W zależności od uwarunkowań i możliwości gospodarstwa rolnik może wybrać różne formy działalności, które wykluczają lub minimalizują liczbę pośredników pomiędzy kupującym a producentem. We wszystkich jednak po to, by legalnie sprzedawać żywność bezpośrednio konsumentom, rolnicy musząspełnić obowiązujące wymogi sanitarne oraz przepisy podatkowe, które są szczegółowo wyliczone w ustawach i rozporządzeniach.

W styczniu 2019 r. weszły w życie zmiany prawne mające na celu wprowadzenie zwolnień podatkowych dla rolników w celu zwiększenia liczby producentów rolnych uzyskujących dodatkowe przychody z przetwarzania sposobem domowym produktów rolnych, podwyższenie kwoty przychodów zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych i uproszczenie tych zasad. Dodatkowo wejście w życie zmian miało ułatwić konsumentom dostęp do żywności wyprodukowanej w ramach rolniczego handlu detalicznego poprzez możliwość jej zakupu w zakładzie prowadzącym handel detaliczny, w tym w sklepie czy w restauracji. Ustawa ta dokonała nowelizacji dwóch ustaw: ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Poniżej przedstawiamy, z jakich mechanizmów prawnych mogą obecnie korzystać rolnicy, dystrybuując w łasne produkty.

ROLNICZY HANDEL DETALICZNY

Rolniczy handel detaliczny jest formądziałalności związanąz produkcjąi zbywaniem żywności przez rolników, która istnieje w naszym porządku prawnym od 2016 r. (ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników Dz. U. poz. 1961 oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania (DzU poz. 2159). Z kolei od stycznia 2019 r. wspomniana powyżej nowelizacja wprowadziła kolejne rozwiązania prawne, które mają ułatwić prowadzenie produkcji żywności i jej wprowadzenie na rynek.

Przedmiotem RHD mogą być produkty nieprzetworzone (np. owoce, warzywa) lub przetworzone (np. dżemy, soki, przetwory owocowo-warzywne, oleje). Warunkiem jest, aby taka żywność pochodziła w całości lub części z własnej uprawy, hodowli lub chowu, a sprzedaż musi odbywać się z zachowaniem limitów wskazanych w rozporządzeniu oraz limitu przychodów z takiej sprzedaży do kwoty 40 000 zł. Dopiero powyżej tej sumy rolnik będzie zobowiązany płacić zryczałtowany, 2-proc. podatek.

Aby rozpocząć rolniczy handel detaliczny, należy zarejestrować tę działalność - bez obowiązkowego zatwierdzenia. Jeśli przedmiotem handlu będą produkty pochodzenia zwierzęcego lub żywność zawierająca jednocześnie środki pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego, działalność rolnik powinien zarejestrować u powiatowego lekarza weterynarii. Żywność pochodzenia niezwierzęcego należy zarejestrować u państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. W tym celu należy złożyć odpowiedni wniosek (w formie pisemnej) do ww. organów, które sprawują nadzór nad bezpieczeństwem żywności. Termin na złożenie wniosku to co najmniej 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności do właściwego powiatowego lekarza weterynarii lub na minimum 14 dni przed rozpoczęciem działalności w przypadku wniosku o wpis do powiatowego inspektora sanitarnego.

Warunkiem działalności w ramach RDH jest to, aby rolnik przetwarzał i zbywał wytworzoną przez siebie żywność konsumentom końcowym (nie pośrednikom), ale od dnia 1 stycznia 2019 r. rolnik może zbywać żywność również na rzecz zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczaniem dla konsumenta finalnego: sklepów, restauracji, stołówek i innych placówek o podobnej charakterystyce, zlokalizowanych na ograniczonym obszarze.

Kolejnym warunkiem do uznania RHD jest pochodzenie żywności w całości lub w części z własnej uprawy, hodowli lub chowu, a wartość sprzedaży nie może przekroczyć 40 000 zł rocznie, gdyż do wysokości tej kwoty sprzedaż nie jest objęta podatkiem. Produkcja i sprzedaż żywności co do zasady nie mogą odbywać się z udziałem pośrednika. Liczba składników roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu, stanowić musi co najmniej jego 50 proc., z wyłączeniem wody.

Zwrócić należy jeszcze uwagę, iż wymagania higieniczne dla tego typu działalności prowadzonej w kuchni domowej, określone są przede wszystkim rozporządzeniem (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. i zawierają ogólne wymagania dotyczące tzw. "pomieszczeń używanych głównie, jako prywatne domy mieszkalne, ale gdzie regularnie przygotowuje się żywność w celu wprowadzania do obrotu". Obowiązujące wymagania higieniczne w tym zakresie są dość uproszczone i ogólne, co oznacza, iż rolnik przede wszystkim ma zadbać o to, aby został osiągnięty cel, jakim jest bezpieczeństwo żywności.

Dodatkowo należy pamiętać, że rolnik prowadzący rolniczy handel detaliczny ma obowiązek dokumentowania ilości zbywanej żywności oraz oznakowania miejsca sprzedaży.

