Sytuację, która prowadzi do tego, że większość czy wszystkie szkoły na terenie gminy są przekazywane do prowadzenia prywatnym (stowarzyszeniom, fundacjom, spółkom prawa handlowego), Rzecznik Praw Obywatelskich uznaje za zagrożenie konstytucyjnego prawa do nauki i wzywa wojewodów do kwestionowania uchwał gmin.

Opisywany problem dotyczy w szczególności sytuacji, w których prowadzenie szkół przekazywane jest podmiotom prawa prywatnego powołanym do życia z inicjatywy gminy. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 5 ust. 3 jednostki samorządu terytorialnego mogą prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne. Zgodnie zaś z art. 79 ust. 1 ustawy o systemie oświaty, szkoły zakładane prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego są jednostkami budżetowymi. Zakładanie przez gminy podmiotów prawa prywatnego (stowarzyszeń, fundacji czy spółek komunalnych), które przejmują prowadzenie szkół stanowi zatem naruszenie przepisów ustawy. W wielu przypadkach ma także cechy próby obejścia prawa regulującego m.in. kwestie zasad wynagradzania nauczycieli (w placówkach prowadzonych przez podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego nie stosuje się części gwarancji wynikających z Karty Nauczyciela) – napisał rzecznik do Michała Boniego, ministra administracji i cyfryzacji.

Rzecznik podkreśla przy tym złą interpretację przepisów, stosowaną wobec likwidacji małych szkół: część wojewodów powołuje się na art. 5 ust. 5g ustawy o systemie oświaty, zgodnie z którym jednostka samorządu terytorialnego, będąca organem prowadzącym szkołę liczącą nie więcej niż 70 uczniów, na podstawie uchwały organu stanowiącego tej jednostki oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, może przekazać, w drodze umowy, osobie prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego lub osobie fizycznej, prowadzenie takiej szkoły. Wojewodowie mają wskazywać, że wejście w życie przywołanych przepisów oznacza odejście od zasady obowiązkowego prowadzenia szkół przez jednostki samorządu terytorialnego.

Należy jednak podkreślić, że art. 5 ust. 5g - 5r ustawy o systemie oświaty jednoznacznie wskazuje, w jakich sytuacjach możliwe jest przekazanie szkoły podmiotowi prawa prywatnego. W pozostałych przypadkach zastosowanie znajdują wcześniej przywołane przepisy ustawy o systemie oświaty. Aktualność zachowują także wcześniejsze orzeczenia sądów administracyjnych – wskazuje RPO.

Rzecznik widzi w związku z tym zagrożenie naruszenia konstytucyjnej gwarancji prawa do nauki. Ponieważ wojewodowie nie kwestionują uchwał rad gmin przekazujących prowadzenie szkół podmiotom prawa prywatnego, a odwoływanie się do sądu to długotrwała i kosztowna droga, dochodzi do rezygnacji z postępowania. Dlatego RPO dopinguje ministra Boniego do działania: minister właściwy do spraw administracji publicznej sprawuje nadzór nad działalnością wojewody. Może zatem podjąć działania zmierzające do ujednolicenia wykładni prawa oświatowego przez wojewodów w szczególności w sytuacji, w której brak prawidłowej i jednolitej wykładni może prowadzić do naruszenia konstytucyjnej gwarancji powszechnego dostępu do nauki.