat: 1971-2015, aby uwzględnić również suszę, która wystąpiła w 2015 r.). Analiza IUNG-PIB wykazała, że w Polsce nie istnieją obszary spełniające tak zdefiniowane kryterium suchości klimatu, pomimo susz występujących w ostatnich latach. Tak zdefiniowane kryterium spełnia jedynie część obszarów w południowej część Europy.”


Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie zgadza się także z oceną, że obszary ONW zostały ustalone niesprawiedliwie: „Celem zachowania transparentności wyznaczenia tych obszarów zadanie to zostało przeprowadzone: na podstawie jednolitych dla całej UE kryteriów biofizycznych, przez jednostki naukowe (IUNG- PIB, IERiGŹ-PIB), w tym specjalistów w zakresie gleboznawstwa oraz ekonomiki rolnictwa. Dodatkowo podstawowym narzędziem weryfikacji spełnienia przez użytki rolne w każdej polskiej gminie/obrębie ewidencyjnym kryteriów biofizycznych wskazanych w rozporządzeniu nr 1305/2013 była aktualna cyfrowa mapa glebowo-rolnicza w skali 1: 25000. Stosowanie takiego narzędzia było wymagane przez służby Komisji Europejskiej. Ponadto wykorzystano aktualny i jednolity dla całej Polski numeryczny model terenu (DEM), jednolitą dla całego kraju informację o powierzchni użytków rolnych w gminach/obrębach ewidencyjnych, aktualną mapę pH gleby dla całej Polski, aktualne dane dotyczące warunków klimatycznych Polski. Natomiast proces zawężenia obszarów był prowadzony przede wszystkim na podstawie danych Polskiego FADN, ARiMR (System Identyfikacji Działek Rolnych oraz System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt). Dzięki temu zapewniona została obiektywność, porównywalność, dokładność i aktualność nowego wyznaczenia ONW.”


Odnosząc się do kwestii wyłączenia z ONW obszarów o trudnych warunkach poinformowano, że część obszarów utraciła status ONW (albo nie uzyskała tego statusu) z uwagi na następujące przesłanki:
- brak występowania na terenie danej gminy lub obrębu ewidencyjnego użytków rolnych spełniających kryteria biofizyczne lub brak występowania odpowiedniego udziału (minimum 60%) użytków rolnych spełniających kryteria biofizyczne na terenie danej gminy lub obrębu ewidencyjnego,
- występowanie obszarów intensywnego rolnictwa — konieczność stosowania procedury zawężenia obszarów (fine tuning),
- aktualizacja przez samorządy województw Wykazów miejscowości położonych na terenach podgórskich i górskich,
- brak spełnienia warunków kwalifikacji do nowej kategorii ONW typ specyficzny (niekorzystne warunki o walorach przyrodniczo-turystycznych),
- odejście od stosowania kryteriów demograficznych na rzecz jednolitych dla całej UE kryteriów biofizycznych.