Jak już wielokrotnie sygnalizowaliśmy, od tego roku rolnicy, którzy będą chcieli ubiegać się o dopłaty bezpośrednie z UE, będą musieli wykazać, że spełniają określone przez reformę WPR nowe normy dobrej kultury rolnej, z angielskiego nazywane GAEC (good agricultural and environmental condition of land) lub inaczej - obowiązkowa warunkowość.
Resort rolnictwa sukcesywnie przekazuje od pewnego czasu do konsultacji publicznych projekty rozporządzeń do Planu Strategicznego dla WPR 2023-2027, które muszą być przyjęte jeszcze przed 15 marca br., czyli przed kolejnym naborem wniosków o dopłaty. Tym razem światło dzienne ujrzał projekt rozporządzenia dotyczący właśnie wspomnianych norm GAEC.
Jak opisano nowe normy dobrej kultury rolnej?
Jest ich 9:
GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o proporcję trwałych użytków zielonych do użytków rolnych;
GAEC 2: Ochrona terenów podmokłych i torfowisk;
GAEC 3: Zakaz wypalania ściernisk;
GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych;
GAEC 5: Zarządzanie orką przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu;
GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach;
GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych;
GAEC 8: Utrzymanie elementów i obszarów nieprodukcyjnych;
GAEC 9: Zakaz przekształcania lub zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000.
GAEC 1
W ramach normy GAEC 1, udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5% w stosunku do roku referencyjnego 2018. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5%, przekształcanie trwałych użytków zielonych jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy są w posiadaniu gruntów, które powstały w wyniku takiego przekształcenia trwałych użytków zielonych, są obowiązani do przywrócenia określonego odsetka tych przekształconych trwałych użytków zielonych lub ustanowienia innego obszaru odpowiadającego temu odsetkowi jako obszar trwałych użytków zielonych, nie później niż do dnia 31 maja roku następującego po roku złożenia wniosku o przyznanie pomocy, lecz nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku, jeżeli mają do nich zastosowanie przepisy określające zasady przywrócenia trwałych użytków zielonych lub ich ustanowienia na innym obszarze.
Przepisy te będą określone w odrębnym rozporządzeniu.
- Ponieważ obowiązki w ramach normy GAEC 1 zostały uregulowane na poziomie ustawy o Planie Strategicznym, nie zostały wprowadzone do niniejszego rozporządzenia - zaznaczono w uzasadnieniu.
GAEC 2
Omawiane rozporządzenie nie obejmuje normy GAEC 2, która zgodnie z Planem Strategicznym będzie wdrożona od 2025 roku i przepisy w jej zakresie zostaną doprecyzowane w późniejszym terminie.
GAEC 3
Przepisy wdrażające normę GAEC 3, ustanawiają zakaz wypalania użytków rolnych, z tym że dopuszcza się punktowe wypalanie roślin, części roślin lub resztek pożniwnych ze względów związanych ze zdrowiem roślin. Punktowe wypalanie można zastosować przykładowo do spalenia na polu łętów ziemniaka. Sposób wdrożenia tej normy nie ulega zmianie w stosunku do zasad obowiązujących w jej zakresie w ramach zasady wzajemnej zgodności.
GAEC 4
Przepisy wdrażające normę GAEC 4, ustanawiają zakaz stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych w odległości wynoszącej co najmniej 3 m. Sposób wdrożenia tej normy różni się od zasad obowiązujących w ramach zasady wzajemnej zgodności tym, że zakazuje stosowania wszystkich nawozów (nie tylko azotowych), oraz dodatkowo środków ochrony roślin, w odległości od wód powierzchniowych wynoszącej 3 m (w porównaniu do odległości wynoszącej co do zasady 5, 10 lub 20 m, obowiązujące w analogicznej normie GAEC w zasadzie wzajemnej zgodności).
Bez zmian pozostają objęte normą rodzaje wód powierzchniowych (są one zgodne z przepisami prawa krajowego, tzn. z programem azotanowym). Wymogi warunkowości wynikające z ww. programu działań wchodzą w zakres wymogu podstawowego w zakresie zarządzania i nie są objęte niniejszym rozporządzeniem.
