System płatności bezpośrednich WPR w nowej perspektywie zostanie oparty na innych niż dotychczasowe założeniach, które przewidywały przyznawanie pomocy na poszczególne państwa członkowskie i rolników na bazie historycznych danych. Ponadto wprowadzenie płatności na zazielenianie - 30 proc. środków dostępnych dla danego państwa powiązane jest z realizacją określonych praktyk w zakresie zrównoważonego rolnictwa - oznacza, że znaczna część dotacji będzie w przyszłości nagradzać rolników za prowadzenie działalności korzystnej dla środowiska.

Jak informuje KE, obecnie przygotowywane są odpowiednie akty delegowane i wykonawcze, aby w przypadku większości ustaleń dotyczących płatności bezpośrednich nowe przepisy weszły w życie w przyszłym roku lub od stycznia 2015 r. Odrębne przepisy przejściowe na 2014 r. są obecnie przedmiotem rozmów i oczekuje się, że Rada i Parlament Europejski zatwierdzą je przed końcem roku.

Poniżej podsumowano najważniejsze elementy porozumienia ws. dopłat bezpośrednich.

System płatności podstawowej (SPP):

Państwa członkowskie przeznaczą maksymalnie do 70 proc. środków przyznanych im na płatności bezpośrednie na nowy system płatności podstawowych - po odjęciu wszelkich kwot przyznanych na dodatkowe dopłaty (dopłaty dla młodych rolników i kwoty przeznaczone na inne cele, takie jak dopłaty do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, redystrybucyjne płatności) oraz płatności związanych z wielkością produkcji. W przypadku państw UE-12 data wygaśnięcia systemu zryczałtowanej jednolitej płatności obszarowej (SAPS) zostanie przesunięta na 2020 r.

Ujednolicenie zewnętrzne:

Środki krajowe przeznaczone na płatności bezpośrednie dla każdego państwa członkowskiego zostaną stopniowo dostosowane, aby nie było dużej różnicy między państwami członkowskimi jeśli chodzi o średnią płatność na hektar. Oznacza to, że w krajach, w których średnie płatności wynoszą obecnie mniej niż 90 proc. średniej unijnej płatności (w euro na hektar), będą one stopniowo zwiększane (o jedną trzecią różnicy między ich obecnym poziomem płatności a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej unijnej). W ten sposób każde państwo członkowskie osiągnie do 2019 r. minimalny poziom płatności. Kwoty udostępniane tym państwom członkowskim, które otrzymują kwoty powyżej średniej, zostaną proporcjonalnie skorygowane.

Ujednolicenie zewnętrzne:

Te państwa członkowskie, które nadal utrzymują system oparty na historycznych danych dotyczących produkcji muszą pójść w kierunku bardziej zbliżonych poziomów podstawowych płatności za każdy hektar. Państwa te mają do wyboru różne opcje: mogą przyjąć podejście krajowe lub podejście regionalne (w oparciu o kryteria administracyjne lub agronomiczne); mogą zapewnić osiągnięcie poziomu regionalnego/krajowego do 2019 r., lub zagwarantować, by te gospodarstwa rolne, które otrzymują mniej niż 90 proc. średniej regionalnej/krajowej, uzyskały stopniowe zwiększenie (o jedną trzecią różnicy między ich obecnym poziomem płatności a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej krajowej/regionalnej), zapewniając przy tym dodatkową gwarancję, że do 2019 r. każda płatność wyniesie co najmniej 60 proc. średniej krajowej/regionalnej (chyba że państwo członkowskie postanowi ograniczyć zmniejszenie wartości uprawnień). Kwoty dostępne dla rolników otrzymujących więcej niż średnia regionalna/krajowa zostaną proporcjonalnie skorygowane, przy czym państwa członkowskie będą mieć możliwość ograniczenia „strat" do 30 proc.

Państwa członkowskie mają również prawo przyznać redystrybucyjne płatności za pierwsze hektary, czyli mogą spożytkować do 30 proc. puli krajowej na płatności dla rolników za ich pierwsze 30 hektarów (lub za obszar odpowiadający średniemu gospodarstwu w danym państwie członkowskim, jeżeli jest większy niż 30 hektarów). Uzyskany zostanie w ten sposób znaczący efekt redystrybucyjny.

Zmniejszenie płatności dla dużych gospodarstw: Uzgodniono, że nastąpi obowiązkowe obniżenie płatności dla pojedynczych gospodarstw w przypadku gdy przekraczają one 150 000 EUR („degresja"). W praktyce oznacza to, że wysokość wsparcia, jakie może otrzymać pojedyncze gospodarstwo rolne jako płatność podstawową, będzie niższa o co najmniej 5 proc. w przypadku kwot przekraczających 150 000 EUR. Aby uwzględnić kwestię zatrudnienia, przed dokonaniem obliczenia możliwe będzie odjęcie kosztów wynagrodzeń.

