Przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami umożliwiają zobowiązanie rolnika będącego właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości w drodze decyzji administracyjnej do udostępnienia nieruchomości w celu wykonania określonych czynności (związanych np. z konserwacją, remontami oraz usuwaniem awarii ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń nienależących do części składowych nieruchomości, służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeń łączności publicznej i sygnalizacji) w sytuacji, gdy ten nie wyraża zgody. Aby doszło zatem do wydania takiej decyzji, muszą być spełnione łącznie obie te przesłanki – czyli brak zgody i właściwy cel, który należy łączyć z realizacją celów publicznych przez przedsiębiorstwa przesyłowe.
Na podstawie ww. artykułu przedsiębiorstwa energetyczne mają instrument pozwalający na realizację celów publicznych, których obowiązek realizacji nałożony został na nie np. przepisami Prawa energetycznego, co wiąże się z koniecznością utrzymywania zdolności urządzeń, instalacji i sieci do realizacji zaopatrzenia odbiorców w paliwa lub energię.

Przepis art. 124b u.g.n. wymienia trzy cele udostepnienia nieruchomości, tj. w celu wykonania konserwacji, remontu lub usuwania awarii przewodów i urządzeń.

Brak zgody rolnika

Na gruncie art. 124b u.g.n. brak zgody może być wyrażony w dowolnej formie, czyli niekoniecznie pisemnie, wystarczy, aby podjęte rozmowy ugodowe nie przyniosły skutku. Niemniej jednak wydanie decyzji w trybie art. 124b u.g.n. musi być poprzedzone próbami uzyskania zgody osób mających prawa rzeczowe do nieruchomości na jej udostępnienie, w celu wykonania określonych prac, a czynności te muszą zostać udokumentowane i dopiero ich bezskuteczność upoważnia do złożenia wniosku w trybie tego przepisu. Dodatkowo, gdy właściciel nieruchomości nie odpowiedział na zaproszenie do rokowań, sprzeciwił się wyrażeniu zgody albo też strony postawiły sobie wzajemnie takie warunki, że uznały je za niemożliwe do przyjęcia, również mamy do czynienia z niemożnością uzyskania zgody.

Treść decyzji

Jako że decyzja o zobowiązaniu do udostępnienia nieruchomości ogranicza sposób korzystania z nieruchomości, musi być poprzedzona próbą uzyskania zgody rolnika na udostępnienie nieruchomości. Dopiero gdyby te działania były bezskuteczne, upoważnia to do złożenia wniosku o wydanie takiej decyzji przez starostę.

Treść wydanej decyzji musi ściśle określać zakres ograniczeń, jakich doznawać będzie rolnik, i ma być to zakres tylko niezbędnie koniecznych uszczupleń praw rolnika do tego, aby wykonać czynności polegające na konserwacji, remoncie i usuwaniu awarii konkretnych urządzeń.
Decyzja zobowiązująca do udostępnienia nieruchomości wydawana jest z urzędu lub na wniosek – przy czym w tym przypadku podmiotem upoważnionym do złożenia wniosku jest podmiot, który zobowiązany jest wykonać konserwację, remont lub usunąć awarię, czyli z reguły przedsiębiorstwo będące właścicielem przewodów lub urządzeń.

Odszkodowanie

Przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami przewidują również obowiązek wypłaty odszkodowania za samo udostępnienie nieruchomości oraz szkody powstałe na skutek wykonania czynności, dla których udostępnienie to nastąpiło. Wysokość tego odszkodowania ma zostać uzgodniona między właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub osobą, której przysługują inne prawa rzeczowe do nieruchomości, a podmiotem, któremu udostępniono nieruchomość. Przy czym, jeżeli jednak do takiego uzgodnienia nie dojdzie w terminie 30 dni, licząc od dnia, w którym upłynął określony w decyzji termin udostępnienia nieruchomości, starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, wszczyna postępowanie w sprawie ustalenia odszkodowania.

Starosta jest zatem zobowiązany po upływie ww. terminu sprawdzić, czy doszło między stronami do ustalenia wysokości odszkodowania, a jeśli nie, to powinien wszcząć postępowanie w sprawie ustalenia jego wysokości. Obowiązek wypłaty odszkodowania w wysokości ustalonej przez starostę w osobnej decyzji administracyjnej obciąża podmiot, któremu nieruchomość została udostępniona.
W przypadku, gdy starosta wydaje odrębną decyzję o odszkodowaniu, wysokość odszkodowania ustala się według stanu i przeznaczenia nieruchomości w dniu pozbawienia lub ograniczenia praw. Ustalenie wysokości odszkodowania następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego, określającej wartość nieruchomości. Z kolei zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna.

Zwolnienie od opodatkowania?

Zagadnienie, czy od otrzymanego odszkodowania za zniszczenie drogi, wycięcie gałęzi i drzew na działkach wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, należy zapłacić podatek dochodowy od osób fizycznych, czy też odszkodowanie to jest wolne od podatku, stanowiło w ostatnim czasie przedmiot rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie II FSK 1947/17 – Wyrok NSA z dnia 30 maja 2019 r.

Przedmiotowe rozstrzygnięcie zostało wydane w następującym stanie faktycznym: Wnioskodawca został zobowiązany do udostępnienia swojej nieruchomości w celu dojazdu i wykonania prac konserwacyjnych polegających na wycięciu gałęzi i drzew zbliżających się do linii napowietrznej SN (15kV) przebiegających przez jego działkę oraz umożliwienia dojazdu pozwalającego na wykonanie tych czynności. W związku z tym zostało wycięte 0,5807 hektara lasu. Wnioskodawcy zostało wypłacone odszkodowanie w wysokości 17 835 zł i została wystawiona informacja PIT-8C. W związku z powyższym powstało pytanie, czy od otrzymanego odszkodowania należy zapłacić podatek dochodowy, czy też zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 120 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ww. odszkodowanie jest wolne od podatku? W ocenie rolnika takie odszkodowania są zwolnione od podatku dochodowego.

Dyrektor Izby Skarbowej uznał stanowisko rolnika za nieprawidłowe, gdyż zwolnienie podatkowe jego zdaniem dotyczy wyłącznie przypadków wybudowania nowego obiektu i jego rozbudowy.
Rolnik wniósł skargę na niekorzystną dla niego interpretację prawną i Wojewódzki Sąd Administracyjny podzielił jego stanowisko, (zob. szerzej Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 2 lutego 2017 r. sygn. akt I SA/Ol 867/16). Stanowisko WSA zostało podtrzymane w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Reasumując, można stwierdzić, że uzyskane przez rolnika odszkodowanie związane z przymusowym wejściem na jego grunt czy to w sytuacji związanej z budową nowych urządzeń, czy w sytuacji konserwacji lub naprawy tych istniejących nie będzie opodatkowane podatkiem od osób fizycznych.