W ramach kontroli przeprowadzanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa podejmowane są działania mające na celu sprawdzenie, czy rolnik będący beneficjentem ARiMR przestrzega warunków, zgodnie z którymi przyznana mu została pomoc finansowa. Działania kontrolne odbywają się poprzez kontrolę administracyjną złożonych wniosków, wizytacje na miejscu w gospodarstwie bądź w firmie beneficjenta.

Sposoby i zakres kontroli są różne w zależności od tego, jakiego rodzaju pomoc w danym przypadku uzyskał rolnik. Inne uprawnienia mają zatem kontrolerzy, którzy sprawdzają przestrzeganie warunków w związku z dopłatami bezpośrednimi, a inne osoby kontrolujące udzielone wsparcie i nwestycyjne.

KONTROLE W RAMACH SYSTEMÓW WSPARCIA BEZPOŚREDNIEGO

Po złożeniu przez rolnika wniosku o płatności do ARiMR w pierwszej kolejności podlega on kontroli administracyjnej, w trakcie której sprawdzana jest kompletność wniosku, poprawność jego wypełnienia oraz zgodność z bazami danych Agencji. Kolejno część wniosków podlega tzw. kontroli na miejscu, która może być przeprowadzona dwojako - tzw. metodą "foto" albo poprzez inspekcję terenową (chodzi tutaj o fizyczną obecność inspektorów na nieruchomości rolnika).

W przypadku kontroli związanych z dopłatami bezpośrednimi zasadniczą rzeczą, jaką badają kontrolerzy ARiMR, jest to, czy zadeklarowane przez rolnika działki do płatności kwalifikują się do ich otrzymania, czyli czy są utrzymane w dobrej kulturze zgodnie z minimalnymi wymaganiami oraz czy deklarowane przez rolnika powierzchnie są zgodne ze stanem faktycznym. Stąd też w ramach tej kontroli weryfikuje się dane zadeklarowane przez rolnika we wniosku o przyznanie płatności, np. czy rzeczywiście rolnik prowadzi uprawy na zadeklarowanej powierzchni 10 ha gruntu.

KONTROLA NA MIEJSCU

Wykonywanie czynności kontrolnych metodą "foto" polega na pomiarze powierzchni działek rolnych w oparciu o ortofotomapę (cyfrowe odwzorowanie terenu wykonane na podstawie zobrazowań satelitarnych). Tego rodzaju kontrole przeprowadzane są zazwyczaj na większych obszarach, obejmujących np. wszystkie gospodarstwa w obrębie kilku gmin wybranych losowo.

Z kolei kontrola za pomocą metody inspekcji terenowej polega na przeprowadzeniu wywiadu terenowego i pomiarów terenowych zazwyczaj w oparciu o technikę GPS, co ma miejsce bezpośrednio na polu rolnika w odniesieniu do wszystkich działek rolnych zadeklarowanych przez producenta we wniosku. W trakcie wywiadu terenowego kontrolerzy sprawdzają rodzaj uprawy, jaka występuje na kontrolowanej działce rolnej (i czy jest zgodna z zadeklarowaną oraz czy są przeprowadzane odpowiednie zabiegi agrotechniczne), wykonywane są zdjęcia działki rolnej i ewentualnie dokonywane są pomiary tych granic, których nie można było pomierzyć na ortofotomapie.

KONTROLE NA MIEJSCU W RAMACH DZIAŁAŃ INWESTYCYJNYCH I NIEINWESTYCYJNYCH

Kontrole związane z działaniami inwestycyjnymi mają na celu sprawdzenie, czy dana operacja została zrealizowana przez rolnika zgodnie z obowiązującymi przepisami, czy zostały wypełnione wszystkie warunki i obowiązki związane z udzieleniem wsparcia.

Dokładny zakres poszczególnych kontroli uregulowany jest rozporządzeniami wykonawczymi odnoszącymi się do konkretnych rodzajów realizowanych programów. Przykładowo kontrola na miejscu w ramach operacji "Premie dla młodych rolników" obejmuje weryfikację m.in.: realizacji inwestycji w środki trwałe, zobowiązań dotyczących prowadzenia ewidencji przychodów i rozchodów, prowadzenia działań, z tytułu których przyznano punkty, przechowywania dokumentacji związanej z przyznaną pomocą.

