Mikropierwiastki, czyli mikroelementy, to pierwiastki chemiczne występujące w roślinach w bardzo małych ilościach, niezbędne do ich prawidłowego wzrostu i rozwoju. Należą do nich: miedź, żelazo, mangan, molibden, cynk, bor, kobalt, jod, fluor, przy czym zarówno ich nadmiar, jak i niedobór wpływa ujemnie na rośliny. Nasze gleby charakteryzują się, niestety, niską zwartością mikroelementów. Według badań przeprowadzonych przez stacje chemiczno--rolnicze około 80 proc. gleb w Polsce wykazuje brak boru, ponad 50 proc. miedzi i 39 proc. – cynku.

Niedobór mikroelementów w glebie znacznie ogranicza plonowanie roślin. W dodatku większa część mikropierwiastków, nawet na glebach w nie zasobniejszych, występuje w związkach niedostępnych dla roślin. Przyjmuje się, że formy dostępne stanowią 10–25 proc. ogólnej ich zawartości w glebie.

Dostępność uzależniona

O ogólnej dostępności mikroelementów dla roślin nie decyduje ich ogólna zawartość w glebie, ale takie czynniki, jak: odczyn, zawartość materii organicznej w glebie i uziarnienie gleby. Spośród nich decydujący wpływ na przyswajalność np. miedzi, cynku i boru (najważniejszych mikroelementów dla roślin) ma odczyn gleby. Mikroelementy pobierane w formie kationów, np. cynk i miedź, są najlepiej przyswajalne w kwaśnym środowisku, a w glebach silnie kwaśnych mogą stać się nawet toksyczne dla roślin. Bor natomiast jest dostępny w glebach o odczynie lekko kwaśnym i obojętnym. Niedobory tego pierwiastka występują w glebach zarówno zbyt kwaśnych, jak i zasadowych oraz podczas suszy. W glebach kwaśnych wzrasta rozpuszczalność związków boru, ale na skutek przemian chemicznych jest on wypłukiwany w głąb profilu glebowego, a więc następują jego straty. Z kolei w glebach o odczynie zasadowym pobieranie boru przez rośliny ogranicza działający antagonistycznie do tego pierwiastka wapń. Trzeba to brać pod uwagę, wapnując glebę pod uprawę roślin wymagających do rozwoju jednocześnie niekwaśnego środowiska i boru, np. buraków cukrowych, koniczyny i lucerny.

Ważną rolę w dostępności mikroelementów dla roślin odgrywa również zawartość próchnicy w glebie, która może tworzyć związki kompleksowe z mikroelementami, co chroni je przed wymywaniem w głąb profilu glebowego, ale zmniejsza, niestety, również ich przyswajalność dla roślin.

Różne potrzeby

Mikroelementy w oborniku

Autor: M.Ptaszyński

Opis: Mikroelementy w oborniku

Rośliny mają różne zapotrzebowanie na mikroelementy, np. najmniej boru potrzebują zboża, a najwięcej – buraki cukrowe i lucerna. Brak tego pierwiastka powoduje zamieranie stożków wzrostu, deformację i kruchość najmłodszych liści i słabe zawiązywanie kwiatów. W burakach cukrowych natomiast występuje zgorzel liści sercowych. Choroba ta charakteryzuje się zamieraniem stożka wzrostu, zwijaniem się i brunatnieniem liści i gniciem główki buraka. Niedobór boru występuje, gdy jego zawartość w roślinie nie przekracza 15 mg/kg s.m. Natomiast przy zawartości boru powyżej 200 mg/kg s.m. może być on toksyczny dla roślin. Charakterystycznym objawem nadmiaru tego pierwiastka jest brązowienie brzegów blaszki liściowej. Nadmiar boru źle znoszą zboża i soja.

Cynk jest niezbędnym mikroelementem dla kukurydzy i pszenicy. Wrażliwy na jego niedobór okazuje się chmiel, a mało wrażliwe trawy. Niedobór tego pierwiastka występuje, gdy jego zawartość w suchej masie roślin nie przekracza 20 mg/kg. Charakterystycznym symptomem braku tej substancji są, np. u kukurydzy, białe pasy po obu stronach głównego nerwu liścia.

Niebezpieczny jest również nadmiar cynku w roślinach. Objawy jego toksyczności mogą wystąpić już przy zawartości 100 mg/kg s.m. Rośliny słabo wówczas rosną, a na liściach pojawia się chloroza. Rośliny najlepiej przyswajają cynk z gleb kwaśnych. Natomiast na glebach zwapnowanych i zasobnych w fosfor pierwiastek ten jest dla nich trudniej dostępny. Jego pobieranie ogranicza również próchnica, która ma zdolność jego akumulacji.

Duże zapotrzebowanie na miedź mają zboża i lucerna. Deficyt tego pierwiastka, który występuje w glebach, jest duży, co znacznie ogranicza plonowanie roślin. Podobnie jest na glebach torfowych i organicznych zawierających dużo miedzi, ale w formie niedostępnej dla roślin i w związku z tym uprawy na tych glebach wykazują symptomy jej niedoboru. Miedź, podobnie jak cynk, jest również gorzej przyswajalna z gleb zasobnych w substancję organiczną, która silnie ją sorbuje. Dostępność miedzi dla roślin wzrasta w miarę zakwaszania gleby. Charakterystycznym objawem braku tego pierwiastka u zbóż jest bielenie młodych liści i słabe wypełnienie ziarniaków. Wartość graniczna świadcząca o niedoborze miedzi to 5 mg/kg s.m.

Nawożenie interwencyjne

Kiedy nawozić mikroelementami? Nawożenie tymi składnikami jest zwykle zabiegiem interwencyjnym i zaleca się je, gdy na roślinach występują charakterystyczne objawy niedoboru mikroelementów. Wówczas nalepsze efekty daje nawożenie dolistnie, ponieważ działanie płynnych nawozów jedno- lub wieloskładnikowych, np.: Basfoliaru 36 Extra, Soluboru DF, Insolu 3 i Insolu B jest bardzo szybkie, a dawki są mniejsze niż w wypadku nawożenia doglebowego. Regularne nawożenie mikroelementami doglebowo zaleca się w gospodarstwach intensywnych. Trzeba brać pod uwagę fakt, że zabieg ten nie jest tani.

Lepsze rezultaty daje łączne nawożenie mikro- i makroelementami w postaci nawozów wieloskładnikowych wzbogaconych w mikroskładniki, takich, jak np. Lubofoska z borem, siarczan miedzi i siarczan cynku. Dobrym źródłem mikroelementów jest również obornik. Ich zawartość w oborniku zależy od gatunku zwierząt. Najmniej jest ich w oborniku od koni. Wyjątek stanowi kobalt, którego najwięcej jest w oborniku końskim. Nawożenie obornikiem ma same korzyści, bo dostarcza roślinie zarówno mikroelementów, jak i makroelementów, a także poprawia żyzność gleby.

Gleba a mikroelementy 

Niska zwartość mikroelementów w glebach wynika głównie z przewagi gleb lekkich, kwaśnych, z niską zawartością materii organicznej. Tymczasem najwięcej mikroelementów występuje w najdrobniejszej ilastej frakcji gleby, dlatego gleby ciężkie są zasobniejsze w mikropierwiastki.

Autorka pracuje w Instytucie Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa-PIB w Puławach

Źródło: "Farmer" 09/2008