Coraz więcej rolników uprawia w międzyplonie ścierniskowym gorczycę białą. Roślina ta, dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu, działa jak naturalny głębosz, powodując jej rozluźnienie i zwiększa możliwości gromadzenia wody.

Roślina pełna zalet

Zaletą gorczycy jest szybkie tempo wzrostu, nawet przy niewielkiej wilgotności gleby. W połowie września plon suchej masy roślin wynosi ok. 1 t/ha (rośliny o wysokości 30 cm), a już po miesiącu, przy korzystnym układzie pogody, jest 2–3-krotnie większy. Rozwijająca się masa zielona gorczycy zacienia glebę i ogranicza rozwój chwastów. Zaobserwowano, że wydzielane przez gorczycę substancje aktywne mają działanie alleopatyczne, czyli hamujące kiełkowanie i  wzrost niektórych gatunków chwastów, np. chwastnicy jednostronnej. Do jej zalet należy także niski koszt zakupu nasion. Poza tym zwykle uzyskuje się kilkuprocentowy wzrost plonowania rośliny następczej, który rekompensuje koszty poniesione na uprawę gleby oraz zakup nasion.

Nie do przecenienia jest też udział gorczycy w ograniczaniu strat azotu mineralnego z gleby. Rocznie wynoszą one w Polsce 15–20 kg N/ha. Tymczasem utrzymywanie jak najdłużej okrywy roślinnej na polu jest najskuteczniejszym sposobem, aby straty te ograniczyć do minimum.  Uprawa gorczycy w międzyplonie ścierniskowym przedłuża ten okres o 70 dni, a dodatkowo pobieranie przez rośliny azotu azotanowego i wody zmniejsza wymycie azotanów. Gorczyca już od początku rozwoju roślin zmniejsza koncentrację azotanów w glebie. Ponadto obecność żywych korzeni hamuje mineralizację substancji organicznej w glebie, z której pochodzi większość wymywanego azotu.  Jesienią, na polach z gorczycą, ilość azotu w glebie do głębokości do 60 cm była nawet o 50 kg N/ha mniejsza niż na polach bez gorczycy.

Korzystny wpływ gorczycy na wartość stanowiska, wyrażony w przyroście plonów rośliny następczej, jest  zwykle większy w wypadku uprawy na słabszych glebach i nieodpowiednim zmianowaniu niż na glebach lepszych i przy poprawnej agrotechnice. Sporadycznie występujący negatywny wpływ międzyplonu ścierniskowego na plonowanie rośliny następczej wynika najczęściej z niestarannego i nierównomiernego wymieszania masy roślinnej z glebą, co zwiększa nierównomierność wschodów.

Uprawa pod gorczycę

Ilość skałdników pokarmowych

Autor: M.Ptaszyński

Opis: Ilość skałdników pokarmowych w przyoranych całych roślinach uprawianych w międzyplonie ścierniskowym

Po zbiorze zbóż, a nawet gdy znajdują one jeszcze na polu, należy pobrać próby gleby celem określenia jej odczynu i zasobności w składniki pokarmowe, a następnie, uwzględniając wynik analizy, zastosować zalecane 2/3 dawki nawozów fosforowych, potasowych i magnezowych przewidzianych pod roślinę następczą, którą najczęściej są buraki cukrowe. Jest bowiem mała szansa zastosowania ich w późniejszym terminie, w zależności od sposobu użytkowania gorczycy. Pozostałą 1/3 dawki można zastosować przed orkę jesienną lub wiosną.
Gdy słoma pozostaje na ściernisku, należy dodatkowo zastosować nawożenie azotem, które jest niezbędne do prawidłowej mineralizacji resztek pożniwnych i zachowania odpowiedniego stosunku węgla do azotu (przeciętnie 50–80 kg N/ha). Nawozy te należy zastosować na ściernisko przed uprawkami kultywatorem ścierniskowym.

W wypadku konieczności wykonania wapnowania, nawozy wapniowe w ilości 70 proc. zalecanej dawki należy zastosować jako pierwsze i oddzielić uprawką od pozostałego nawożenia mineralnego. Jeśli to możliwe, należy jednak unikać wapnowania pod uprawę międzyplonu z gorczycy.

