Ustawa Prawo wodne zawiera szczegółowy katalog sytuacji, w których konieczne jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego (art. 389-392 ustawy Prawo wodne). Do urządzeń wodnych, których wykonanie wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, zalicza się: urządzenia lub budowle piętrzące, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, sztuczne zbiorniki usytuowane na wodach płynących oraz obiekty związane z tymi zbiornikami, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, mola, pomosty i przystanie itp. W przypadku uzyskania przez wnioskodawcę decyzji – pozwolenia wodnoprawnego inwestor może rozpocząć budowę np. nowego przepustu czy też zlikwidować rów melioracyjny. 

W trakcie wykonywania pozwoleń wodnoprawnych może jednak zdarzyć się sytuacja, że dojdzie do powstania szkody na gruntach sąsiednich w stosunku do tych, na których realizowana jest inwestycja. Właściciele nieruchomości, którzy ponieśli szkodę, mają prawo do dochodzenia odszkodowania. Należy jednak rozróżnić dwie sytuacje, które powodować będą, że inne są zasady i tryb dochodzenia odszkodowania. Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, kiedy szkoda jest wynikiem prawidłowego realizowania pozwolenia wodnoprawnego, zaś drugi przypadek dotyczy nieprzestrzegania warunków określonych w decyzji administracyjnej.

Szkoda mimo prawidłowego wykonywania pozwolenia wodnoprawnego

Gdy podmiot wykonujący urządzenia wodne lub inne działania wymagające zgody wodnoprawnej realizuje je zgodnie z pozwoleniem, a dochodzi do powstania szkody w majątku innej osoby, to w pierwszej kolejności właściwy jest administracyjny tryb dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tego tytułu. Po wyczerpaniu tej drogi dochodzenia roszczeń możliwe jest skorzystanie z drogi sądowej, ale może to mieć miejsce tylko w ściśle określonym terminie. 

Należy wskazać, że zgodnie z art. 468 ust.1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (tj. Dz.U. z 2021 r., poz. 2233 z późn. zm.) do naprawienia szkód, o których mowa w przepisach tej ustawy (ze wskazanymi w tym przepisie włączeniami, które nie dotyczą szkód związanych z wykonywaniem pozwolenia wodnoprawnego), stosuje się przepisy art. 469 Prawa wodnego. Z kolei treść przepisu art. 469 ustawy Prawo wodne stanowi, iż w sprawie naprawienia szkód, powstałych w szczególności w związku z wykonywaniem pozwolenia wodnoprawnego albo dokonaniem zgłoszenia wodnoprawnego, prawo dochodzenia roszczeń przed sądami powszechnymi przysługuje po wyczerpaniu trybu administracyjnego, zgodnie z którym na żądanie poszkodowanego organ właściwy w sprawie pozwolenia wodnoprawnego albo zgłoszenia wodnoprawnego, którego następstwem jest szkoda, ustala wysokość odszkodowania w formie pieniężnej, w drodze decyzji.  

Prawo dochodzenia roszczeń, o którym mowa w tym przepisie, obejmuje wyłącznie szkodę rzeczywiście poniesioną. W terminie 30 dni od dnia doręczenia takiej decyzji lub w przypadku niewydania decyzji w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia wniosku możliwe jest wniesienie powództwa do sądu powszechnego. 

Opisana konstrukcja to przykład administracyjnego ustalenia odszkodowania w przypadku, gdy prawidłowo wykonywano pozwolenie wodnoprawne. Organy administracyjne, wydając pozwolenie wodnoprawne, winny bowiem przewidywać ewentualne zagrożenia i możliwość powstania szkody, stąd to one są uprawnione w pierwszej kolejności do ustalania tego odszkodowania. Stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa – jednak jeżeli wpierw nie wyczerpiemy administracyjnej drogi dochodzenia roszczeń, droga sądowa będzie niedopuszczalna i w efekcie złożony pozew (w przypadku pominięcia drogi administracyjnej) będzie odrzucony. 

Szkoda jako wynik nieprawidłowego wykonywania pozwolenia wodnoprawnego

Gdy poniesiona przez osobę trzecią szkoda jest wynikiem nieprzestrzegania przez dany podmiot warunków pozwolenia wodnoprawnego, możliwe jest wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym bezpośrednio na drogę sądową – bez konieczności wyczerpania drogi administracyjnej. Możliwość ta nie jest ograniczona żadnym terminem ustawowym, jednak należy pamiętać o terminie przedawnienia roszczeń odszkodowawczych, który co do zasady wynosi 3 lata od daty dowiedzenia się przez poszkodowanego o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. 

W zakresie dochodzenia odszkodowania od Zakładu, jego trybu i przesłanek aktualność zachowuje orzecznictwo sądowe wypracowane na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy Prawo wodne.  W orzecznictwie podkreśla się wyraźnie, że w sytuacji, gdy szkoda jest wynikiem bezprawnego działania polegającego na realizacji pozwolenia wodnoprawnego niezgodnie z jego treścią, nie ma zastosowania szczególny tryb dochodzenia roszczeń przewidziany w art. 185 i art. 186 Prawa wodnego (obecnie odpowiednio: art. 468 i 469 ustawy Prawo wodne).

Przykładowo w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego, sygn. akt II CK 559/04, z dnia 18 marca 2005 r.  wskazano, że: „Jeśli szkoda powstała przed wejściem w życie ustawy z 2001 r. – Prawo wodne, wywołana została niewłaściwym, bezprawnym zachowaniem, polegającym na realizacji uprawnienia wodnoprawnego niezgodnie z jego treścią lub w sposób wykraczający poza granice pozwolenia, to do wywołanej w ten sposób szkody dochodzi wskutek niedotrzymania warunków pozwolenia, a nie w związku z jego realizacją. Odpowiedzialność zobowiązanego za taką szkodę nie opiera się na przepisach Prawa wodnego, lecz wynika z przepisów Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych i sprawa bez żadnych ograniczeń podlega rozpoznaniu w postępowaniu sądowym na podstawie tych przepisów”.

W celu uzyskania odszkodowania za szkodę wywołaną nienależytym wykonywaniem pozwolenia wodnoprawnego przez Zakład konieczne jest wykazanie nieprawidłowości w działaniach podmiotu korzystającego z pozwolenia wodnoprawnego, istnienia szkody i jej wysokości oraz tego, że szkoda nie powstałaby, gdyby pozwolenie wodnoprawne było wykonywane zgodnie z jego treścią.