Na płycie
W sytuacji, gdy grunt przewidziany pod budynek jest słaby i niejednorodny, warta polecenia jest jednolita płyta żelbetowa pod całym budynkiem, która rozwiązuje wiele problemów związanych z posadowieniem fundamentów. Na niej oparte są wszystkie elementy konstrukcji, a więc ściany nośne i słupy. Wówczas nie ma sytuacji, gdy niektóre elementy posadowienia, jak pojedyncza stopa czy odcinek ławy, są narażone na szybsze osiadanie, ponieważ stoją na słabszym fragmencie gruntu niż pozostałe fundamenty budynku. Może to prowadzić do widocznych zarysowań i spękań osłabiających konstrukcję. Płyta fundamentowa pod budynkiem równomiernie rozkłada naciski na podłoże i powoduje, że osiadanie całego budynku przebiega jednakowo.

Taki sposób fundamentowania jest uzasadniony, gdy z projektu wynika, że większość powierzchni planu budynku zajmują ławy i stopy fundamentowe. Odległości między nimi są wówczas niewielkie i dlatego warto połączyć je w jedną zwartą całość. Inny przypadek, gdy warto zastanowić się nad wykonaniem płyty, to bardzo rozczłonkowany plan i bryła budynku. Jedna duża płyta żelbetowa będzie w takiej sytuacji mniej pracochłonna od złożonego planu fundamentów.

Taka konstrukcja fundamentu jest także korzystna ze względu na wodę gruntową. Izolacja położona na jednorodną betonową powierzchnię daje bowiem większą gwarancję szczelności.

Bok w bok
Fundamentowanie ściany, która będzie przylegała do istniejącego już budynku, należy wykonać z wyjątkową starannością. Nowa ława i stojąca na niej ściana powinny być zawsze oddzielone od sąsiedniego budynku przerwą dylatacyjną o szerokości co najmniej 2 cm. Łączenie na styk jest niedopuszczalne. Nowy budynek będzie osiadał, a w miejscu zetknięcia ław czy ścian i tak powstanie naturalne odspojenie. Inny bezwzględny wymóg to posadowienie nowego fundamentu na tym samym poziomie, co już istniejący obok.

Fachowo wykonana ława fundamentowa ma odsadzki, czyli jest zawsze szersza niż stojąca na niej ściana. Aby móc wznieść ścianę obok stojącego już budynku, zachowując minimalną wymaganą odległość, odsadzkę ławy fundamentowej należy wykonać tylko z jednej strony. Takie niesymetryczne odsadzki stosuje się także wówczas, gdy budynek jest stawiany na granicy działki. Żaden z jego elementów nie może tej granicy przekraczać. Dlatego ławy i stopy fundamentowe nie powinny mieć odsadzek od strony granicy, aby pod powierzchnią terenu nie wkraczać na działkę sąsiada.

Różne poziomy
Jeśli budynek składa się z części podpiwniczonej i niepodpiwniczonej, nie ma potrzeby, aby wszystkie fundamenty były posadowione na jednakowym poziomie. Podobna sytuacja jest wówczas, gdy do istniejącego budynku podpiwniczonego dostawiany jest budynek niepodpiwniczony, bądź odwrotnie. Z kolei w rejonach górskich buduje się na stoku. Usytuowanie ław fundamentowych należy wtedy dostosować do spadku terenu. We wszystkich wymienionych przypadkach projektuje się ławy schodkowe, gdzie spadek uzyskuje się stopniami. Ława taka koniecznie wymaga zbrojenia podłużnego w celu zapobieżenia zarysowaniom, przy czym szczególną uwagę należy zwrócić na naroża wklęsłe. Zbrojenie powinno się składać przynajmniej z 4 prętów o średnicy 12–20 mm, po dwa pręty dołem i górą, w obrębie szerokości muru dociążającego.
Pochylenie takiej ławy nie może być zbyt strome. Poziomy posadowienia fundamentów można podnosić lub obniżać uskokami w ten sposób, aby linia prosta stykająca się z dolnymi krawędziami ław tworzyła z poziomem kąt nie większy niż 30º.

