Zaletą lucerny jest uzyskiwanie stosunkowo dużych plonów w porównaniu do innych roślin pastewnych, zwłaszcza traw w okresie posuchy. Głęboko korzeniąca się roślina (do ok. 150 cm) łatwiej pobiera wodę, gdy wierzchnie warstwy gleby są przesuszone. Jednym z najważniejszych warunków racjonalnego użytkowania lucernika jest przestrzeganie właściwego terminu zbioru pierwszego odrostu zielonki. W czasie wzrostu lucerny zachodzą w roślinach zmiany. W ich wyniku różnicuje się wielkość, liczba i stosunek pędów do liści, a tym samym zmienia się jakość pokarmowa zbieranej paszy. Maleje zawartość białka, a zwiększa się zawartość włókna surowego. W fazie kwitnienia szybko drewnieje i wzrasta w zielonce zawartość lignin, co obniża strawność, a jakość szybko się pogarsza. Tradycyjnym systemem użytkowania lucerny jest 3-kośny zbiór zielonki w okresie wegetacji. Pierwszy pokos kosi się w fazie pełni pąkowania, drugi w fazie kwitnienia, a trzeci na początku października. Trzykrotne użytkowanie lucernika pozwala na osiągnięcie dużych plonów suchej masy, ale o mniejszej wartości pokarmowej.

Czterokrotny zbiór daje możliwość uzyskania średniej wielkości plonu suchej masy o dobrej jakości. Zbiór odrostu wiosennego przeprowadza się, gdy lucerna osiągnie fazę początku pąkowania. W tej fazie lucerna ma korzystny stosunek liści do łodyg, dużą zawartość białka w suchej masie i dobrą strawność. Koszenie kolejnych odrostów lucerny odbywa się w odstępach, co 5–6 tygodni.

Zbiór pięciu pokosów praktykuje się wówczas, gdy zielonkę przeznacza się do żywienia świń i drobiu lub wykorzystuje do produkcji suszu przemysłowego. Pierwszy pokos można zebrać wcześnie, przed lub w fazie początku pąkowania, następne co 4–5 tygodni. Wcześnie skoszona zielonka jest bogata w białko i karoten, a jej strawność bardzo duża. Niestety, tak intensywne użytkowanie jest źle tolerowane przez lucernę, powoduje gorsze odrastanie roślin, szybsze ich zamieranie i w efekcie skrócenie okresu uprawy do jednego, dwóch lat.

Bronowanie, spulchnianie, opryski
Podstawowym zabiegiem użytkowania lucerny jest bronowanie wiosną i po zbiorze kolejnego pokosu, co pobudza rośliny do lepszego rozwoju. Brona zgarnia obumarłe resztki i spulchnia powierzchnię gleby, przewietrzając ją. Nieco wcześniej lub jednocześnie z wiosennymi zabiegami pielęgnacyjnymi stosuje się pogłówne nawożenie fosforem i potasem, gdyż nawożenie powinno być obfite. Jest konieczne zwłaszcza na glebach lżejszych. Lucerna wymaga przeciętnie 80 kg/ha fosforu i 100–140 kg/ha potasu, w warunkach średniej zasobności gleby w te składniki. Nawożenie potasem najlepiej podzielić na dwie równe dawki, wysiewając jedną wczesną wiosną, a drugą po pierwszym (zbiór trzech pokosów w okresie wegetacji) lub po drugim pokosie (zbiór czterech pokosów). Jednocześnie gleba powinna zawierać dostateczną ilość wapnia, magnezu, boru i molibdenu, gdyż roślina jest wrażliwa na niedobór tych składników. Lucerna jest samowystarczalna pod względem azotu, gdyż wiąże go z powietrza, dzięki symbiozie rośliny z bakteriami Rhizobium.

Nadmierne zachwaszczenie lucernika w latach użytkowania można niszczyć herbicydami, używając preparatów Kerb 50 WP i Kerb 500 SC. Oprysk stosuje się późną jesienią, w okresie od końca października do połowy listopada. Preparat niszczy chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne, w tym perz właściwy.Pierwsze pokosy
Jeżeli użytkuje się mieszanki traw z lucerną, wtedy zbiór trzeba uzależnić od fazy rozwojowej dominującego składnika mieszanki. Najczęściej kłoszenie się traw wczesnych, takich jak kupkówka pospolita, kostrzewa łąkowa i wczesne odmiany życicy przypada w okresie tworzenia pąków kwiatowych lucerny. Jest to odpowiedni moment zbioru.

