W kontekście ochrony środowiska w tym przede wszystkim zanieczyszczenia wód Komisja Europejska bierze pod lupę kolejny składnik wprowadzany przez rolników do gleby - fosfor. W tym też kierunku od lat podejmuje działania, które mają przyczynić się do zredukowania stosowania nawożenia mineralnego. Inicjatywa ta ma na celu ograniczenie degradacji gleb i zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Rolnictwo jest uważane bowiem za jedno z głównych źródeł skażenia wód zanieczyszczeniami biogennymi w tym przede wszystkim związkami azotu i fosforu.

Fosfor i azot to podstawowe pierwiastki odżywcze roślin. Fosfor dostarcza energii do życia roślin, bierze udział w procesie fotosyntezy, powstawaniu węglowodanów, białek i tłuszczów. Rośliny dobrze odżywione tym pierwiastkiem wytwarzają dobrze rozwinięty system korzeniowy, są bardziej odporne na uszkodzenia mechaniczne i w mniejszym stopniu ulegają wyleganiu. Optymalny dostęp do fosforu umożliwia roślinom zawiązanie większej ilości nasion oraz skraca termin dojrzewania. Fosfor podnosi tolerancję roślin na stresy - niską temperaturę, niedobór wody, a nawet porażenie przez choroby. Jest kluczowym pierwiastkiem odżywczym dla wszystkich roślin.

Zawartość związków organicznych i mineralnych, w których występuje fosfor maleje wraz z głębokością profilu glebowego. Formą dostępną dla roślin jest tylko jon fosforanowy H2PO4-, który szybko bywa wiązany i wytrącany - zachodzi zjawisko uwsteczniania tego pierwiastka - fosfor wiąże się w glebie z kationami metali 2 i 3-wartościowych (wapnia, magnezu, żelaza, glinu, manganu) w trudno rozpuszczalne związki, niedostępne dla roślin.

Fosfor, spośród wszystkich składników pokarmowych, jest najbardziej narażony na uwstecznianie, co zasadniczo ogranicza jego wykorzystanie przez rośliny. Na obecność łatwo przyswajalnych jonów fosforu wpływa przed wszystkim odczyn gleby, który powinien być utrzymany w granicach pH w zakresie 6,5-7,2 (wtedy dostępność fosforu jest najwyższa). W środowisku kwaśnym przy pH < 6,5, uwstecznianie fosforu polega na łączeniu się tego składnika z kationami glinu i żelaza, natomiast w środowisku zasadowym pH > 7,2 uwstecznianie fosforu polega na łączeniu się tego składnika w trudno rozpuszczalne i niedostępne dla roślin fosforany wapniowe.

Skutki niedoboru fosforu w roślinach są tym silniejsze im gleba jest bardziej kwaśna i mniej zasobna w ten pierwiastek. Skutki głodu fosforowego w szczególności występują na glebach ubogich, kwaśnych, które nie są poddawane zabiegom wapnowania lub są nawożone niskimi dawkami fosforu oraz w przypadku jednostronnego nawożenia azotem.

Zatem najważniejszą kwestią związaną ze stopniem wykorzystania fosforu z nawozów jest uregulowane pH. Zawsze dawki nawozów fosforowych powinny być adekwatne do potrzeb pokarmowych danych roślin oraz podparte analizami gleby na zawartość przyswajalnych form tego pierwiastka.

W 2013 roku Komisja prowadziła szerokie konsultacje społeczne w sprawie zrównoważonego stosowania fosforu. Ich celem było zwrócenie uwagi na potrzebę wprowadzenia bardziej efektywnych sposobów wykorzystania fosforu, a tym samym uczynienia go bardziej zasobooszczędnym. Chodzi tu w szczególności o ograniczenie jego wypłukiwania z gleby i zabezpieczenie przed uwstecznianiem się tego składnika.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi do grudnia ubiegłego roku zachęcało wszystkie zainteresowane w naszym kraju podmioty, w tym w szczególności organizacje pozarządowe i przedsiębiorców, do zgłaszania do Komisji Europejskiej wszelkich propozycji działań, które mogą przyczynić się do optymalnego wykorzystania tego pierwiastka począwszy od jego wydobycia, przetwarzania i stosowania.

Nawozami należy gospodarować w sposób bezpieczny dla środowiska i przynoszący jak największe efekty produkcyjne. Taki jest priorytet Komisji Europejskiej, a więc i wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Przykładem tego jak ważna jest to sprawa, może być akcja realizowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi pt. Stop stratom azotu i fosforu - efektywnie gospodaruj nawozami, która propaguje wiedzę o nawozach i dobre praktyki nawożenia.

Źródło: Anna Rogowska, Agencja Prasowa Jatrejon