W roku zasiewu lucerny i jej mieszanek z trawami, upra¬wianych bez rośliny ochronnej, zielonkę podkasza się dwukrotnie przy wysokości roślin 20-30 cm, w celu zlikwidowania zachwaszczenia. Jeżeli zasiano je jako wsiewkę w owies, to zbiór przypada w fazie dojrzałości mlecznej ziarna, a zielonkę się zakisza. Odrastające rośliny lucerny lub mieszanek, tzw. ścierniankę, kosi się w końcu września. Jeżeli natomiast lucernę wsiewano w jęczmień uprawiany na ziarno, to odrost wsiewki jest zazwyczaj bardzo mały, a zbiór zielonki nieopłacalny. Ściernianki nie powinno się wypasać z powodu dużej wrażliwości młodych roślin lucerny na udeptywanie i przygryzanie.

Pielęgnowanie zasiewów
W latach pełnego użytkowania lucerny pielęgnowanie zasiewów ogranicza się do nawożenia i zbioru pokosów. Lucernę nawozi się pogłównie fosforem i potasem w ilościach uzależnionych od kompleksu glebowego oraz zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie. Przy uprawie lucerny w siewie czystym nawożenie fosforowe waha się od 82 do 89 kg czystego składnika na hektar, a potasowe - od 133 do 143 kg na hektar. Mieszanki lucerny z trawami wymagają wyższych dawek nawozowych na hektar: 105 kg fosforu na wszystkich glebach i od 150 do 180 kg potasu, zależnie od kompleksu glebowego.

W pogłównym nawożeniu mieszanek lucerny z trawami stosuje się fosfor i potas, a także azot, którego dawki zależą od gatunku trawy w mieszance i roku użytkowania. W pierwszym roku w łanie mieszanek przeważa lucerna, dlatego zaleca się niższe dawki azotu, na przykład 120 kg na hektar. Zwiększenie udziału traw w mieszance w dalszych latach jej użytkowania wymaga zwiększenia rocznej dawki nawożenia azotowego do 150, a nawet 180 kg N na hektar. Zasiewy te mogą być nawożone obornikiem, kompostem lub obornikiem kompostowanym, co zwiększa plony, trwałość oraz poprawia wiązanie azotu atmosferycznego przez lucernę. Poziom nawożenia azotowego zależy od gatunku trawy w mieszance oraz od ilościowego udziału komponentów i waha się od 120 do 180 kg N na hektar w ciągu roku. Roczne dawki azotu dzieli się na części: 40 proc. daje się wczesną wiosną, w czasie ruszenia wegetacji, a następnie po 30 proc. po zbiorze pierwszego i drugiego pokosu.

Wartość paszy
Lucerna w siewie czystym i jej mieszanki z trawami są przeważnie koszone 3-4 razy w czasie wegetacji. Częste koszenie i intensywne użytkowanie pastwiskowe powodują z reguły zmniejszenie plonu i skrócenie okresu użytkowania plantacji. Jakość paszy i jej strawność zależą nie tylko od terminu zbioru, lecz również od gatunku trawy i udziału komponentów w mieszance. Takie gatunki traw, jak tymotka łąkowa, stokłosa spłaszczona i rajgras wyniosły są mniej konkurencyjne i ich rytm rozwojowy jest dostosowany do rozwoju lucerny, dlatego pozwalają na uzyskiwanie zwartej runi mieszanek ze znacznym udziałem lucerny. Kupkówka pospolita w większym stopniu eliminuje lucernę z łanu mieszanek. Wysoki współczynnik strawności cechuje kostrzewę łąkową i tymotkę ląkową. Festulolium zaś zawiera dużo cukrów, korzystnie wpływających na smakowitość paszy i jej dobre zakiszanie.

Najwięcej białka dobrej jakości, soli mineralnych i witamin jest w młodych roślinach lucerny przed lub w fazie początku pąkowania. W tym okresie największa jest także strawność substancji organicznej i wysoka wartość energetyczna i białkowa. W późniejszych fazach rozwojowych zwiększa się stopniowo zawartość włókna w zielonce, a zmniejsza się zawartość białka. W fazie pełni kwitnienia następuje drewnienie łodyg i gwałtownie spada zawartość białka. Po wytworzeniu nasion lucerna nie nadaje się praktycznie do żywienia zwierząt. Podobne zmiany wartości pokarmowej paszy zachodzą w łanie mieszanek lucerny z trawami.
Liczba pokosów
Lucernę można kosić 3 razy lub użytkować ją bardziej intensywnie, wykonując 4-5 pokosów. Przy użytkowaniu 3-kośnym zielonkę kosi się wiosną, gdy rośliny osiągną wysokość około 40 cm, a kolejne pokosy wykonuje się po upływie 45 dni. Pozwala to na uzyskanie wysokich plonów, przy mniejszej wartości pokarmowej zielonki. Koszenie lucerny co 35 dni umożliwia uzyskanie plonu średniej wielkości i jakości z 4 pokosów na zielonkę, kiszonkę i siano. Koszenie odrostu wiosennego w połowie maja, a następnych pokosów po 25 dniach odrastania umożliwia zbiór 5 pokosów w sezonie wegetacyjnym. Zebraną zielonkę przeznacza się wtedy najczęściej na wysokiej jakości susz. Zielonka lucerny, zwłaszcza zbierana we wczesnych fazach rozwojowych, jest bogatym źródłem karotenu - prowitaminy A, kwasu pantotenowego i witaminy PP.

