Łubin jest cenną rośliną pastewną. Znaczenie gospodarcze mają trzy gatunki: wąskolistny (Lupinus angustifolius), żółty (Lupinus luteus) oraz biały (Lupinus albus). Są one zróżnicowane pod względem wymagań glebowych i składu chemicznego nasion. Nasiona łubinu żółtego cechuje najwyższa zawartość białka (ok. 40 proc.) ze wszystkich gatunków roślin strączkowych. Mniej go jest w nasionach pozostałych dwóch gatunków. W żywieniu zwierząt rośliny wykorzystywane są także jako zielonka, a nasiona - do produkcji wysokobiałkowych pasz treściwych. W produkcji roślinnej pełnią funkcję nawozów zielonych. Istotny jest aspekt oddziaływania łubinu na glebę. Jego uprawa korzystnie wpływa na żyzność oraz utrzymuje dodatni bilans materii organicznej w glebie. Rośliny bobowate, żyjąc w symbiozie z bakteriami brodawkowymi wiążącymi azot atmosferyczny, zwiększają jego zawartość w glebie i zmniejszają zapotrzebowanie na nawożenie azotowe.

ŁUBIN WĄSKOLISTNY NAJPOPULARNIEJSZY

Od kilku lat w strukturze zasiewów wzrasta powierzchnia upraw roślin bobowatych. Największą powierzchnię zajmuje łubin wąskolistny. Wszechstronność tego gatunku wynika z możliwości uprawy zarówno na glebach słabszych, jak i średnich, mniejszej podatności na antraknozę oraz wcześniejszego zbioru (druga połowa lipca) w porównaniu z innymi strączkowymi grubonasiennymi. Poziom plonowania łubinu wąskolistnego jest wyższy o ok. 50 proc. w porównaniu z łubinem żółtym (wg danych COBORU). Udział łubinu białego w strukturze zasiewu jest najmniejszy. Gatunek ten wyróżnia się najwyższym potencjałem poziomu plonowania, jednak okres dojrzewania jest późniejszy (druga połowa sierpnia) i ma większe wymagania glebowe. W 2015 roku powierzchnia upraw łubinu zarówno na plantacjach nasiennych, jak i na plantacjach produkcyjnych znacząco wzrosła.

Pod względem użytkowym w łubinie wąskolistnym wydzielono grupę odmian niskoalkaloidowych (odmiany słodkie) i grupę odmian gorzkich (o wyższej zawartości alkaloidów). W nasionach łubinu występują między innymi takie alkaloidy, jak: lupanina, 13OH-lupanina, izolupanina, angustifolina, multiflorina. Lupanina i 13OH-lupanina są charakterystyczne dla łubinu wąskolistnego. Również w siewkach roślin łubinu wąskolistnego występują alkaloidy. Poszczególne alkaloidy różnią się indeksem gorzkości, a ich zawartość oraz proporcje w poszczególnych odmianach łubinu wąskolistnego są różne również w siewkach roślin.

SARNY W ROLI SZKODNIKA

W łubinie wąskolistnym narastającym zagrożeniem są uszkodzenia i straty powodowane przez zwierzynę łowną, szczególnie sarny. Szkody mogą występować w całym okresie wegetacji od wschodów aż do fazy rozwoju strąka. Jednakże największe straty są powodowane podczas przygryzania roślin łubinu w początkowym okresie ich rozwoju. W następstwie przygryzania pędu następuje okresowe zahamowanie wzrostu, do czasu wytworzenia pędów bocznych. Poziom plonowania przygryzanych rośli jest niższy. Często w następstwie spowolnionego wzrostu i słabszego pokrycia powierzchni gleby dochodzi do wzrostu wtórnego zachwaszczenia. Natomiast w gospodarstwach ekologicznych, w których nie można stosować ochrony herbicydowej, w następstwie przygryzania roślin przez zwierzynę łowną dochodzi do silnego zachwaszczenia plantacji uniemożliwiającego zbiór nasion.