Zbiór zbóż należy przeprowadzić tak, aby ściernisko pozostało krótkie, zaś słoma (jeśli pozostaje na polu) była starannie rozdrobniona i równomiernie rozrzucona. Do tego celu najlepiej nadaje się kultywator ścierniskowy, którego zęby dokładnie podcinają ściernisko i przykrywają resztki pożniwne, talerze wyrównują powierzchnię pola, a wał zagęszcza wierzchnią warstwę roli. Zapewniają  on dobre wymieszanie resztek pożniwnych i rozdrobnionej słomy z glebą oraz dobre ich przykrycie. Uniemożliwiają także  tworzenie się  tzw. mat ze słomy, które częstą tworzą się przy zastosowaniu pługa. Maty takie utrudniają podsiąkanie wody do górnych warstw gleby, a tym samym hamują wzrost korzeni roślin uprawnych, a szczególnie buraków.

Zalecana głębokość uprawy kultywatorem wynosi 5–8 cm, przy prędkości ok. 10 km/h.  Na glebach o dobrej kulturze dopuszczalną i najczęściej stosowaną metodą jest powtórna uprawa kultywatorem ścierniskowym, tuż przed siewem gorczycy na głębokość 12–15 cm. Ważne jest takie dobranie momentu uprawy i siewu, aby zapewnić zachowanie jak największej ilości wilgoci w glebie. Ilość wysiewu gorczycy wynosi 18–22 kg/ha (w przypadku niedoborów wilgoci oraz dużej ilości resztek pożniwnych należy stosować wyższą normę). Siewu dokonuje się siewnikiem zbożowym. W przypadku braku możliwości precyzyjnego wysiania tak małej ilości nasion można zastosować „wypełniacz masy” (np. nasiona gorczycy można zmieszać z odpowiednią granulacją odsianych suchych wysłodków). Dobre wyniki w postaci równomiernej obsady gorczycy daje zastosowanie do siewu agregatu czynnego wyposażonego w redlice tarczowe.

Termin siewu uzależniony jest od czasu zbioru zbóż. Optymalny to 5–15 sierpnia. Nie należy opóźniać siewu po 20 sierpnia. Szybkość wschodów, wzrostu i rozwoju zielonej masy uzależniona jest głównie od przebiegu opadów, do którego należy dostosować termin siewu. Zbyt wczesny siew stwarza z kolei ryzyko zakwitnięcia roślin gorczycy i osypania się nasion, co stworzy problem zwalczania gorczycy jako chwastu w uprawie buraków.

Obecnie zarejestrowanych jest kilkanaście odmian gorczycy białej: Ascot, Bamberka, Bardena, Barka, Borowska, Concerta, Litember,  Martigena, Maryna, Metex, Nakielska, Polka, Radena, Sirola i Tango.

Gorczyca może być przyorana jesienią jako nawóz zielony. Wcześniej musi być rozdrobniona broną talerzową. Działa wtedy jako nawóz organiczny i jest szczególnie polecana na glebach lżejszych o nieuregulowanych warunkach wodnych. W badaniach prowadzonych w RZD SGGW w Żelaznej dowiedziono, że taki sposób uprawy, w stosunku do uprawy tradycyjnej ścierniska (zbiór słomy po kombajnie, podorywka), istotnie zwiększał plony korzeni buraków i liści, a także biologicznego i technologicznego plonu. Przyczyniał się także do ograniczenia wystąpienia zgnilizn korzeni buraków.

Odmiany mątwikobójcze

W wypadku, gdy w następnym roku na danym polu będą uprawiane buraki cukrowe, szczególnie warto wysiewać odmiany mątwikobójcze gorczycy. W wypadku gorczycy białej najczęściej następuje spowolnienie tempa rozwoju larw mątwika. Natomiast rośliny rzodkwi oleistej zwiększają udział samców w populacji mątwika, a facelii – przedwczesne, przy braku rośliny żywicielskiej, wychodzenie larw z cyst. Jest to najlepszy sposób na ograniczenie liczebności mątwika burakowego, poprawienie struktury gleby i zwiększenie jej porowatości oraz wprowadzenie do niej  masy organicznej porównywalnej z połową dawki obornika.

