Zasygnalizowane przez premiera w expose propozycje zmian w sferze rolnictwa, w zakresie opodatkowania podatkiem dochodowym producentów rolnych, wprowadzenia obowiązkowej rachunkowości w gospodarstwie rolnym oraz zniesienie KRUS, stanowią konsekwencje orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 października 2010 r., w którym uznał za niezgodne z Konstytucją zasady finansowania z budżetu państwa składek na ubezpieczenie zdrowotne, rolników podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku zwrócił uwagę, że grupa społeczna, jaką stanowią rolnicy nie jest jednorodna. Trybunał wskazał, że w grupie rolników występują zarówno osoby o dochodach nieodbiegających od poziomu dochodów osób będących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych, jak i osoby o bardzo wysokich dochodach, znacznie przekraczających średnią krajową. Nadal też można wskazać znaczną liczbę rolników o niskich lub bardzo niskich dochodach. Zróżnicowanie sytuacji ekonomicznej rolników powoduje, że w odniesieniu do obowiązku opłacania z budżetu państwa składki na ubezpieczenie zdrowotne rolników i koniecznym jest przyjęcie dalszego kryterium dyferencjacyjnego, którym powinien być dochód uzyskiwany z prowadzonej działalności. Trybunał odroczył utratę mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu na okres 15 miesięcy. Termin ten upłynie z dniem 3 lutego 2012 r. Zapowiedziane zmiany, co od zasady zasługują na aprobatę, choć ich wprowadzenie uwzględniać musi pewne uwagi.


Podstawowym podatkiem obciążającym osoby prowadzące działalność rolniczą jest na chwilę obecną podatek rolny wymierzany na podstawie ustawy o podatku rolnym. Zastosowanie dotychczasowych reguł opodatkowania, tak jak wynikają one z ustawy o podatku rolnym nie jest adekwatne dla dokonania dyferencjacji rolników według kryterium dochodowego. Przede wszystkim z uwagi na to, że obciążenia z tytułu składki na świadczenia zdrowotne powiązane są z podatkiem dochodowym od osób fizycznych, który obejmuje wszystkie uzyskiwane ze sfery aktywności gospodarczej przychody oraz uwzględnia koszty związane z ich uzyskaniem. Ustalenie przychodów rolniczych według przelicznika właściwego dla podatku rolnego, nie obejmuje przychodów uzyskiwanych z tytułu stricte wytwórczej działalności rolniczej, jak i subwencji czy dopłat związanych z instrumentami rynkowymi wspólnej polityki rolnej, a także możliwych do pozyskania z działalności pozarolniczej prowadzonej w ramach gospodarstwa rolnego. Nie pozwala też na odliczenie kosztów związanych z uzyskaniem przychodu. Nadto, sposób ustalania przychodu w podatku rolnym nie rozstrzyga, jak ustalić jego wielkość w sytuacji, gdy grunty oddane zostały (formalnie lub nieformalnie) do korzystania i pobierania pożytków innym osobom.


 Dokonanie niezbędnych zmian legislacyjnych w sferze podatkowej uwzględniać musi dodatkowe aspekty: uproszczone formy dokumentowania i rozliczania przychodów; zachowanie odpowiedniego czasu poprzedzającego zmiany w systemie podatkowym.Opodatkowania rolniczej działalności wytwórczej w jednej z możliwych uproszczonych form jest w pełni uzasadnione wobec różnic zakresu i rodzajów rolniczej działalności wytwórczej, form organizacji produkcji rolnej oraz braku wcześniejszych doświadczeń producentów związanych z objęciem rolnictwa podatkami dochodowymi. Uproszczone formy opodatkowania z zasady są łatwiejsze do wdrożenia oraz stosowania, tak dla podatnika, jak i organów podatkowych państwa. Z punktu widzenia przedsiębiorców – producentów rolnych możliwość zastosowania uproszczonych form opodatkowania będzie przemawiać za podjęciem i prowadzeniem legalnej działalności gospodarczej, co w konsekwencji lepiej włączy sferę produkcji rolnej w reguły obrotu powszechnego. Zaś z punktu widzenia organów podatkowych państwa formy uproszczone opodatkowania cechuje taniość poboru, ograniczone formy kontroli oraz pewne i stałe, choć niezbyt wysokie dochody budżetowe.

Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego ma charakter systemowy i odnosi się od sfery obowiązków publicznych obywateli, których wejście w życie wymaga odpowiedniego okresu vacatio legis poprzedzającego wprowadzenie zmian. Konsekwencją tego jest wymóg, aby ustawodawstwo podatkowe znane było podatnikom z odpowiednim wyprzedzeniem przed początkiem roku podatkowego. Wobec braku stosownych przepisów na dzień obecny, wprowadzenie obowiązku prowadzenia rachunkowości przez producentów rolnych nie będzie raczej możliwe w roku 2012.

Zagadnienia likwidacji KRUS należą do zagadnień wyjątkowo kontrowersyjnych, budzących skrajne opinie, które były już prezentowane na gruncie powołanego wyrok Trybunału Konstytucyjnego. W dyskusji ścierały się dwa odmienne poglądy. Z jednej strony podnoszono – jednoznacznie aprobując przewidywane konsekwencje – że następstwem stwierdzonej niekonstytucyjności przepisów ustawy zdrowotnej będzie albo głęboka reforma, albo całkowita likwidacja systemu ubezpieczeń rolniczych realizowanego przez Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Z drugiej zaś podnoszony był argument, że kondycja społeczno – ekonomiczna polskiego rolnictwa nadal jest tak słaba, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie dokona żadnych przełomowych zmian, gdyż dotknie bardzo nieliczną grupę rolników.

Nie przesądzając o ostatecznym kształcie KRUS wypada zauważyć, co jest bardzo powściągliwie sygnalizowanych wypowiedziach i analizach nt. statusu prawnego producentów rolnych, że konieczne jest przeprowadzenia daleko idących zmian w całej sferze przepisów regulujących działalność rolniczą, zwłaszcza trzeba ustalić kryteria rozróżnienia producentów rolnych od mieszkańców obszarów wiejskich, i tzw. rolników z Marszałkowskiej oraz wskazania zasad dokumentowania prowadzenia działalności rolniczej (określanej w projektach najnowszych aktów UE w sferze wspólnej polityki rolnej jako rolnik czynny zawodowo – prowadzący co najmniej działania minimalne). Ewentualna reorganizacja czy likwidacja rolniczego systemu ubezpieczeń społecznych będzie ostatnim ogniwem koniecznych przemian legislacyjnych, znacznie wykraczających poza reformę systemu finansowania rolniczych świadczeń zdrowotnych.

Konkludując, konieczne są zmiany kompleksowe. Dokonanie formalnej dyferencjacji producentów rolnych według kryterium dochodowego wymaga szeroko zakrojonej ingerencji legislacyjnej, która uporządkuje status prawny producentów rolnych prowadzących towarową działalność rolniczą w sferze powszechnego obrotu gospodarczego, a w konsekwencji ustali zasady naliczania dochodów oraz poboru podatku dochodowego i składki zdrowotnej. Tak dokonane zmiany pozwolą na w miarę klarowne odróżnienie producentów rolnych od posiadaczy nieruchomości rolnych, mieszkańców obszarów wiejskich nie zajmujących się profesjonalną rolniczą działalnością wytwórczą. Dopiero wówczas, można będzie zadecydować o tym, czy utrzymać (lub nie) odrębność KRUS oraz wskazać, kto może korzystać z tej formy ubezpieczeń społecznych.