Obniżki tej nie trzeba stosować w tych państwach członkowskich, które stosują „płatności redystrybucyjne", w ramach których co najmniej 5 proc. krajowej puli środków jest zatrzymywane do ponownego rozdysponowania na pierwsze hektary wszystkich gospodarstw rolnych. Fundusze „zaoszczędzone" dzięki zastosowaniu tego mechanizmu pozostaną w danym państwie członkowskim/regionie i zostaną przeniesione do puli przeznaczonej na rozwój obszarów wiejskich do wykorzystania jako środki niewymagające współfinansowania. Państwa członkowskie mają również możliwość zastosowania górnego limitu płatności dla pojedynczego rolnika na poziomie 300 000 EUR, również po uwzględnieniu kosztów wynagrodzeń.

Młodzi rolnicy:

Aby zachęcić do zmiany pokoleniowej, płatność podstawowa dla młodych rolników (w wieku poniżej 40 lat) rozpoczynających działalność powinna być uzupełniona dodatkową płatnością dostępną przez okres wynoszący maksymalnie pięć lat od rozpoczęcia przez nich działalności. Ma być na to przeznaczone do 2 proc. środków przyznanych danemu państwu i będzie to obowiązkowe dla wszystkich państw członkowskich. Działanie to jest dodatkowe w stosunku do innych środków dostępnych dla młodych rolników w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich.

System wsparcia dla drobnych producentów rolnych:

Każde państwo członkowskie może zdecydować, że każdy rolnik występujący z wnioskiem o przyznanie wsparcia może zdecydować o swoim udziale w systemie wsparcia dla drobnych producentów rolnych, w ramach którego może otrzymać płatność roczną ustalaną przez państwa członkowskie zwykle w kwocie od 500 do 1 250 euro, bez względu na wielkość gospodarstwa. Państwa członkowskie mogą wybrać różne metody obliczania płatności rocznych, w tym opcję, w ramach której rolnicy otrzymywaliby po prostu kwotę, którą otrzymywaliby normalnie. Będzie to stanowić znaczne uproszczenie dla zainteresowanych rolników oraz dla administracji krajowych.

Uczestnicy systemu nie będą poddawani kontrolom w zakresie wzajemnej zgodności i nie będą podlegać sankcjom, a także zostaną zwolnieni z obowiązku zazieleniania. (Ocena skutków pokazuje, że około jedna trzecia gospodarstw ubiegających się o finansowanie w ramach WPR to gospodarstwa o powierzchni 3 ha lub mniejszej. Odpowiada to jednak tylko 3 proc. całkowitego obszaru rolniczego w UE-27). Łączne koszty systemu dla drobnych producentów rolnych nie mogą przekroczyć 10 proc. środków przeznaczonych dla poszczególnych państw, chyba że państwo członkowskie zdecyduje się zadbać o to, by drobni producenci otrzymali należne środki niezależnie od systemu. W ramach rozwoju obszarów wiejskich udostępnione zostanie również finansowanie na potrzeby doradztwa w zakresie rozwoju gospodarczego dla drobnych producentów rolnych oraz przewidziane dotacje na restrukturyzację w regionach, w których istnieje dużo niewielkich gospodarstw.

Dobrowolna pomoc związana z wielkością produkcji: Aby utrzymać obecny poziom produkcji w sektorach lub regionach, w których określone rodzaje gospodarstw lub sektory doświadczają trudności lub są ważne ze względów gospodarczych, społecznych lub środowiskowych, państwa członkowskie będą miały możliwość udostępnienia ograniczonych kwot płatności powiązanych z wielkością produkcji, tzn. płatności związanych z określonymi produktami. Możliwość ta będzie ograniczona do 8 proc. środków krajowych, lub do 13 proc., jeśli obecny poziom takiego wsparcia wynosi ponad 5 proc. Komisja może zgodzić się na wyższe stawki w sytuacjach, kiedy będzie to uzasadnione. Dodatkowo istnieje możliwość udostępnienia 2 proc. pomocy związanej z wielkością produkcji na rośliny wysokobiałkowe.

Obszary z ograniczeniami naturalnymi/obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania:

Obszary z ograniczeniami naturalnymi/obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania państwa członkowskie (lub regiony) mogą przyznać dodatkową płatność dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi (określonymi zgodnie z przepisami dotyczącymi rozwoju obszarów wiejskich) w wysokości do 5 proc. środków krajowych. Jest to nieobowiązkowe i nie ma wpływu na możliwości przewidziane w odniesieniu do obszarów z ograniczeniami naturalnymi/obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania w ramach rozwoju obszarów wiejskich.

Zazielenianie:

Oprócz systemu płatności podstawowej/systemu jednolitej płatności obszarowej każde gospodarstwo otrzyma dopłatę do hektara, zadeklarowanego do celów płatności podstawowej, za stosowanie określonych praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska. Państwa członkowskie wykorzystają na te dopłaty 30 proc. środków krajowych. Jest to obowiązkowe, a brak respektowania wymogów dotyczących zazieleniania spowoduje obniżenie płatności i nałożenie kar przekraczających wysokość płatności z tego tytułu. W latach 1 i 2 kara związana z zazielenianiem nie może przekroczyć 0 proc., w roku 3 - 20 proc., a w roku 4 maksymalna kara będzie wynosić 25 proc. Płatność za zazielenianie będzie przyznawana tylko w odniesieniu do tych obszarów, które spełniają warunki (tzn. kwalifikują się do SPP lub SAPS, są zgodne z wymogami dotyczącymi zazieleniania).