Stosowanie gorczycy jako międzyplonu zalecane jest szczególnie na stanowiskach o krótkiej rotacji buraków (buraki wracają na to samo pole co 2–3 lata) oraz w zmianowaniu z rzepakiem, który również jest rośliną żywicielską dla mątwika burakowego. Uprawa gorczycy mątwikobójczej przyczynia się do ograniczenia liczebności nicieni w glebie o 30–50 procent. W sprzyjających warunkach, przy długim okresie wegetacji i zastosowaniu nowoczesnych odmian, takich jak np. Sirota, redukcja cyst nicieni w glebie może wynieść nawet 90 procent. Aby tak się stało, materiał siewny gorczycy musi pochodzić z pewnego źródła. W przeciwnym razie, jak przestrzegają hodowcy gorczycy, zastosowanie zwykłej odmiany gorczycy lub odmiany mątwikobójczej, która była reprodukowana dłużej niż przez 2–3 lata, wywołuje skutek odwrotny do oczekiwanego, doprowadzając do wzrostu zawartości cyst w glebie, co odbije się spadkiem plonu buraków i zainfekuje glebę tym szkodnikiem na długie lata.

Mulcz z gorczycy

Coraz częściej gorczyca jest uprawiana jako mulcz i pozostawiana na zimę. Ten sposób jest stosowany przy uprawie konserwującej glebę. Poprawia on jej strukturę, zmniejsza zlewność i reguluje stosunki wodne poprzez usprawnienie podsiąku kapilarnego i ograniczenie parowania z powierzchni pola. Poprawa uwilgotnienia sprzyja równomiernym wschodom roślin. Na terenach pagórkowatych mulczowanie znacznie ogranicza nasilenie erozji wodnej i wietrznej. Jest ona o 95 proc. mniejsza w stosunku do pól z tradycyjną uprawą płużną. Ograniczenie erozji przyczynia się z kolei do zmniejszenia strat fosforu, głównie ze zmywami powierzchniowymi. Pozostawienie masy międzyplonu na powierzchni pola stwarza dobre warunki do rozwoju dżdżownic, co przyczynia się do polepszenia właściwości fizycznych wierzchniej warstwy gleby i przyspiesza przemiany materii organicznej.

W uprawie gorczycy jako mulcz powinna być ona wysiana do połowy września w ilości ok. 20 kg/ha. Od kilku lat w rejonie Wielkopolski w kwietniu i w maju występują bardzo silne wiatry powodujące erozję wietrzną gleby i jednocześnie duże uszkodzenia siewek buraków, szczególnie na glebach lekkich. Jedynym sposobem zapobiegania temu zjawisku jest właśnie uprawa buraków w mulcz. W bieżącym roku w rejonie plantacyjnym Pfeifer & Langen Polska buraki cukrowe uprawiane w technologii mulczu z gorczycy białej stanowią 23 proc. całego areału. Uszkodzenia buraków na wielu plantacjach, które można było zaobserwować w maju świadczą o tym, że nie wszyscy plantatorzy docenili zalety tego systemu uprawy. W rożnych rejonach plantacyjnych można wyraźnie zauważyć, że buraki uprawiane w mulczu osiągnęły wyższą fazę rozwoju i posiadają lepszą obsadę, co daje gwarancję na wyższe plony.

Nie należy się obawiać, że gorczyca pozostawiona na zimę przezimuje i będzie dużym problemem na wiosnę. Nawet podczas takiej jak ostatnia ciepłej i łagodnej zimy, wystąpiły kilkudniowe mrozy, które spowodowały przemarznięcie roślin i późniejsze ich obumieranie. Dlatego rośliny,  które osiągnęły nawet 40–45 cm wysokości, nie stanowiły wiosną żadnej przeszkody w przedsiewnym przygotowaniu pola i siewie buraków.

Źródło: "Farmer" 11/2007