Sarny niechętnie przygryzają gorzkie odmiany łubinu wąskolistnego. W badaniach prowadzonych w Instytucie Ochrony Roślin - Państwowym Instytucie Badawczym poziom uszkodzeń spowodowanych przez zwierzynę łowną, a w konsekwencji strat plonu nasion w odmianach gorzkich był nieznaczny. Do grupy odmian gorzkich należą: Karo, Mirela i Oskar. Odmiany gorzkie mają zastosowanie jako poplony uprawiane z przeznaczeniem na zielony nawóz. Natomiast ze względu na gorzki smak są nieprzydatne do celów paszowych zarówno jako zielonka, jak i suche nasiona.

NIE KAŻDA ODMIANA TAK SAMO SMACZNA

Wstępne badania prowadzone w Instytucie Ochrony Roślin - Państwowym Instytucie Badawczym (IOR-PIB) wskazują na zróżnicowanie poziomu uszkodzeń roślin, w obrębie odmian słodkich (niskoalkaloidowych) łubinu wąskolistnego w początkowym okresie ich wzrostu. Na przestrzeni dwóch latach porównywano atrakcyjność pokarmową dla zwierzyny płowej siedmiu odmian słodkich łubinu wąskolistnego (Dalbor, Kalif, Neptun, Regent, Tango, Zeus) i jednej odmiany gorzkiej (Oskar). Z badanych odmian najsilniej przygryzane były odmiany Zeus i Neptun. W tych odmianach odnotowano największe straty plonu w następstwie żerowania zwierzyny łownej. Średnią atrakcyjnością pokarmową dla sarny odznaczały się odmiany: Dalbor, Kalif, Regent i Tango. Zróżnicowanie poziomu uszkodzeń wynikało z odmiennej zawartości alkaloidów oraz zmiennego procentowego udziału dominujących alkaloidów w siewkach roślin poszczególnych odmian.

Wszystkie słodkie odmiany objęte doświadczeniem były przygryzane przez zwierzynę łowną, ale intensywność żerowania była większa, wśród tych roślin, które charakteryzują się najniższą zawartością alkaloidów w siewkach. W praktyce oznacza to, że na plantacje odmian łubinu wąskolistnego cechujące się najniższą zawartością alkaloidów w siewkach roślin zwierzyna płowa będzie częściej wracać na żerowanie, a tym samym powodować większe straty. Nie wszystkie odmiany dostępne w obrocie były uwzględnione w badaniach IOR-PIB. W ostatnich latach wprowadzono nowe "słodkie" odmiany łubinu wąskolistnego. Dlatego badania powinny być kontynuowane.

Według badań przeprowadzonych w IOR-PIB przez prof. Pawła Węgorka w krajobrazie rolniczym żyje na stałe ugrupowanie sarny związane z polami - tak zwany ekotyp sarny polnej, który w terenach otwartych może tworzyć stada do kilkudziesięciu sztuk, a ulubionym ich pokarmem są podstawowe uprawy rolnicze (rzepak, zboża, rośliny strączkowe), których dorosły osobnik zjada dziennie ok. 3 kg. W związku ze wzrastającą powierzchnią uprawy roślin bobowatych, a szczególnie łubinu wąskolistnego, problem uszkodzeń i strat wywołanych przez sarny będzie narastał. Powodem jest także systematyczny wzrost liczby tych zwierząt w naszym kraju. Według danych GUS w 2013 r. liczebność gatunku sarny była szacowana na 876 tys. osobników. W ostatnich 10 latach przyrost wyniósł 34 proc., a w ciągu 20 lat - 70 proc.

Jednym z kierunków prac hodowlanych nad łubinem wąskolistnym jest uzyskanie odmian o jak najniższej zawartości alkaloidów w nasionach. Zawartość alkaloidów w liściach i łodygach roślin nie jest analizowana. Obserwacje w praktyce oraz wstępne badania wskazują, że alkaloidy występujące w liściach i łodygach są naturalną barierą ograniczającą straty w uprawach tego gatunku powodowane przez zwierzynę płową.

Artykuł pochodzi z wydania 3/2016 miesięcznika Farmer

Zamów minimum roczną prenumeratę Farmera, a otrzymasz Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku gratis!