Nie ulega wątpliwości, iż skutki prawne zawarcia małżeństwa są bardzo rozległe i obejmują wiele dziedzin prawa, w tym przede wszystkim prawa rodzinnego, spadkowego czy też podatkowego. Po pierwsze, z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność ustawowa majątkowa, która obejmuje przedmioty majątkowe wchodzące do majątku wspólnego nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania małżeństwa. Małżonkowie mogą również na mocy umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. W takiej sytuacji po podpisaniu intercyzy każdy z małżonków samodzielnie i swobodnie pomnaża swój majątek oraz nim zarządza. W rozdzielności majątkowej nie ma majątku wspólnego. Występują jedynie dwa odrębne majątki małżonków. Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona przed zawarciem małżeństwa oraz w trakcie jego trwania. Powstaje zatem pytanie, jakie skutki dla rolników pociąga za sobą małżeństwo w kwestii starań o uzyskanie po ślubie płatności unijnych i jakie znaczenie ma zawarcie przez nich intercyzy, czyli umowy dotyczącej rozdzielności m ajątkowej.

WPIS DO EWIDENCJI

Producent rolny będący posiadaczem zwierząt lub osoba ubiegająca się o pomoc ze środków finansowanych przez Unię Europejską za pośrednictwem programów obsługiwanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) lub Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) zobowiązani są do uzyskania numeru identyfikacyjnego oraz wpisu do krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Kwestia uzyskania numeru identyfikacyjnego ma bardzo istotne znaczenie, gdyż na tej podstawie można starać się o dofinansowanie prowadzenia gospodarstwa ze środków unijnych. Jest to zatem warunek wyjściowy, aby w ogóle starać się o otrzymanie takich płatności.

Numer identyfikacyjny gospodarstwa uzyskuje się, składając odpowiedni wniosek do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa właściwej ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę wnioskodawcy. Wpisu do ewidencji producentów dokonuje się w drodze decyzji administracyjnej, w wyniku pozytywnego rozpatrzenia wniosku zostaje nadany producentowi numer identyfikacyjny. Nadany numer nie może być zmieniony w czasie prowadzenia działalności przez podmiot, który go uzyskał i nie przechodzi na następcę prawnego (nie może być np. dziedziczony).

ORZECZENIE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

W kontekście zasad dotyczących nadawania numerów identyfikacyjnym rolnikom powstaje istotne pytanie - jak wygląda sytuacja małżonków, którzy przed zawarciem związku małżeńskiego prowadzili różne gospodarstwa i po zawarciu małżeństwa chcą utrzymać taki stan rzeczy?

Należy przypomnieć, iż w tym zakresie przełomowe znaczenie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia z 3 grudnia 2013 r., wydany do sygn. akt P 40/12. W przedmiotowym postępowaniu Trybunał Konstytucyjny odpowiedział na postawione mu pytanie, tj. czy art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności w zakresie, w jakim uniemożliwia nadanie obu małżonkom numerów identyfikacyjnych, w sytuacji istnienia ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej i prowadzenia przez każdego z małżonków odrębnych gospodarstw rolnych, jest zgodny z art. 2, art. 18 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przed wydaniem ww. orzeczenia sytuacja małżonków była bowiem tego rodzaju, iż nie mogli mieć oni, pozostając w związku małżeńskim, osobnych numerów identyfikacyjnych i to nawet w sytuacji, kiedy był między nimi ustrój rozdzielności majątkowej, i każdy z małżonków posiadał i prowadził odrębne gospodarstwo rolne. W takiej sytuacji tylko jedno z małżonków miało prawo do dopłat, drugie natomiast nie mogło osobiście i samodzielnie skorzystać z tych świadczeń, bowiem nie posiadało numeru identyfikacyjnego, pomimo że osobiście i samodzielnie prowadzi gospodarstwo rolne.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego tego rodzaju sytuacja była krzywdząca dla rolników pozostających w związku małżeńskim, naruszała gwarantowaną Konstytucją zasadę równości, jak i prowadziła do dyskryminacji takich osób ze względu na ich stan cywilny. W ramach tego postępowania zauważono też, że taka regulacja stanowiła "pułapkę" dla obywatela, ponieważ pozbawiała małżonka prawa ubiegania się o płatności, skoro posiadanie numeru identyfikacyjnego stanowiło warunek uzyskania pomocy finansowej, a jego uzyskanie dla obojga małżonków było niemożliwe. Przy czym ani przepisy prawa polskiego, ani prawa unijnego nie dawały podstaw do traktowania małżonków znajdujących się w takiej sytuacji jako osób, które zawsze musza współposiadać gospodarstwo rolne oraz określenia ich jako jednego producenta.