Takie same warunki należy zachować przy sąsiadującym sytuowaniu na różnych poziomach dwóch niezależnych ław czy stóp fundamentowych pod słupy. Przestrzeganie zasady kąta 30º zapobiegnie osuwaniu się wyżej położonych fundamentów.

Beton podkładowy
Każdy fundament należy wykonać zgodnie ze sztuką budowlaną. Podstawowym wymogiem będzie odpowiednie przygotowanie podłoża. Ziemię spulchnioną mrozem lub naruszoną podczas prac ziemnych należy ręcznie usunąć aż do naturalnie ustabilizowanego gruntu. Zapobiegnie to późniejszemu nadmiernemu osiadaniu budynku. Na tak przygotowanym podłożu wylewa się warstwę betonu podkładowego. Do takiego zastosowania obecnie obowiązująca norma nie przewiduje betonów o klasie niższej niż B15. Grubość tej warstwy powinna wynosić minimum 5 i nie więcej niż 25 cm. Jej podstawowa rola to ułatwienie prawidłowego wykonania ław i stóp. Podkładowa warstwa betonu umożliwia staranne ułożenie prętów zbrojeniowych, ochrania je przed zanieczyszczeniem ziemią, zabezpiecza też beton przed ucieczką zaczynu cementowego do gruntu. Dla prętów układanych na chudym betonie grubość otuliny betonowej chroniącej stalowe pręty zbrojenia od spodu może być ograniczona do 50 mm. W gruntach spoistych niekiedy rezygnuje się z betonu podkładowego, ale w zamian zwiększa się grubość otuliny do 85 mm.

Kamienna ława
W ławach bardzo ważną rolę spełniają szczeliny dylatacyjne. Są one konieczne, kiedy spodziewane jest różne tempo osiadania poszczególnych części budynku. Może to wynikać z niejednorodnego gruntu lub posadowienia na wspólnej ławie dwóch części budynku różniących się wysokością. Szerokość szczeliny dylatacyjnej dzielącej ławę powinna wynosić 1–2,5 cm i należy ją wypełnić materiałem plastycznym łatwo ściśliwym, takim jak asfalt czy lepik (ale nie styropianem).
Fundament to najważniejsza część konstrukcji nośnej, przenosząca obciążenia pochodzące od całego budynku, dlatego wymaga materiałów o dużej wytrzymałości na ściskanie. Niewątpliwie najlepszym materiałem jest żelbet. Doskonale zabezpiecza budynek przed nierównomiernym osiadaniem, dzięki czemu można budować na gruntach słabych i niejednorodnych. Dobrymi materiałami są także beton żwirowy i cegła klinkierowa. Budownictwo wiejskie jest niskie, a obciążenia przenoszone na grunt stosunkowo niewielkie, stąd warto też pamiętać o naturalnym kamieniu.

Kształt ławy będzie zależał od rodzaju użytego materiału. Odsadzki w ławach murowanych powinny być wykonane na grubość lub szerokość jednej cegły i wysokość odpowiadajacą co najmniej trzykrotnej grubości cegły. Fundamentowa ława kamienna powinna mieć w przekroju kształt trapezu o ramionach pochylonych pod kątem nie mniejszym niż 60º do poziomu. Szerokość odsadzek wynosi od 5 do 10 cm. Ławy te należy murować na zaprawie co najmniej cementowo-wapiennej o proporcjach składników, jak 1:1:6 (cement-wapno-piasek). W niektórych regionach kamień może okazać się materiałem ekonomicznie uzasadnionym, zwłaszcza dla budynków niepodpiwniczonych, stawianych na gruntach zwartych.


Źródło: "Farmer" 14/2006