Rolą międzyplonów jest pobranie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby, gdzie nie są dostępne dla większości roślin uprawnych, a następnie akumulacja w formie materii organicznej w powierzchniowej warstwie gruntów uprawnych. Jednocześnie okrywa roślinna chroni glebę przed erozją i nadmiernym parowaniem, a rośliny bobowate, bardzo popularne jako międzyplony, dodatkowo wiążą azot atmosferyczny.

Podział międzyplonów na ozime i ścierniskowe zależy od terminu ich siewu i likwidacji. Międzyplony ścierniskowe to zazwyczaj te siane latem i likwidowane jesienią tego samego roku. Ozime z kolei są wysiewane jesienią po późno zbieranych przedplonach i likwidowane dopiero wiosną kolejnego roku, zapewniając okrywę gleby przez zimę.

Wartość nawozowa

Jeśli zastosowanie międzyplonu ma ograniczyć zużycie nawozów mineralnych, najważniejszym parametrem jest faktyczna ilość składników pokarmowych, jakie wnoszą dla rośliny następczej. Przede wszystkim, mechanizm działania w tej kwestii jest zróżnicowany- niektóre rośliny wiążą azot atmosferyczny, inne wyciągają ku powierzchni składniki z głębszych warstw gleby, a kolejne ograniczają wymywanie makro- i mikroelementów zgromadzonych wcześniej w glebie, które bez okrywy roślinnej zostałyby utracone. Przyjmuje się, że dobrze rozwinięte międzyplony są w stanie zastąpić 8-20t/ha obornika.

Dawki wysiewu i wartość nawozowa przykładowych roślin międzyplonowych w tabeli 1. 

Zalety i wady

Oprócz wymienionych wartości nawozowych, międzyplony przede wszystkim chronią glebę przed erozją, ograniczają parowanie, spowalniają mineralizację próchnicy, hamują rozwój chwastów. Zmieszane z glebą uzupełniają jej substancję organiczną, a pozostawione na powierzchni w formie mulczu w przypadku stosowania uprawy pasowej, w dalszym ciągu chronią powierzchnię gleby pomiędzy rzędami rośliny następczej. Niektóre rośliny międzyplonowe mają właściwości fitosanitarne. Przykładowo facelia wspomaga rozwój pożytecznych grzybów Trichoderma, a rzodkiew oleista czy owies skutecznie ograniczają populacje nicieni niebezpiecznych dla roślin okopowych. Ponadto w gospodarstwach prowadzących chów bydła zielona masa międzyplonów może stanowić rezerwę zaplecza paszowego.

Niewątpliwym plusem międzyplonów jest fakt, iż za ich pomocą rolnik może  realizować płatność za zazielenienie. Międzyplony także widnieją w programach rolno-środowiskowo klimatycznych. Ważną rolę odegrają także w Nowej Wspólnej Polityce Rolnej 2023-2027. Jaką? Zachęcamy do prześledzenia wątków w ostatecznej wersji Planu Strategicznego dla WPR na lata 2023-2027.

Z wad tego rozwiązania należy wspomnieć, że międzyplony są schronieniem dla wielu gatunków szkodników, które mogą w późniejszym czasie zaatakować roślinę następczą. Ponadto, jeśli międzyplon został wysiany przed zlikwidowaniem samosiewów, może dochodzić do rozprzestrzeniania się chorób, np. kiły na samosiewach rzepaku. W lata suche, kiedy po ich wysiewie planujemy siać uprawą główną mogą także przesuszyć stanowisko. Zależy to jednak od roku i warunków pogodowych. 

Na co uważać?

Przede wszystkim wyzwaniem w uprawie międzyplonów jest dobór gatunków do posiadanych gleb i płodozmianu. Nie należy wybierać gatunków spokrewnionych z roślinami uprawianymi w plonie głównym. Oznacza to, że gorczyca nie powinna być międzyplonem na stanowisku, gdzie jest uprawiany rzepak, a jęczmienia czy żyta nie powinno się umieszczać jako międzyplonów w płodozmianie zbożowym.

Gatunki

Cała sztuka uprawy międzyplonów polega na tym, aby dobrać właściwe rośliny do posiadanych gleb, warunków pogodowych czy gatunków uprawianych w plonie głównym. Niedopatrzenie lub wysianie pierwszych lepszych najtańszych nasion może spowodować w najlepszym przypadku niepotrzebny koszt, a w najgorszym, wieloletnie konsekwencje i konieczność reorganizacji płodozmianu na danym stanowisku.

Gorczyca czy facelia nadają się na każde gleby. Na niedobory wody i słabsze gleby odporne są facelia, seradela, łubiny, żyto czy słonecznik. Z kolei groch czy bobik lepiej siać na glebach zwięzłych i dobrze uwilgotnionych.

Mieszanki

Międzyplony często uprawia się w mieszankach składających się z 2-4 gatunków. Zastosowanie więcej niż jednego gatunku pozwala zmniejszyć ryzyko niepowodzenia uprawy. Taka mieszanka może się składać z gatunku odpornego na trudne warunki i drugiego o większej wartości nawozowej- jeśli ten zawiedzie, to gleba i tak będzie pokryta innym gatunkiem, co ograniczy erozję i zachwaszczenie.

Dobrze sprawdzają się przykładowo mieszanki gorczycy z facelią, seradeli z facelią , grochu ze słonecznikiem, łubinu z seradelą, łubinu z wyką, wyki z bobikiem i słonecznikiem, łubinu z grochem, żyta z wyką, nostrzyku z facelią, łubinu z owsem, gryki z lnem i nostrzykiem, gorczycy z rzodkwią oleistą i facelią. Skład, proporcje, dawki i szacowana wartość nawozowa przykładowych mieszanek międzyplonowych znajdują się w tabeli 2.