AKTUALNA SYTUACJA PRAWNA MAŁŻONKÓW

W związku z wydanym orzeczeniem TK dokonano nowelizacji przepisów dotyczących krajowego systemu ewidencji producentów i z dniem 1 stycznia 2015 r. weszła w życie ustawa nowelizująca zakwestionowane przepisy. Aktualnie zatem ze zmienionego przepisu wynika zasada, że małżonkowie (a także współposiadacze gospodarstwa rolnego) mogą otrzymać tylko jeden numer identyfikacyjny. Przepisy nie czynią wyjątku dla małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej, posiadających gospodarstwa rolne w majątkach osobistych czy też prowadzących oddzielne, niezależne od siebie gospodarstwa rolne, w ramach własnej działalności gospodarczej.

Od dnia 1 stycznia 2015 r. w przypadku małżonków oraz podmiotów będących współposiadaczami gospodarstwa rolnego nadaje się jeden numer identyfikacyjny temu z małżonków lub współposiadaczy gospodarstwa, co do którego współmałżonek lub współposiadacz wyrazili pisemną zgodę. Jednocześnie jednak wprowadzono wyjątek, w ramach którego małżonek może uzyskać odrębny od współmałżonka numer identyfikacyjny, jeżeli prowadzi samodzielnie odrębne gospodarstwo rolne stanowiące zorganizowaną całość gospodarczą. W rezultacie umożliwia to rolnikom - małżonkom, gospodarującym oddzielnie, w niezależnych od siebie gospodarstwach rolnych, ubieganie się o płatności z funduszy w ramach wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej na prowadzone przez nich osobno gospodarstwa rolne.

PODSUMOWANIE

Obecnie, jeżeli małżonkowie chcą po zawarciu związku małżeńskiego nadal posiadać odrębne numery identyfikacyjne lub też chcą rozpocząć osobne prowadzenie działalności rolniczej po zawarciu związku małżeńskiego, to powinni udowodnić, iż faktycznie prowadzą różne gospodarstwa rolne. Mogą to zrobić za pomocą wszelkich dostępnych środków dowodowych, a może to być przedstawienie Agencji umowy rozdzielności majątkowej, oświadczenia małżonków, iż gospodarstwa są prowadzone oddzielnie, jak również wszelkich innych dowodów potwierdzających, iż gospodarstwa stanowią niezależne od siebie, zorganizowane całości, np. nakaz podatkowy dotyczący podatku rolnego - oddzielnie dla każdego z małżonków, osobne dla każdego z małżonków faktury i rachunki za zakupy związane ze środkami wykorzystywanymi do prowadzenia gospodarstwa, osobne umowy dzierżawy itp.

Wykazanie okoliczności, iż gospodarstwa należące do małżonków są prowadzone przez każdego z nich odrębnie i samodzielnie, jest zatem warunkiem koniecznym, aby uzyskać dwa odrębne numery identyfikacyjne dla małżonków. Oczywiście, w przypadku jakiejkolwiek zmiany po stronie rolników czy też ustania małżeństwa np. wskutek rozwodu, możliwym jest w każdym czasie dokonanie zmiany i zgłoszenie do Agencji chęci "zawieszenia" korzystania z numeru identyfikacyjnego dla jednego z małżonków i prowadzenia gospodarstwa wspólnie.

Z uwagi na fakt, iż istnieje ryzyko tworzenia sztucznych warunków do pomocy i uzyskiwania wyższych płatności (zwłaszcza kiedy w grę wchodzą limity powierzchni gruntowych, do których przyznawana jest płatność), Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa umożliwiono prowadzenie postępowania dowodowego w zakresie stwierdzenia samodzielności i odrębności gospodarstw rolnych, by nie dochodziło do nieprawidłowości.