W przypadku prostych mieszanek tymotki łąkowej i późnych odmian życic termin zbioru pierwszego pokosu można przesunąć do czasu osiągnięcia przez rośliny fazy pełni pąkowania. Optymalny termin zbioru lucerny i jej mieszanek z trawami przypada, w zależności od rejonu Polski i przebiegu warunków pogodowych, w trzeciej dekadzie maja i pierwszej dekadzie czerwca. Przy czterokrotnym zbiorze mieszanki w sezonie wegetacyjnym plon pierwszego pokosu stanowi około 40 proc. plonu całkowitego.

Ostatnie koszenie
W Polsce ostatnie koszenie lucernika powinno być wykonane na początku października, gdyż przesunięcie tego terminu ogranicza możliwość nagromadzenia odpowiedniej ilości składników odżywczych w szyjce korzeniowej, a to osłabia rośliny, powodując ich mniejszą trwałość. Niekiedy praktykuje się wypasanie zwierzętami ostatniego odrostu lucerny, w ostatnim roku użytkowania, przed likwidacją.

Intensywne użytkowanie lucerny źle wpływa na żywotność roślin, dlatego w kolejnych latach użytkowania raz w okresie wegetacji powinno się pozwolić na zakwitnięcie całego łanu. Najlepiej zrobić to wówczas, gdy przewiduje się, że plon będzie niski, co ma miejsce najczęściej późnym latem. Takie postępowanie spowoduje dłuższe użytkowanie lucernika. Ważna jest także wysokość koszenia, która powinna wynosić od 5 do 8 cm. Młodszą roślinność kosi się niżej, starszą wyżej. Obniżenie wysokości koszenia powoduje wolniejsze odrastanie nowych pędów lucerny.

Nie powinno się skarmiać mokrej zielonki z lucerny. Należy ją kosić po zejściu rosy i obeschnięciu po deszczu. Warto też pamiętać, że zielonka po skoszeniu ulega silnemu zagrzewaniu się, co spowodowane jest procesami tlenowego spalania cukru w obumierających komórkach. Ponadto w lucernie następuje również przyśpieszony rozkład białka do związków azotowych niebiałkowych. Dlatego zielonki z lucerny nie można przetrzymywać na przyczepie, tylko bezpośrednio po zbiorze  należy dostarczyć ją do skarmienia.

Pasza daje dobre wyniki produkcyjne, które są efektem dużego pobrania suchej masy i bardzo dobrej wartości białka. Lucerna jest ponadto łatwo trawiona, wytwarza największy plon białka ogólnego, który w optymalnych warunkach może wynosić rocznie około 2,5–3 tony z hektara.

Suszenie na pokosach
Tradycyjne suszenie lucerny na pokosach powoduje duże straty składników pokarmowych. Niekiedy, przy niekorzystnym przebiegu warunków pogodowych i częstym przetrząsaniu roślin, straty mogą dochodzić nawet do 50 proc.

Konieczne przetrząsanie i zgrabianie ściętych roślin powoduje obłamywanie się liści i młodych pędów, które szybciej wysychają, a są najwartościowszymi częściami roślin. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie ścinaczy zielonek wyposażonych w zgniatacze pokosów, które – miażdżąc łodygi – powodują ich szybsze wysychanie. Tak ściętą lucernę, przy zawartości suchej masy ponad 80 proc. i słonecznej pogodzie, można zebrać z pola już po kilku dniach. Siano po wysuszeniu można przechowywać luzem lub sprasowane w belach. Najczęściej na siano przeznacza się plon drugiego pokosu.

Z reguły zbiory w okresie późnego lata i jesieni ze względu na niższą temperaturę i mniejsze nasłonecznienie uniemożliwiają uzyskanie wartościowego siana w warunkach polowych.

Autor pracuje w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej

Źródło "Farmer" 10/2006