MS: Komornik od rolnika dowiaduje się o konieczności zwolnienia zajętej na koncie pomocy unijnej

Podmiotem, który powinien podjąć decyzję o zwolnieniu spod egzekucji pieniędzy pochodzących z unijnej pomocy jest komornik, gdyż zwolnienie środków spod egzekucji następuje poprzez umorzenie egzekucji w odpowiedniej części. O przekazanie komornikowi informacji o zajęciu środków zwolnionych od egzekucji powinien zadbać przede wszystkim dłużnik – wyjaśnia Ministerstwo Sprawiedliwości.

Przypomnijmy: komornik zajął rolnikowi pieniądze pochodzące z pomocy unijnej. Dopiero po dwóch miesiącach od przekazania tych pieniędzy na konto i po kilku wizytach u komornika i w banku rolnik mógł podjąć należne mu wsparcie.

Więcej: Komornik zajmie nawet pieniądze pomocowe?

Czy aby na pewno wszystko przebiegło zgodnie z prawem? Jakie są zasady postępowania banku i komornika w takich sytuacjach? – zapytaliśmy w Ministerstwie Sprawiedliwości.

To przede wszystkim przyznało, że wsparcie unijne jest wolne od egzekucji. Wyjaśniono:

<Zagadnienia dotyczące zwolnienia od egzekucji środków pochodzących z „pomocy unijnej” uregulowane są w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 831 § 1 pkt 2 nie podlegają egzekucji sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie zaś z art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c nie podlegają egzekucji środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, 938 i 1646) - chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone. Z kolei art. 831 § 2 k.p.c. rozszerza ochronę takich środków również na sumy i świadczenia w naturze już wypłacone lub wydane, jak również środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji projektu, na który były przeznaczone środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, przez okres jego trwałości wskazany w umowie o dofinansowanie projektu. Środki określone w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r., na które wskazują powołane przepisy, to środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2 art. 5 ust. 1 cytowanej ustawy.

Skutkiem obowiązywania powyższych zasad jest dalsze obowiązywanie zwolnienia środków od egzekucji również po ich przekazaniu na rachunek bankowy dłużnika. W przypadku gdy jest to rachunek już zajęty albo rachunek który zostanie zajęty już po wpłynięciu środków, powinno nastąpić zwolnienie określonej części środków na rachunku od egzekucji. Podmiotem, który powinien podjąć taką decyzję jest komornik, gdyż zwolnienie środków od egzekucji następuje poprzez umorzenie egzekucji w odpowiedniej części. Zgodnie z art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c., postępowanie umarza się w całości lub części z urzędu m.in. gdy egzekucja ze względu na jej przedmiot jest niedopuszczalna.

Konieczność podjęcia odpowiedniej decyzji przez komornika wynika również z tego, że zwolnienie od egzekucji przewidziane w art. 831 § 1 pkt 2 i 2a nie ma charakteru bezwzględnego. Środki co do zasady zwolnione od egzekucji, mogą jej podlegać jeżeli wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem celów na jakie były wypłacane środki Skarbu Państwa albo w związku z realizacją projektu, na który środki, o których mowa w art. 831 § 1 pkt 2a („środki unijne”) były przeznaczone.>

Czy jednak w tej konkretnej sytuacji komornik nie zwlekał zbyt długo z podjęciem decyzji o zwolnieniu pieniędzy spod egzekucji? Jakie są procedury postępowania banków i komorników w takich sytuacjach?

Ministerstwo zwalnia z konieczności podjęcia działań banki i komornika:

<Zwrócić również należy uwagę, że przepisy dotyczące egzekucji z rachunków bankowych nie nakładają na banki obowiązku informowania komornika o wpłynięciu na rachunek określonych środków. W praktyce bank albo informuje o braku możliwości realizacji zajęcia, albo przekazuje komornikowi środki znajdujące się na rachunku czy też wpływające na rachunek. Komornik nie ma żadnej możliwości bieżącego monitorowania stanu zajętego rachunku i przepływów na nim. Przedstawiony w zapytaniu opis sprawy nie pozwala ustalić, czy bank przesłał jakąś informację do komornika, jak również z jakich przyczyn nie przekazał jeszcze komornikowi zajętych środków.>

Mamy nadzieję, że szybko zostanie to wyjaśnione. W końcu dysponowanie przez dwa miesiące pieniędzmi pomocowymi należnymi rolnikowi wymaga zainteresowania. W skali kraju mogą to być niemałe pieniądze. Dodatkowo jeszcze trzeba podnieść niemożność dysponowania pomocą przez rolnika, który i tak ma dosyć kłopotów. Ministerstwo jednak w swojej odpowiedzi wzywa do aktywności… rolnika. Ma on też skontrolować, czy komornik spisał taki wniosek o zwolnienie kwoty, zgłoszony ustnie:

<Ponieważ ewentualne zwolnienie określonych środków od egzekucji wpływa na prawa wierzyciela – ograniczając możliwość jego zaspokojenia – przed podjęciem decyzji o umorzeniu postępowania w odpowiedniej części komornik zobowiązany jest wysłuchać wierzyciela i dłużnika – co wynika z art. 827 k.p.c. Również w przypadku przeniesienia sporu przed sąd, konieczne będzie wysłuchanie stron przed rozstrzygnięciem o ograniczeniu egzekucji, zaś postanowienie sądu będzie zaskarżalne zażaleniem (art. 839 k.p.c.).  Wysłuchanie odbywa się, stosownie do okoliczności, bądź przez spisanie protokołu w obecności lub nieobecności drugiej strony, bądź przez oświadczenie strony na piśmie (art. 760 § 2 k.p.c.).

