Mówi się, że dżdżownice to jedyni pracownicy, którzy dla rolnika pracują niemal „na okrągło” i to zupełnie za darmo, a wraz z korzeniami roślin penetrują i spulchniają glebę tak skutecznie, jak żadna maszyna. Warto zatem wiedzieć, jak zachęcić je do współpracy.
Z dżdżownicą za pan brat
Z poznanych na całym świecie 250 gatunków dżdżownic (należą do gromady skąposzczetów) ok. 32 występuje w Polsce, zaś ok. 13 gatunków możemy znaleźć w glebach użytkowanych rolniczo. Dżdżownice dzielą się na epigeiczne, endogeiczne oraz aneciczne. Gatunki epigeiczne żyją blisko powierzchni gleby, najczęściej w warstwie ściółki bądź w pryzmach kompostu czy obornika; są drobne i ciemno zabarwione. Dżdżownice endogeiczne bytują w płytkich warstwach gleby, zwykle w strefie korzeniowej roślin, drążąc poziome korytarze; są blado zabarwione lub zielonkawe. Najgłębiej, bo nawet kilka metrów poniżej powierzchni gleby, żyją gatunki aneciczne, które odpowiedzialne są za drążenie długich, pionowych korytarzy w glebie; są to największe z dżdżownic, często z charakterystyczną ciemnoczerwoną lub czarną głową.
Czytaj więcej
O tym, jak bezorkowca myszy zjadłyObecność dużej liczby dżdżownic w glebie cieszy z dwóch powodów: po pierwsze dlatego, że niestrudzenie pracują one nad poprawą właściwości gleby; po drugie są ważnym wskaźnikiem jakości gleby. Skąposzczety informują nas o takich parametrach gleby, jak gęstość objętościowa, porowatość całkowita, średnia ważona średnica agregatów glebowych, pH czy zawartość węgla organicznego. Nieprawidłowa gęstość objętościowa i porowatość całkowita wskazują na nadmierne zagęszczenie gleby i nieodpowiednie stosunki wodno-powietrzne w glebie, co wpływa negatywnie na liczebność dżdżownic. Większa średnica agregatów glebowych wiąże się m.in. z poprawą wilgotności gleby, co pozytywnie wpływa na dżdżownice, natomiast zasobność gleb w węgiel organiczny oznacza dla tych zwierząt większą ilość pokarmu. Preferencje dżdżownic w zakresie odczynu gleby mogą różnić się w zależności od gatunku, jednak generalnie za najbardziej odpowiednie przyjmuje się pH w granicach 5,5-8. Nieodpowiednie wartości wymienionych wyżej parametrów związane są z degradacją gleb, a według Li i wsp. (2021) wzrost wartości wskaźnika degradacji gleby o 20 punktów procentowych powoduje zmniejszenie populacji dżdżownic o blisko połowę. Wniosek z tych rozważań jest prosty: im więcej dżdżownic w naszych glebach, tym lepiej świadczy to o ich jakości.
Glebowi inżynierowie
Każda z grup dżdżownic spełnia inne zadania, dlatego różnorodność gatunkowa tych skąposzczetów kompleksowo wpływa na funkcjonowanie gleb. Aktywność życiowa dżdżownic, związana z poszukiwaniem i pobieraniem pokarmu, formowaniem koprolitów czy budową norek, wiąże się z różnymi przemianami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Każdego dnia dżdżownica „przepuszcza” przez swój przewód pokarmowy od 20 do nawet 100 proc. resztek roślinnych i gleby, ile sama waży. Strawione części organiczne i mineralne gleby stają się jednorodną mieszaniną agregatową, spulchnioną, o znakomitej strukturze. Każdego roku skąposzczety mogą pozostawić 40-100 t/ha koprolitów, czyli odchodów. Oprócz udziału koprolitów w tworzeniu gruzełkowatej struktury gleby, warto wspomnieć o wysokiej koncentracji pierwiastków w odchodach dżdżownic. Koprolity zawierają pięć razy więcej azotu, siedem razy więcej fosforu i jedenaście razy więcej potasu niż gleba. Charakteryzują się też wyższym pH dzięki działaniu gruczołów wapiennych w układzie pokarmowym. Szacuje się, że resztki roślinne pobrane przez skąposzczety rozkładają się dwukrotnie szybciej niż bez ich udziału i znacznie efektywniej przekształcane są w próchnicę. Dżdżownice mogą w ciągu roku wprowadzić do gleby nawet 6 t/ha materii organicznej, mieszając ją równomiernie w profilu glebowym.
Czytaj więcej
Bezorkowa uprawa ziemniaka. Czy to się może udać?Na poprawę struktury gleby pozytywnie wpływają również sieci wydrążonych przez nie poziomych i pionowych kanalików, które poprawiają przewiewność i przenikanie wody w glebie, ponadto chętnie są wykorzystywane przez korzenie roślin. Należy także dodać, że podczas gdy pewne gatunki wpływają na rozluźnienie gleby, inne działają „zagęszczająco” – ich współdziałanie gwarantuje zatem utrzymanie równowagi w strukturze gleby.
Zaproś dżdżownice na pole
Dżdżownicom najbardziej sprzyja święty spokój pojmowany jako brak mechanicznej ingerencji w glebę. Zdecydowanie największą liczebność tych zwierząt odnotowuje się na stanowiskach naturalnych – w glebach lasów i trwałych użytków zielonych. Populacja dżdżownic w glebach pól uprawnych w największym stopniu zależy od intensywności uprawy roli. Orka jest dla nich bezsprzecznie kataklizmem: nie tylko bezpośrednio uśmierca osobniki na skutek uszkodzenia ciała, lecz także eksponuje je na żerowanie ptaków i drastycznie pogarsza warunki bytowania poprzez przesuszenie gleby, ograniczenie dostępności pokarmu i pozbawienie schronienia. Sam zabieg orki doprowadza do uśmiercenia 29-50 proc. osobników, a dodatkowe 39 proc. ginie w wyniku przesuszenia gleby. Żeby zaprzyjaźnić się z dżdżownicami, najlepiej jest zatem ograniczyć intensywność zabiegów uprawowych, a przede wszystkim zrezygnować z orki (wykres).
Czytaj więcej
Bezorkowy siew pszenicy po kukurydzyDżdżownice wdzięczne będą za pozostawianie na powierzchni gleby źródeł pokarmu w postaci resztek pożniwnych czy biomasy międzyplonu. Skąposzczety chętnie zasiedlają pola, na których uprawiane są gatunki głęboko korzeniące się, koniczyny, a także soja. Dżdżownicom sprzyjać będą wszelkie praktyki, które ochronią je przed działaniem zarówno zbyt wysokiej, jak i zbyt niskiej temperatury oraz zachowają wilgoć w glebie. Na korzyść zadziała też wapnowanie, za to szkodliwe dla dżdżownic jest stosowanie fizjologicznie kwaśnego siarczanu amonu.
Obserwuj nas w Google News
Komentarze