GAEC 5
Przepisy wdrażające normę GAEC 5, stanowią kontynuację normy obowiązującej w ramach zasady wzajemnej zgodności, dotyczącej minimalnego zagospodarowania terenu odzwierciedlającego warunki danego miejsca w celu ograniczenia erozji, określającej zasady gospodarowania na stokach. Brzmienie normy ulega jednak zmianie i teraz obejmuje przepisem stoki o nachyleniu 14% lub większym, w miejsce dotychczasowych stoków o nachyleniu powyżej 20º (20º to jest ok. 36,4%).
Zwiększenie ambicji wymogów normy, poprzez objęcie stoków o mniejszym nachyleniu, ma na celu silniejsze ograniczenie zjawisk erozji gleb oraz procesów towarzyszących, a więc transportu składników nawozowych i zanieczyszczenia wód związkami biogennymi, utraty materii organicznej gleb zagrożonych erozją, zamulania dróg, poboczy oraz cieków wodnych.
Ponadto, wymogi normy GAEC 5 wprowadzają termin zakazu utrzymywania ugoru czarnego na gruntach ornych, wskazując okres od 1 listopada danego roku do 15 lutego kolejnego roku. Poza tym, nakaz utrzymania okrywy roślinnej lub ściółki w międzyrzędziach obejmuje, obok dotychczasowych roślin wieloletnich na gruntach ornych, także plantacje drzew owocowych, co ma na celu skuteczniejsze ograniczanie erozji.
GAEC 6
Przepisy wdrażające normę GAEC 6, stanowią kontynuację normy obowiązującej w ramach zasady wzajemnej zgodności w zakresie obowiązku utrzymania okrywy ochronnej gleby w okresie od dnia 1 listopada danego roku do dnia 15 lutego kolejnego roku, z tym że w przypadku gruntów ornych rozszerzają ten obowiązek z obszarów zagrożonych erozją wodną na cały kraj i określają go na poziomie 80% gruntów ornych, a dodatkowo ustanawiają ten obowiązek dla wszystkich plantacji drzew owocowych. Rozszerzenie zakresu normy zwiększa poziom ambicji środowiskowych.
W ramach normy GAEC 6, utrzymanie okrywy ochronnej gleby na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych może być spełnione poprzez m.in.: okrywę roślinną typu uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime, bądź poprzez pozostawienie ścierniska, pokrycie gruntów resztkami pożniwnymi, czy mulczem. Pokrycie gruntów okrywą ochronną ma za zadanie ochronę gleby przed erozją i utratą materii organicznej gleby. Ponadto, okrywa glebowa wpływa także na ograniczenie spływu nawozów i związków biogennych do wód, przez co ogranicza ich zanieczyszczenie.
GAEC 7
Przepisy wdrażające normę GAEC 7, wprowadzają obowiązek zmianowania i dywersyfikacji upraw. Zmianowanie upraw jest nowym obowiązkiem w stosunku do roku 2022, natomiast dywersyfikacja upraw stanowi, z pewnymi zmianami, kontynuację wymogu obowiązującego w ramach zazielenienia do roku 2022. Oba te obowiązki nie dotyczą gospodarstw o powierzchni gruntów ornych do 10 ha oraz takich, w których duży udział mają uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin bobowatych lub grunty ugorowane.
Rolników prowadzących produkcję ekologiczną zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej uznaje się za spełniających wymogi normy GAEC 7 dotyczącej zmianowania i dywersyfikacji upraw - ale ta zasada ma zastosowanie jedynie do tej części gruntów ornych, na której jest prowadzona produkcja ekologiczna. Powyższe stanowi zmianę w stosunku do okresu programowania 2015-2022, w którym rolnicy prowadzący produkcję rolniczą zgodnie z przepisami określającymi zasady rolnictwa ekologicznego otrzymywali płatność za zazielenienie w sposób automatyczny, bez konieczności realizacji wszystkich praktyk zazielenienia: dywersyfikacji upraw, utrzymania obszarów proekologicznych (EFA) i utrzymania TUZ; obecnie rolnicy prowadzący ww. produkcję będą uznawani za spełniających jedynie praktykę zmianowania i dywersyfikacji upraw. Wyłączenie powyższych gospodarstw wynika z ich odziaływania środowiskowego, które umożliwia realizację celu normy, jakim jest zachowanie potencjału gleby.