OBECNOŚĆ ROLNIKA W CZASIE KONTROLI

Istotną z punktu widzenia rolnika jest kwestia jego obecności w czasie czynności kontrolnych. I tak przede wszystkim należy wskazać, że powiadamianie rolnika o planowanej kontroli i jego obecność uzależniona jest ściśle od rodzaju przeprowadzanej kontroli oraz od tego, czy zdaniem Agencji w danym przypadku nie zagraża to celowi kontroli. Generalnie należy wskazać, iż nie ma obowiązku wcześniejszego powiadamiania rolnika o planowanej kontroli, a jeżeli zostanie on poinformowany, to ma to miejsce z jak najmniejszym wyprzedzeniem.

W przypadku kontroli w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, tj. kontroli w zakresie kwalifikowalności powierzchni i kontroli w zakresie wzajemnej zgodności, kontrola może zostać przeprowadzona bez obecności rolnika, nawet w sytuacji, gdy został on o niej poinformowany.

W pewnych sytuacjach dopuszcza się również możliwość nieinformowania rolnika o kontroli na miejscu, co może być stosowane w kontroli w trybie doraźnym, w przypadku uzyskania informacji o możliwych nieprawidłowościach w wykorzystywaniu płatności przez rolnika.

Należy jednak zaznaczyć, iż rolnik jest powiadamiany o kontroli wówczas, gdy jego obecność jest niezbędna do przeprowadzenia kontroli, co oznacza, iż bez jego obecności nie może zostać przeprowadzona kontrola. Rolnik ma np. obowiązek udostępnić kontrolującym pomieszczenie, budynek, sprzęty oraz dokumentację w celu umożliwienia przeprowadzenia kontroli. W takich sytuacjach obecność rolnika jest niezbędnie konieczna. Tak się dzieje zwłaszcza w czasie kontroli realizowanych z tytułu działań nieinwestycyjnych PROW na lata 2014-2020, działań inwestycyjnych PROW na lata 2014- 2020, wspólnej polityki rybackiej i rynku owoców i warzyw.

Natomiast w przypadku kontroli realizowanych metodą "foto", biorąc pod uwagę specyfikę tej kontroli, nie informuje się rolnika o planowanej kontroli. W tym wypadku rolnik zwykle dowiaduje się o przeprowadzeniu kontroli dopiero, gdy otrzymuje pocztą protokół kontroli.

ZASADY PRZEPROWADZANIA KONTROLI

Przed rozpoczęciem czynności kontrolnych osoba upoważniona do ich wykonywania ma obowiązek okazać rolnikowi imienne upoważnienie do kontroli, z którego wynikać będzie również dokładny zakres czynności kontrolnych, ich miejsce oraz podstawa prawna do ich wykonania.

Rolnik, który nie może osobiście uczestniczyć w danej kontroli, ma możliwość udzielenia upoważnienia do tej czynności innej osobie. Będzie to mieć miejsce zazwyczaj wtedy, gdy obecność osoby upoważnionej jest konieczna ze względu na obowiązek udostępnienia pomieszczeń czy też dokumentacji.

Do uprawnień osób kontrolujących należą m.in.: wstęp na teren gospodarstwa rolnego, pobieranie próbek do badań, żądanie pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli na miejscu lub wizytacji w miejscu, żądanie wglądu do dokumentów.

Z przeprowadzonych czynności kontrolnych sporządzany jest w formie pisemnej raport lub informacja pokontrolna, z których jeden egzemplarz otrzymuje rolnik. Jeżeli rolnik ma zastrzeżenia co do ustaleń poczynionych w ramach kontroli, może zgłosić umotywowane zastrzeżenia na piśmie co do ustaleń w nim zawartych Dyrektorowi Oddziału Regionalnego ARiMR, chyba że bezpośrednio po zakończeniu kontroli osoba obecna podczas kontroli zgłosiła kontrolującym umotywowane zastrzeżenia co do ustaleń zawartych w raporcie. Terminy na zgłoszenie uwag to 7 lub 14 dni w zależności od rodzaju kontroli.

Finalnie należy podkreślić, że stwierdzone w ramach kontroli nieprawidłowości mogą skutkować zmniejszeniem lub nieprzyznaniem płatności bądź innymi dotkliwymi dla rolnika sankcjami. Stąd też rolnik winien szczególnie starannie zadbać o to, aby wyjaśnić dostrzeżone nieprawidłowości i w razie wydania niekorzystnej decyzji złożyć odwołanie, wskazując, z jakich powodów kwestionuje wyniki przeprowadzonej kontroli stanowiące podstawę do wydania negatywnej decyzji.