Obszary, na których prowadzona jest produkcja ekologiczna, która przynosi uznane korzyści dla środowiska, uznaje się ze spełniające warunki otrzymania dopłaty za zazielenianie, bez konieczności spełnienia dodatkowych wymogów.

Trzy podstawowe przewidziane środki to:

 utrzymywanie trwałych użytków zielonych; oraz
 dywersyfikacja upraw (rolnik musi prowadzić co najmniej dwie różne uprawy, jeśli obszar użytków rolnych przekracza 10 ha i co najmniej 3 uprawy, jeśli przekracza 30 ha. Główna uprawa może zajmować maksymalnie 75 proc. użytków rolnych, a dwie główne uprawy maksymalnie 95 proc. użytków rolnych);
 utrzymywanie obszaru proekologicznego zajmującego co najmniej 5 proc. użytków rolnych w przypadku większości gospodarstw większych niż 15 hektarów, tj. miedz, żywopłotów, drzew, gruntów ugorowanych, elementów krajobrazu, biotopów, stref buforowych i powierzchni zalesionej.

Odsetek ten może wzrosnąć do 7 proc. po przedstawieniu przez Komisję w 2017 r. sprawozdania i wniosku legislacyjnego.

Równoważność zazieleniania:

Aby zapobiec karaniu tych, którzy już teraz podejmują kwestie związane z ochroną środowiska i zrównoważenia środowiskowego, porozumienie przewiduje system „równoważności zazieleniania", w ramach którego uznaje się, że już stosowane praktyki korzystne dla środowiska zastępują te podstawowe wymogi. Przykładowo, systemy rolno-środowiskowe mogą obejmować praktyki uznawane za równorzędne. Nowe rozporządzenie zawiera wykaz takich równorzędnych praktyk. Aby zapobiec podwójnemu finansowaniu takich środków (i systemów rolno-środowiskowych ogółem), płatności w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich muszą uwzględniać podstawowe wymogi w zakresie zazieleniania (zob. poniżej punkt poświęcony rozwojowi obszarów wiejskich).

Dyscyplina finansowa:

Nie naruszając odrębnej decyzji w sprawie roku budżetowego 2014, uzgodniono, że przyszłe, podejmowane w ramach dyscypliny finansowej, redukcje w rocznych płatnościach bezpośrednich (np. w sytuacji gdy szacowane płatności są wyższe niż dostępny budżet na pierwszy filar) powinny obowiązywać od progu 2 000 euro. Innymi słowy, obniżka NIE powinna dotyczyć pierwszych 2 000 euro płatności bezpośrednich, do których rolnik jest uprawniony. W razie konieczności umożliwi to również zasilanie rezerwy kryzysowej (zob. rozporządzenie horyzontalne).

Przenoszenie środków między filarami:

Kraje członkowskie będą mogły przenieść maksymalnie 15 proc. środków krajowych przeznaczonych na płatności bezpośrednie (pierwszy filar) do własnej puli środków przeznaczonej na rozwój obszarów wiejskich. Kwoty te nie będą wymagały współfinansowania. Państwa członkowskie będą mogły przenieść maksymalnie 15 proc. własnych środków krajowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich do swoich środków krajowych przeznaczonych na płatności bezpośrednie, lub maksymalnie 25 proc. w przypadku tych krajów członkowskich, które obecnie otrzymują mniej niż 90 proc. średniej unijnej na płatności bezpośrednie.

Rolnicy czynni zawodowo:

Aby zlikwidować luki prawne, które umożliwiły pewnej liczbie przedsiębiorstw występowanie o płatności bezpośrednie, choć działalność rolnicza nie była podstawowym przedmiotem ich działalności, reforma zaostrza przepisy dotyczące rolników aktywnych zawodowo. Wprowadzono nowy negatywny wykaz rodzajów działalności gospodarczej, które powinny być wykluczone z płatności bezpośrednich (obejmujący porty lotnicze, przewozy kolejowe, sieci wodociągowe, usługi dotyczące nieruchomości, stałe tereny sportowe i rekreacyjne), i który będzie obowiązkowy dla państw członkowskich, chyba że dane podmioty wykażą, że faktycznie prowadzą działalność rolniczą. Państwa członkowskie będą mogły rozszerzyć ten wykaz o dodatkowe rodzaje działalności.

Kwalifikujące się hektary:

Przepisy przewidują ustanowienie roku 2015 jako nowego roku referencyjnego na potrzeby określania powierzchni gruntów, jednak w celu zapobieżenia spekulacji ustanowione zostanie powiązanie z beneficjentami systemu płatności bezpośrednich w 2013 r. Państwa członkowskie, które mogą doświadczyć znacznego zwiększenia deklarowanych kwalifikujących się obszarów, będą mogły ograniczyć liczbę uprawnień do płatności, które mają być przyznane w 2015 r.