Wymóg zmianowania upraw nie obowiązuje też w przypadku upraw korzystnie wpływających na poprawę i zachowanie potencjału gleby, takich jak: rośliny bobowate, trawy i inne zielne rośliny pastewne, mieszanki bobowatych drobnonasiennych z trawami, grunty ugorowane oraz uprawy wieloletnie.
Obowiązki normy GAEC 7 obejmują zarówno zmianowanie upraw, jak i ich dywersyfikację. Zmianowanie dotyczy każdej działki rolnej w taki sposób, aby na powierzchni co najmniej 40% gruntów ornych w gospodarstwie prowadzona była inna uprawa w plonie głównym w porównaniu z rokiem poprzednim, oraz taka sama uprawa w plonie głównym nie mogła występować na danej działce rolnej dłużej niż 3 lata, chyba że rolnik uprawia na tych działkach rośliny wpływające pozytywnie na potencjał gleby, takie jak rośliny bobowate, trawy i inne zielne rośliny pastewne, mieszanki bobowatych drobnonasiennych z trawami, uprawy wieloletnie lub ugoruje te grunty.
Ponadto obowiązek zmianowania upraw na każdej działce rolnej w taki sposób, aby na powierzchni co najmniej 40% gruntów ornych w gospodarstwie prowadzona była inna uprawa, uznaje się za spełniony w przypadku wprowadzenia po zbiorze plonu głównego uprawy wtórej, tj.:
- międzyplonu ozimego, utworzonego przez wysiew co najmniej jednego gatunku roślin i tworzącego okrywę roślinną co najmniej od dnia 1 listopada danego roku do dnia 15 lutego kolejnego roku, lub
- międzyplonu ścierniskowego, utworzonego przez wysiew co najmniej jednego gatunku roślin w okresie od dnia 1 lipca do dnia 20 sierpnia i utrzymanego co najmniej do dnia 15 października albo przez okres co najmniej 8 tygodni od dnia jego wysiewu, lub
- przez wysiew wsiewki w roślinę uprawianą w plonie głównym, utrzymanej co najmniej 8 tygodni od dnia zbioru uprawy w plonie głównym lub do wysiewu kolejnej uprawy w plonie głównym.
Natomiast dywersyfikacja upraw powinna być prowadzona w taki sposób, aby na gruntach ornych były co najmniej 3 różne uprawy, przy czym uprawa zajmująca największą powierzchnię, nie może zajmować więcej niż 65% gruntów ornych, a dwie uprawy zajmujące łącznie największą powierzchnię, nie mogą zajmować więcej niż 90% gruntów ornych.
W porównaniu do praktyki dywersyfikacji upraw w ramach zazielenienia, przepisy rozporządzenia nie przewidują zróżnicowania wymogów w zależności od wielkości powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie (od 10 do 30 ha i powyżej 30 ha gruntów ornych); co do zasady wszyscy rolnicy posiadający powyżej 10 ha gruntów ornych będą zobowiązani do prowadzenia 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa zajmująca największą powierzchnię może zajmować nie więcej niż 65% gruntów ornych, a dwie uprawy łącznie zajmujące największą powierzchnię, nie mogą zajmować więcej niż 90% gruntów ornych; progi procentowe również są zmienione w porównaniu do zazielenienia, w którym wynosiły one 75% dla uprawy zajmującej największa powierzchnię oraz, w przypadku gospodarstw powyżej 30 ha gruntów ornych, 95% dla dwóch upraw łącznie zajmujących największą powierzchnię.
