W Polsce uprawia się dwie formy użytkowe lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum L.): włóknistą i oleistą. W krajowym rejestrze jest dziewięć odmian lnu włóknistego: osiem krajowych i jedna holenderska oraz cztery krajowe odmiany lnu oleistego. W marcu 2007 r. zarejestrowano dwie nowe odmiany lnu włóknistego – Sarę i Temidę oraz jedną odmianę lnu oleistego – Jantarol.

Charakterystyki tych odmian opracowano na podstawie wyników doświadczeń rejestrowych prowadzonych w latach 2005–2006. Ujmują one cechy wartości gospodarczej istotne zarówno dla plantatora (plon słomy i nasion), jak i dla technologów przemysłu lniarskiego (zawartość włókna i jego jakość).

Len włóknisty

Lata 2005 i 2006 (szczególnie rok 2006) nie były dobre dla uprawy lnu włóknistego: długotrwałe susze odbiły się niekorzystnie na plonie słomy i nasion oraz na zawartości włókna w słomie. Rozpiętość plonu słomy dla doświadczeń w roku 2005 wynosiła dla wzorca od 4,18 do 10,06 t z hektara (średnio 7,12 t). W roku 2006 plony kształtowały się od 4,98 do 9,12 t z hektara (średnio 6,67 t). Ogólna zawartość włókna wynosiła w roku 2005 średnio 25,7 proc., a w ubiegłym roku – 23,2 proc., natomiast włókna długiego odpowiednio 18,0 i 10,9 procent. Plon nasion w roku 2005 wynosił od 0,75 do 1,76 t z hektara (średnio 1,16 t), zaś w roku 2006 od 0,38 do 1,12 t z hektara (średnio 0,74 t).

Charakterystyki odmian przedstawiono w kolejności ich rejestracji. Podano także adresy hodowcy lub przedstawiciela firmy zagranicznej, u których nożna uzyskać szczegółowe informacje dotyczące technologii uprawy konkretnej odmiany oraz zakupu jej nasion. 

NIKE. Odmiana wyhodowana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Zarejestrowana w 1987 r. Plon słomy duży. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego poniżej średniej. Długość ogólna i techniczna słomy (do pierwszego rozgałęzienia łodygi) duża. Plon nasion duży. Odmiana mało podatna na wyleganie, dość odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.
Hodowca: Instytut Włókien Naturalnych, ul. Wojska Polskiego 71 b, 60-630 Poznań.

len.jpg

Autor: A. Artyszak

Opis: Programy hodowlane lnu włóknistego i oleistego zakładają uzyskanie w najbliższych latach nowych odmian, charakteryzujących się korzystnymi cechami wartości gospodarczej.

ARTEMIDA. Odmiana uzyskana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Zarejestrowana w roku 1996. Plon słomy niezbyt duży. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego średnia. Długość ogólna i techniczna słomy średnia. Plon nasion średni. Odmiana średnio podatna na wyleganie, dość odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

ESCALINA. Odmiana holenderska firmy Innoseeds B.V. Wpisana do krajowego rejestru w roku 1998. Plon słomy średni. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego dość duża. Długość ogólna i techniczna słomy średnia. Plon nasion średni. Odmiana mało podatna na wyleganie, dość odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.
Przedstawiciel hodowcy: Innoseeds Group B.V., 04-171 Warszawa, ul. Jarocińska 1/47.

MODRAN. Odmiana wyhodowana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Zarejestrowana w roku 2001. Plon słomy dość duży. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego dość duża. Długość ogólna i techniczna słomy dość duża. Plon nasion mały. Odmiana średnio podatna na wyleganie, dość odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

SELENA. Odmiana wyhodowana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Wpisana do krajowego rejestru w 2001 roku. Plon słomy poniżej średniej. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego dość duża. Długość ogólna i techniczna słomy duża. Plon nasion duży. Odmiana mało podatna na wyleganie, średnio odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

LUNA. Odmiana wyhodowana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Zarejestrowana w 2002 roku. Plon słomy dość duży. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego dość duża. Długość ogólna słomy duża, techniczna dość duża. Plon nasion dość duży. Odmiana średnio podatna na wyleganie, średnio odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

ATENA. Odmiana wyhodowana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Wpisana do krajowego rejestru w 2004 r. Plon słomy  duży. Zawartość ogólna włókna duża, włókna długiego dość duża. Długość ogólna i techniczna słomy średnia. Plon nasion mały. Odmiana średnio podatna na wyleganie, średnio odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

SARA. Odmiana wyhodowana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Zarejestrowana w 2007 r. Plon słomy bardzo duży. Zawartość ogólna włókna dość duża, włókna długiego poniżej średniej. Długość ogólna i techniczna słomy duża. Plon nasion mały. Odmiana dość odporna na wyleganie, średnio odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

TEMIDA. Odmiana uzyskana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu. Zarejestrowana w 2007 r. Plon słomy duży. Zawartość ogólna włókna oraz włókna długiego duża. Długość ogólna i techniczna słomy dość mała. Plon nasion mały. Odmiana średnio podatna na wyleganie, średnio odporna na mączniaka prawdziwego i fuzariozę.

Len oleisty

LNIANKA 1.jpg

Autor: A. Artyszak

Opis: W roku 2006 areał uprawy lnu włóknistego wynosił ok. 6 tys. ha, len oleisty uprawiano na powierzchni ok. tysiąca hektarów.

