W wypadku odstępstwa rolnego rolnik sam musi zapłacić hodowcy za wykorzystanie do siewu nasion z własnego zbioru, bez pisemnej zgody hodowcy lub właściciela odmiany. Odstępstwo rolne jest odstępstwem od wyłącznego prawa hodowcy i stanowi, że rolnik, będący posiadaczem gruntów rolnych, może nasiona zebrane w celach siewnych wykorzystać do siewu na posiadanych przez siebie polach bez obowiązku uzyskiwania pisemnej zgody hodowcy.

Intencją odstępstwa rolnego w Europie Zachodniej było od początku zabezpieczenie interesów rolników na wypadek niedoboru kwalifikowanego materiału siewnego na rynku. Tymczasem w Polsce jest inaczej. Jedynie w sezonie 2006/2007 zabrakło takiego materiału kwalifikowanego i to tylko dlatego, że firmy nasienne nie były przygotowane na zwiększony popyt spowodowany niekorzystną pogodą (rolnicy nie mieli własnego ziarna, które nadawałoby się do siewu).

Aby skorzystać z odstępstwa rolnego, musi być spełnionych kilka warunków:

rolnik musi wiedzieć, jaką odmianę chce użyć do siewu;

materiał ze zbioru pochodzi z gruntów posiadanych prze rolnika;

materiał ze zbioru będzie wysiany na gruntach posiadanych przez tego samego rolnika;

odmiana należy do gatunku dopuszczonego przez prawo do korzystania z odstępstwa rolnego: dla odmian chronionych wyłącznym prawem hodowcy na poziomie krajowym – jęczmień, kukurydza, owies, pszenica zwyczajna, pszenżyto, żyto, rzepak ozimy, ziemniaki; dla odmian chronionych wyłącznym prawem hodowcy na poziomie wspólnotowym – jęczmień, owies, pszenica zwyczajna, orkisz i twarda, pszenżyto, żyto, kanar, ryż, bobik, ciecierzyca pospolita, groch siewny, koniczyna aleksandryjska, koniczyna perska, lucerna siewna, łubin żółty, wyka siewna, len oleisty (z wyłączeniem lnu włóknistego), rzepak, rzepik, ziemniaki;

rolnik, który użył własnych nasion odmiany chronionej do siewu, jest zobowiązany do uiszczenia opłaty właścicielowi odmiany w terminie 30 dni od daty siewu; opłata wynosi połowę opłaty licencyjnej lub może zostać ustalona w drodze umowy. Zwolnieni z opłaty są jedynie drobni rolnicy, którzy posiadają grunty orne o powierzchni do 10 ha dla odmian chronionych na poziomie krajowym i do 30 ha – dla odmian chronionych w całej UE.

Informację o stawkach opłat, a także właścicielach poszczególnych odmian można znaleźć na stronie internetowej Agencji Nasiennej z Leszna, która reprezentuje interesy kilkunastu firm hodowlano-nasiennych (www.agencjanasienna.pl).

Hodowcy mają prawo do informacji o wykorzystaniu ich odmian do siewu i w związku z tym mogą zwrócić się do rolników z wnioskiem o jej udzielenie. Dlatego niektórzy rolnicy mogą otrzymać od Agencji Nasiennej imienne wnioski o udzielenie informacji o zakresie wykorzystania przez nich nasion ze zbioru odmian chronionych jako materiału siewnego. Na taki wniosek trzeba odpowiedzieć niezależnie od tego, czy rolnik wykorzystał do siewu nasiona z własnego zbioru, czy nie. Brak odpowiedzi naraża rolnika na odpowiedzialność cywilną i karną. Nie otrzymanie przez rolnika wniosku o udzielenie informacji nie zwalnia go jednak z obowiązku uiszczenia opłaty w ciągu 30 dni od siewu.

Dopłaty z Agencji Rolnicy, którzy kupią kwalifikowany materiał siewny zbóż ozimych, mogą ubiegać się o dopłatę z Agencji Rynku Rolnego. W tym roku wynosi ona 100 zł na hektar. Obejmuje ona wszystkie zboża ozime i materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany, który został zakupiony i wysiany od 1 lipca do 30 listopada 2008 r. Na hektar należy wysiać co najmniej 150 kg takich nasion w wypadku pszenicy i pszenżyta, 130 kg – żyta populacyjnego, jęczmienia i 80 kg – żyta mieszańcowego lub syntetycznego.