SPRZEDAŻ BEZPOŚREDNIA

W odróżnieniu od rolniczego handlu detalicznego sprzedaż bezpośrednia dotyczy wyłącznie nieprzetworzonych produktów pochodzenia zwierzęcego własnej produkcji. Producent dokonuje bezpośrednich dostaw do konsumentów końcowych lub do lokalnych zakładów detalicznych bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego. Należy zatem wskazać, iż pojęcie "rolniczy handel detaliczny" nie jest tym samym, co "sprzedaż bezpośrednia", gdyż jest to pojęcie szersze i dotyczy każdego rodzaju żywności, tj. pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego, nieprzetworzonej i przetworzonej. W sprzedaży bezpośredniej rolnik może sprzedawać wyłącznie produkty pochodzenia zwierzęcego, przykładowo: tusze lub podroby drobiowe kur, kaczek, gęsi, indyków, przepiórek, perliczek, tusze lub podroby zajęczaków, np. królików, nutrii, mleko surowe, siarę lub surową śmietanę (do sprzedaży dopuszcza się też mleko pozyskane od zwierząt gospodarskich, np. krowie, kozie, owcze), jaja od drobiu lub ptaków bezgrzebieniowych (np. kur, przepiórek, strusi); produkty pszczele nieprzetworzone (tj. miód, pyłek pszczeli, pierzgę, mleczko pszczele).

Sprzedaż bezpośrednią prowadzi się w miejscu produkcji, czyli w gospodarstwie danego rolnika, pasiece, na targowiskach. Sprzedaż bezpośrednia może być również dokonywana w formie dostaw do zakładów prowadzących handel detaliczny bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego (czyli np. do sklepów, restauracji). Sprzedaż taką można prowadzić w województwie, w którym prowadzona jest produkcja, i w województwach ościennych, chyba że chodzi o sprzedaż podczas wystaw, festynów, targów, kiedy to można handlować na terenie całego kraju.

Rolnicy prowadzący sprzedaż bezpośrednią zobowiązani są do prowadzenia dokumentacji, z której będą wynikać informacje dotyczące ilości sprzedanych produktów w danym tygodniu lub miesiącu. Przed podjęciem sprzedaży bezpośredniej rolnik powinien złożyć wniosek o jej wpis u powiatowego lekarza weterynarii.

Zauważyć należy, iż dla drobnych producentów rolnych sprzedaż bezpośrednia jest korzystną formą zbytu, gdyż pozwala uniknąć udziału pośredników w sprzedaży, a co za tym idzie - zwiększa wpływy finansowe rolnika. Rolnicy sprzedają swoje produkty po cenach rynkowych, zamiast oddawać wyprodukowane s urowce po cenach skupu.

DZIAŁALNOŚĆ LOKALNA, MARGINALNA I OGRANICZONA

Pod pojęciem działalności lokalnej, marginalnej i ograniczonej kryje się forma działalności umożliwiająca rolnikom (wytwarzającym produkty najczęściej na rynku lokalnym) przetwarzanie i sprzedaż żywności pochodzenia zwierzęcego.

Dana działalność może zostać uznana za działalność marginalną, lokalną i ograniczoną, jeżeli spełnione zostaną kryteria przedmiotowe, podmiotowe, ilościowe oraz terytorialne. Po pierwsze, zakład prowadzi rozbiór mięsa lub produkcję mięsa, produktów mięsnych, mlecznych, jajecznych oraz gotowych posiłków z produktów pochodzenia zwierzęcego1. Po drugie, zakład prowadzi sprzedaż produktów pochodzenia zwierzęcego określonych powyżej konsumentowi końcowemu oraz dostawy tych produktów do innych zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta końcowego. Rozporządzenie wskazuje maksymalną wagę, jaką mogą mieć ww. dostawy wykonywane w przeciągu jednego tygodnia, jednakże powiatowy lekarz weterynarii właściwy ze względu na miejsce prowadzenia przez podmiot działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej na wniosek tego podmiotu może wyrazić zgodę na przekroczenie w danym tygodniu wielkości dostaw produktów pod określonymi warunkami. Po trzecie, aby dana działalność została uznana za działalność marginalną, lokalną i ograniczoną, miejsca produkcji lub miejsca sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego, o których mowa powyżej oraz zakłady prowadzące handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta końcowego, do których następuje dostawa, znajdują się na obszarze jednego województwa lub na obszarach powiatów sąsiadujących z tym województwem, położonych na obszarach innych województw.

Dla podmiotów prowadzących sprzedaż bezpośrednią lub działalność marginalną, lokalną i ograniczoną począwszy od stycznia 2019 r. uległ zniesieniu obowiązek sporządzania i przedkładania powiatowemu lekarzowi weterynarii do zatwierdzenia projektu technologicznego zakładu oraz obowiązek pisemnego powiadomienia o zakresie i wielkości produkcji oraz rodzaju produktów pochodzenia zwierzęcego, które mają być produkowane w zakładzie. Od 1 stycznia 2019 r. podmioty zamierzające prowadzić taką działalność zobowiązane są jedynie do złożenia wniosku o wpis do rejestru zakładów we właściwym organie Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Dotyczy to w szczególności produkcji żywności pochodzenia roślinnego.

Niewątpliwymi zaletami działalności MOL są: ograniczone wymagania higieniczne, stosunkowo niskie koszty uruchomienia zakładu, brak ograniczeń co do pochodzenia produktów z własnego gospodarstwa. Rozwiązanie ma również swoje wady, a mianowicie: ograniczony obszar sprzedaży, brak możliwości eksportowych, limity ilościowe sprzedaży oraz mała skala działalności.