Dłużnik kwestionujący możliwość prowadzenia egzekucji z określonych środków – np. znajdujących się na rachunku bankowym – powinien w pierwszej kolejności wnieść do komornika o zwolnienie tych środków od egzekucji – umorzenie postępowania w odpowiedniej części. Zgodnie z art. 760 § 1 k.p.c. wnioski i oświadczenia w postępowaniu egzekucyjnym składa się bądź na piśmie, bądź ustnie do protokołu. Dlatego też żądanie zwolnienia środków od egzekucji powinno przybrać formę odpowiedniego pisma, a jeśli zgłaszane jest komornikowi ustnie – osoba składająca wniosek powinna zadbać o spisanie przez komornika odpowiedniego protokołu z tej czynności.

Decyzja komornika podjęta z zachowaniem opisanej wyżej procedury podlega zaskarżeniu do sądu (skargą na czynność komornika), co nie wstrzymuje jednak jej wykonania.

W przypadku braku reakcji komornika na informację o zajęciu środków zwolnionych od egzekucji, dłużnikowi również przysługuje skarga do sądu – na zaniechanie czynności przez komornika. Tryb jej wniesienia regulują art. 767, 7672 i 7673 k.p.c.

Podsumowując powyższe informacje należy stwierdzić, że o przekazanie komornikowi informacji o zajęciu środków zwolnionych od egzekucji powinien zadbać przede wszystkim dłużnik. Tak jak w każdym postępowaniu, ochrona swoich praw wymaga pewnej aktywności. Bez uzyskania odpowiednich informacji od dłużnika komornik rzeczywiście może nie wiedzieć o wpłynięciu środków zwolnionych od egzekucji na zajęty rachunek bankowy. Dłużnik, który spodziewa się przekazania takich środków na już zajęty rachunek bankowy powinien uprzednio zwrócić się do komornika o ich zwolnienie – jeszcze przed ich wpłynięciem na rachunek. Przyjęcie takiej drogi postępowania pozwoli uniknąć sytuacji, w której środki zostaną przekazane komornikowi, a następnie wypłacone przez niego wierzycielowi.

Zgłaszając wniosek o zwolnienie środków komornikowi należy zadbać o to, aby wniosek przybrał właściwą formę, tj. został zgłoszony pisemnie albo ustnie, lecz wówczas do sporządzonego protokołu. Wnioski zgłaszane telefonicznie nie będą wywierać skutków procesowych, a zgłaszane mailem wymagać będą uzupełnienia ich braków poprzez nadanie formy podpisanego pisma procesowego.

Konieczność ochrony praw obu stron postępowania egzekucyjnego, a więc również wierzyciela – poprzez jego wysłuchanie przed podjęciem decyzji, powoduje, że decyzja komornika nie zawsze będzie natychmiastowa. Dlatego też obok zgłoszenia żądania zwolnienia środków od egzekucji komornikowi, rozważyć można porozumienie z wierzycielem. Wierzyciel w każdym momencie postępowania może wnieść o zwolnienie konkretnej rzeczy bądź środków od egzekucji, a w takim wypadku umorzenie postępowania nie wymaga wcześniejszego wysłuchania stron. W oczywistych wypadkach przyjęcie takiej drogi postępowania może oznaczać znacznie szybsze zakończenie sprawy.>

Czy jednak na pewno to rolnik powinien zabiegać o zwolnienie zajętych mu pieniędzy, które zajęte być nie powinny? Czy ustawowe zapewnienie wolności od egzekucji środków pomocowych nie wystarczy? W końcu takie przetrzymywanie przez dwa miesiące sporej kwoty naraża rolnika – i tak już będącego w kłopotach – na dalsze straty.

Ministerstwo stwierdza, że najpierw rolnik powinien udowodnić komornikowi błąd, potem powinien zabiegać o naprawienie szkody: 

<Odnosząc się do zagadnienia rekompensaty szkody wynikającej z braku możliwości dysponowania pieniędzmi, należy wskazać, że zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1138), komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Solidarnie z komornikiem za szkodę odpowiedzialny jest Skarb Państwa.

Jednak nie każda sytuacja, w której dłużnik pozbawiony będzie czasowo możliwości korzystania z środków wynika z bezprawnego działania komornika. Nie każda taka sytuacja rodzić też będzie powstanie konkretnej materialnej szkody. Ocena czy istnieją podstawy do odpowiedzialności odszkodowawczej komornika uzależniona jest od szczegółów konkretnej sprawy.

Równocześnie uprzejmie informuję, że Wydział do spraw Komorników Sądowych podjął czynności zmierzające do ustalenia czy w postępowaniu  (…) doszło do nieprawidłowości, które mogą skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną komornika.>

Miejmy nadzieję, że nie tylko zostanie wyjaśnione postępowanie tego konkretnego komornika w tej jednostkowej sprawie, ale zostaną przeanalizowane procedury postępowania między bankami a komornikami, skoro obecne dopuszczają przez dwa miesiące brak aktywności obu tych podmiotów wobec pieniędzy unieruchomionych rolnikowi na koncie.