Przebieg pogody w latach 2005 i 2006 nie był korzystny także dla lnu oleistego. Z powodu suszy plony nasion, a także słomy były dość niskie. W roku 2005 rozpiętość plonu nasion dla wzorca wynosiła od 2,03 do 2,40 t z hektara (średnio 2,23 t). W roku 2006 uzyskano plony od 1,20 do  2,16 t z hektara (średnio 1,57 t). Średnia zawartość tłuszczu w nasionach w roku 2005 wynosiła 45,8 proc., a w roku 2006 obniżyła się do 42,7 procent. Plon słomy dla wzorca w roku 2005 to 4,68, a w roku 2006 – 3,95 t z hektara.  

Charakterystyki odmian przedstawiono w kolejności ich rejestracji. Podano także adres hodowcy, u którego można uzyskać szczegółowe informacje dotyczące technologii uprawy danej odmiany oraz zakupu jej nasion. 

OPAL. Odmiana wyhodowana w Hodowli Roślin w Strzelcach. Zarejestrowana w 1994 r. Plon nasion duży. Masa tysiąca nasion duża. Zawartość tłuszczu poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża, włókna poniżej średniej. Plon słomy duży. Rośliny niezbyt wysokie, odporne na wyleganie i choroby.
Hodowca: Hodowla Roślin Strzelce, 99-307 Strzelce, ul. Główna 20.

SZAFIR. Odmiana wyhodowana w Hodowli Roślin w Strzelcach. Wpisana do krajowego rejestru w 1994 r. Plon nasion poniżej średniej. Masa tysiąca nasion duża. Zawartość tłuszczu poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała, włókna dość duża. Plon słomy poniżej średniej. Rośliny wysokie, odporne na wyleganie i choroby. 

OLIWIN. Odmiana wyhodowana w Hodowli Roślin w Strzelcach. Zarejestrowana w 2004 r. Plon nasion dość mały. Masa tysiąca nasion dość mała. Zawartość tłuszczu bardzo duża. Zawartość białka i włókna w suchej masie beztłuszczowej duża. Plon słomy dość mały. Rośliny niezbyt wysokie, odporne na wyleganie i  choroby. 

JANTAROL. Odmiana uzyskana w Hodowli Roślin w Strzelcach. Wpisana do krajowego rejestru w 2007 r. Plon nasion duży. Masa tysiąca nasion poniżej średniej. Zawartość tłuszczu średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mała, włókna duża. Plon słomy bardzo duży. Rośliny dość wysokie, odporne na wyleganie i choroby.

Programy hodowlane lnu włóknistego i oleistego prowadzone w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu oraz w Hodowli Roślin w Strzelcach zakładają uzyskanie w najbliższych latach nowych odmian, charakteryzujących się korzystnymi cechami wartości gospodarczej. Najlepsze z nich po potwierdzeniu swoich właściwości rolniczo-użytkowych w badaniach urzędowych COBORU na podstawie uzyskanych wyników zostaną wpisane do krajowego rejestru.

W Polsce po II wojnie światowej uprawa lnu cieszyła się dużym powodzeniem i przynosiła plantatorom wymierne zyski. Liczne roszarnie w ramach kontraktacji kupowały słomę lnianą, a uzyskane włókno było surowcem dla przemysłu włókienniczego. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku powierzchnia uprawy lnu włóknistego w Polsce wynosiła ok. 110 tys. ha. W latach dziewięćdziesiątych nastąpiła stopniowa likwidacja roszarni, w których przerabiano słomę lnu włóknistego. Były to na ogół zakłady nieposiadające odpowiednich oczyszczalni ścieków. Spowodowało to znaczne ograniczenie  uprawy lnu. W roku 2006 areał uprawy lnu włóknistego wynosił ok. 6 tys. ha, len oleisty uprawiano na powierzchni ok. tysiąca hektarów.

Obecnie roszenie słomy przeprowadza się w sposób naturalny. Słoma lnu włóknistego po zbiorze pozostaje na polu, a padające deszcze i rosa stwarzają odpowiednie warunki dla procesu roszenia. Włókno uzyskuje się w lokalnych punktach przerobu, które dysponują odpowiednimi turbinami.

W najbliższych latach areał uprawy lnu (a także konopi) może znacząco wzrosnąć. Opracowano bowiem nowe technologie wykorzystania surowców pochodzących z roślin włóknistych. Obok dotychczasowego wykorzystania włókna do produkcji materiałów ubraniowych, pościelowych, serwet, ręczników, materiałów zasłonowych, tapicerskich i technicznych pojawiły się nowe interesujące możliwości. Włókno uzyskane ze słomy lnu włóknistego i oleistego po zastosowaniu odpowiedniej technologii może być przerabiane na specjalne gatunki papieru i bibułki.

Ponadto rozdrobnione włókno z dodatkiem substancji spajających (polimery lub związki z grupy lignin) służy do wyrobu tzw. kompozytów. Mogą być one wykorzystywane w przemyśle meblarskim, motoryzacyjnym i budownictwie. Są one bardziej przyjazne dla środowiska, gdyż ulegają biodegradacji.  Surowce pochodzące z przerobu słomy lnianej mogą być zastosowane także w produkcji materiałów izolacyjnych stosowanych w budownictwie oraz płyt do produkcji mebli, boazerii itp. Paździerze (w postaci brykietów lub peletów) stanowią cenne paliwo ekologiczne lub podłoże do hodowli grzybów.

Autor pracuje w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej

Źródło: "Farmer" 06/2007