Co bardzo ważne - norma GAEC 7 nie będzie obowiązywała w 2023 roku, z uwagi na czasowe odstępstwo. To czasowe odstępstwo, przyjęte w obliczu konfliktu zbrojnego w Ukrainie, służy zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego poprzez umożliwienie elastyczności w wykorzystywaniu gruntów ornych do produkcji żywności.
Czytaj więcej
Jakie grunty będą kwalifikowały się do dopłat?GAEC 8
Przepisy wdrażają normę GAEC 8, określając obowiązki w zakresie:
- przeznaczenia minimalnego udziału powierzchni gruntów ornych na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane;
- zachowania określonych elementów krajobrazu na wszystkich użytkach rolnych;
- zakazu przycinania, w określonym okresie, drzew i żywopłotów znajdujących się na wszystkich użytkach rolnych.
Przepisy w zakresie powyższego pkt. 1 są wzorowane na przepisach wdrażających obszary proekologiczne EFA w ramach zazielenienia do 2022 r. Zasadnicze różnice polegają na tym, że obszary EFA miały być utrzymywane na powierzchni odpowiadającej 5% powierzchni gruntów ornych w gospodarstwach rolników posiadających ponad 15 ha gruntów ornych, natomiast analogiczny obowiązek w ramach normy GAEC 8 będzie zobowiązywał do przeznaczenia co do zasady powierzchni 4% gruntów ornych na elementy i obszary nieprodukcyjne w gospodarstwach rolników posiadających ponad 10 ha gruntów ornych.
Minimalny udział wskazany w pkt. 1 wynosi co do zasady 4% gruntów ornych, jeżeli jest realizowany za pomocą obszarów nieprodukcyjnych, w tym gruntów ugorowanych. Rolnik może częściowo zrealizować ten wymóg za pomocą określonych obszarów produkcyjnych, tzn. międzyplonów i upraw wiążących azot, uprawianych bez stosowania środków ochrony roślin; w tym przypadku obowiązkowy odsetek wzrasta do 7% gruntów ornych, z czego 3% należy obowiązkowo przeznaczyć na obszary i elementy nieprodukcyjne.
Lista obszarów nieprodukcyjnych jest szeroka i obejmuje grunty ugorowane, rowy, oczka wodne, miedze śródpolne i strefy buforowe, żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, zagajniki śródpolne i pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu, spełniające określone kryteria. Kryteria te obejmują m. in minimalne i maksymalne wymiary; wymiary minimalne mają zapewnić środowiskową wartość elementu, natomiast maksymalne - jego rolniczy charakter. Lista jest wzorowana na liście obowiązującej do 2022 r. w ramach obowiązku utrzymania obszarów proekologicznych (EFA) w ramach zazielenienia, z pewnymi dostosowaniami, w szczególności w zakresie gruntów ugorowanych z roślinami miododajnymi, które będą mogły być jednogatunkowe (mieszanki będą obowiązkowe w ramach ekoschematu Obszary z roślinami miododajnymi) oraz obowiązkowo utrzymywane do 31 sierpnia (ten termin, dłuższy niż do 31 lipca dla ugorów innych niż ugory z roślinami miododajnymi, ma służyć zapewnieniu pożytku dla owadów w sierpniu, którego w tym czasie z jednej strony brakuje po żniwach, a z drugiej strony jest ważny dla rodzin pszczelich, wychowujących w tym czasie zimowe pokolenie).
Zakaz prowadzenia produkcji rolnej, wprowadzony dla określonych obszarów nieprodukcyjnych (gruntów ugorowanych, miedz śródpolnych i stref buforowych, pasów gruntów wzdłuż obrzeży lasu), obejmuje także zakaz nawożenia. Natomiast termin ograniczający okres zakazu wypasu i koszenia, wprowadzony dla określonych obszarów nieprodukcyjnych, został wprowadzony w tym celu, aby umożliwić rolnikom przeprowadzenie po wskazanym terminie zabiegu agrotechnicznego, mającego na celu usunięcie lub zniszczenie niepożądanej roślinności, który jest co do zasady obowiązkowy na użytkach rolnych
Obiekty i obszary realizujące opisany powyżej obowiązek mogą - zależnie od ich rodzaju - znajdować się na gruntach ornych lub bezpośrednio do nich przylegać, pod warunkiem, że elementy liniowe (np. rowy, żywopłoty) przylegają do nich dłuższą krawędzią. Ponadto, za realizujące ten obowiązek mogą zostać uznane również obiekty i obszary przylegające do powyższych. Przykładowo, za realizujące obowiązek może zostać uznany żywopłot bezpośrednio przylegający dłuższą krawędzią do gruntu ornego (z możliwością uwzględnienia pasa o szerokości 5m wokół tego gruntu) i rów przylegający do tego żywopłotu, pod warunkiem spełnienia określonych przepisami kryteriów. Takie podejście jest wzorowane na dotychczasowym, stosowanym w odniesieniu do obszarów EFA w zazielenieniu.