Mieszanki lucerny w trawami można kosić 3-5 razy w roku. Przy użytkowaniu 3-kośnym pierwszy pokos zbiera się w fazie kłoszenia traw i pąkowania lucerny, a następne pokosy wykonuje się po 45 dniach. Zielonka ma wtedy stosunkowo dobrą wartość pokarmową. Koszenie mieszanek w odstępach 35-40-dniowych pozwala uzyskać cztery pokosy zielonki zawierającej zadowalającą ilość białka ogólngo i włókna surowego, którą można skarmiać na świeżo lub jako siano. Koszenie odrostu wiosennego w połowie maja, a następnie co 25-30 dni, umożliwia zbiór 5 pokosów. Częste koszenie mieszanek lucerny z trawami, podobnie jak lucerny w czystym siewie, prowadzi do spadku plonów i znacznego obniżenia trwałości roślin.

Pastwisko na lucernie
Użytkowanie pastwiskowe lucerny i jej mieszanek z trawami jest nadal zagadnieniem mało znanym. Dotychczasowe wyniki nie wskazują jednak na wyraźnie negatywny wpływ wypasania na plony mieszanek w pierwszym roku użytkowania. Dopiero w następnych latach obserwuje się wyraźne zmniejszenie plonów. Wykazano także, że polska odmiana lucerny Radius w mieszankach z kostrzewą łąkową czy kupkówką pospolitą jest przydatna do dwuletniego wypasania. Dwugatunkowe mieszanki lucerny z kupkówką pospolitą, kostrzewą łąkową i tymotką łąkową mogą być intensywnie wypasane.

Pastwiskowe użytkowanie mieszanek najlepiej rozpocząć po osiągnięciu przez rośliny wysokości 35-40 cm, co zbiega się z fazą pąkowania lucerny. Skarmianie lucerny o tej wysokości pozwala w dużym stopniu na ograniczenie schorzeń układu pokarmowego zwierząt. Przy wysokości zielonki z lucerny 20-25 cm ryzyko wystąpienia wzdęć wynosi 43 proc., przy wysokości 25-50 cm - 33 proc., a przy wysokości 50-75 cm - 22 proc. Następne wypasy należy przeprowadzić po miesięcznym odrastaniu zielonki.

Francuska odmiana lucerny Luzelle w mieszance z kupkówką pospolitą okazała się przydatna do trzyletniego wypasu w naszych warunkach. Mieszanka taka daje wysokie plony, jest trwała i przez cały okres wypasu zachowuje zrównoważony udział komponentów. Krajowa odmiana Radius w mieszance z kostrzewą łąkową może być wypasana przez dwa lata.

Najnowsze badania wskazują, że mieszanki lucerny z kupkówką pospolitą oraz z kupkówką pospolitą i esparcetą mogą być wypasane zarówno przez krótki okres 1-2 dni, jak i przez długi - 7-8 dni. Przy wypasie 1-2-dniowym uzyskuje się plony zielonki i suchej masy podobne jak przy wypasie 7-8-dniowym, ale lepsza jest trwałość lucerny na pastwisku.

Mieszanki zawierające odmiany lucerny Luzelle i Legend wyróżniają wysokie plony, dobre wyjadanie przez krowy, wysoka strawność suchej masy oraz wysoka tolerancja na wypas krótko- i długotrwały. Wypasanie krajowej odmiany lucerny Kometa wiązało się natomiast ze znacznym spadkiem plonów i szybkim wypadaniem lucerny z runi pastwiskowej.

Najtańszą i najwartościowszą paszą z lucerny i jej mieszanek z trawami jest zielonka. Nasze warunki klimatyczne pozwalają jednak na takie wykorzystanie lucerny tylko przez 180 dni w roku. Na drugą część roku konieczne jest przygotowanie siana, kiszonki i sianokiszonki. Suszenie lucerny uprawianej w siewie czystym, częste jej przetrząsanie i zbiór w niekorzystnych warunkach pogodowych powoduje jednak duże straty składników pokarmowych. Suszenie jest utrudnione szczególnie w okresie jesiennym, dlatego w tym czasie zielonkę najlepiej zakisić. Dobrą kiszonkę uzyskuje się z zielonki przewiędniętej do 30-35 proc. suchej masy. Zakiszanie ułatwia dodatek środków konserwujących. Jeżeli w gospodarstwie jest zestaw maszyn do przygotowywanie sianokiszonek w belach owijanych folią, można taką paszę przygotować również z lucerny i z mieszanek lucerny z trawami.

Źródło: "Farmer" 12/2005