Aby otrzymać dopłatę, należy złożyć wniosek do Oddziału Terenowego ARR od 1 grudnia 2008 r. do 15 lutego 2009 r. Można go otrzymać w biurach ARR lub pobrać ze strony internetowej agencji (www.arr.gov.pl). Do wniosku należy dołączyć oryginały lub potwierdzone za zgodność z oryginałem przez notariusza lub upoważnionego pracownika ARR kopie faktur zakupu nasion lub dokumenty ich wydania z magazynu.

Dopłaty do materiału siewnego udzielane są w ramach pomocy de minimis (udzielanej z budżetu krajowego), której wartość nie może przekroczyć wartości 7,5 tys. euro dla rolnika w dowolnie wyz-naczonym okresie trzech lat obrotowych. Na przykład rolnicy, którzy składają wniosek w tym roku, przy obliczaniu tej pomocy biorą pod uwagę lata 2006 i 2007.

Odmiany chronione na poziomie wspólnotowym

Wykaz odmian zbóż ozimych i rzepaku ozimego chronionych wyłącznym prawem na poziomie wspólnotowym i wysokość opłat dla hodowcy za wykorzystanie kilograma materiału siewnego ze zbioru tych odmian do siewu w 2008 r. (w gr):

Jęczmień ozimy

Nickela (11,5), Alinghi, Emily, Finita, Fridericus, Leibniz, Malwinta, Wintmalt (10), Lomerit (9), Epoque, Jessica, Laverda, Maybrit, Merlot, Nikel, Palmyra, Rosita, Scarpia, Tiffany, Traminer, Traviata, (8), Carola (7).

Pszenica ozima

Attlass, Brilliant, Meteor, SW Tataros, Toras, Türkis, Zobel (11,5), Akteur, Anthus, Batis, Cubus, Ephoros, Hattrick, Isengrain, Jenga, Maverick, Potenzial, Quebon, Samuraj, Skagen, Tommi, Torrild, Tuareg, Xenos (10), SW Maxi, Tarso (9,5), Alcazar, Barroko, Biscay, Bogatka, Buteo, Clever, Flair, Ludwig, Milvus, Mulan, Olivin, Trend (9), Novalis (8), Garantus (7,5), Pegassos (7), Boomer (6,5), Opus (6,3), Legenda (6), Kris (5).

Pszenżyto ozime

Cultivo, SW Talentro (11,5), Dinaro, Trigold (10), Disco, Fidelio, Grenado, Kitaro, Lamberto, Madilo, Magnat, Moderato, Sorento, Trimester (9).

Żyto

Conduct, Nikita, Recrut (9), Dańkowskie Diament (7,5), Amilo, Kier, Walet, Warko (7).

Rzepak ozimy

Expert, Forza, Kadore, Kalif, Ovation, Pixel, Pollen, Satori (9 zł), Bristol, Cabriolet, Cadeli, Californium, Carousel, Casoar, Castille, Catalina, Catana, Contact, Remy, Rodeo (6,5 zł), Galileo, Goya, Vision (6 zł), Aviso, Baros, Brise, Dante, Grizzly, Libomir, Lorenz, Mohican, Oase, SW Gospel, Verona, Viking, Winner, Wotan (5 zł).

Odmiany chronione na poziomie krajowym

Wykaz odmian zbóż ozimych i rzepaku ozimego chronionych wyłącznym prawem na poziomie krajowym i wysokość opłat dla hodowcy za wykorzystanie kilograma materiału siewnego ze zbioru tych odmian do siewu w 2008 r. (w gr):

Jęczmień ozimy

Bartosz, Bażant, Bombay, Bursztyn, Gil (8), Horus (6).

Pszenica ozima

Almari, Dorota, Finezja, Fregata, Izyda, Kobiera, Kobra Plus, Markiza, Mewa, Nutka, Ostka Strzelecka, Rapsodia, Rywalka, Sakwa, Satyna, Smuga, Soraja, Sukces, Symfonia, Tonacja, Tortija, Wydma, Zawisza, Zyta (9), Mikula, Muza, Rysa, Turnia (8), Nadobna, Naridana, Sława, Zorza (6), Slade (5,5).

Pszenżyto ozime

Aliko, Baltiko, Borwo, Gniewko, Hortenso, Janko, Kazo, Modus, Pawo, Pigmej, Presto, Sekundo, Todan, Tornado, Witon, Woltario (9).

Żyto

Agrikolo, Bosmo, Hegro, Matador, Rostockie, Skat, Słowiańskie, Wibro (7), Arant (6).

Rzepak ozimy

Capio, Carina, Cazek, Digger, Spencer (6,5 zł), Amor, Liclassic, Lisek, Livius, Rasmus (5 zł), Batory, Bazyl, Bogart, Bojan, Bosman, Marita, Monolit (0,5 zł).

Źródło: Farmer 16/2008