Do celów obliczania powierzchni elementów i obszarów realizujących normę GAEC 8 będą stosowane, analogicznie jak dla obszarów EFA w zazielenieniu do 2022 r., współczynniki przekształcenia (konwersji) i ważenia, które zostały wskazane w załączniku nr 3 do rozporządzenia. Współczynniki przekształcenia służą obliczeniu powierzchni w odniesieniu do elementów punktowych lub liniowych, natomiast współczynniki ważenia odzwierciedlają wartość środowiskową elementów i obszarów realizujących normę.
Obowiązki normy GAEC 8 w zakresie powyższych punktów 2 i 3 stanowią kontynuację analogicznych norm zasady wzajemnej zgodności, obowiązujących do 2022 r. Zachowaniu elementów krajobrazu służy zakaz niszczenia drzew ustanowionych pomnikami przyrody, rowów o szerokości nie przekraczającej 2 m oraz oczek wodnych o powierzchni mniejszej niż 100 m2. Oznacza to, że rolnik nie może zniszczyć żadnego z tych elementów, znajdującego się na użytkach rolnych będących w jego posiadaniu. Natomiast zakaz przycinania drzew i żywopłotów, z wyłączeniem wierzb, drzew owocowych i gatunków drzew, których uprawa stanowi zagajnik o krótkiej rotacji, w okresie od dnia 15 kwietnia do dnia 31 lipca, odnosi się do okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych.
W roku 2023 w odniesieniu do normy GAEC 8, w zakresie dotyczącym przeznaczenia minimalnego udziału gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne, będzie stosowane odstępstwo (jak wspomnieliśmy przy omawianiu normy GAEC 7) umożliwiające prowadzenie produkcji na gruntach ugorowanych, z wyjątkiem upraw kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji, a możliwa produkcja obejmuje wysiewy roślin ozimych dokonane jesienią 2022 r.
GAEC 9
Przepisy wdrażające normę GAEC 9, zakazują przekształcania i zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako wrażliwe pod względem środowiskowym, położonych na obszarach Natura 2000.
Pod pojęciem zakazu przekształcania rozumie się m.in. zaorywanie, zamianę na inne użytki rolne, zalesianie, zabudowę lub eksploatację torfu i kruszyw.
Zgodnie z Planem Strategicznym, trwałe użytki zielone wrażliwe pod względem środowiskowym, objęte normą GAEC 9, zostaną wyznaczone odrębnym rozporządzeniem.
Rolnik, który wbrew zakazowi przekształcił lub zaorał trwałe użytki zielone objęte normą, będzie obowiązany do ponownego przekształcenia tego obszaru w trwały użytek zielony, nie później niż do dnia 31 maja roku następującego po roku złożenia wniosku o przyznanie pomocy, ale nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku.
Obszary tych przywróconych trwałych użytków zielonych są uważane za trwałe użytki zielone wrażliwe pod względem środowiskowym od pierwszego dnia przekształcenia i są objęte zakazem przekształcania lub zaorywania.
Wdrożenie normy GAEC 9 stanowi co do zasady kontynuację ochrony cennych przyrodniczo trwałych użytków zielonych, która do 2022 r. wchodziła w zakres zazielenienia (płatności z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska).
Obserwuj nas w Google News
Komentarze