Z obory i pola

Podstawowe nawozy organiczne to obornik oraz międzyplony ścierniskowe uprawiane na przyoranie.

Obornik
Działanie obornika na glebę jest bardzo różnorodne. Korzystnie wpływa na zwiększenie jej zdolności do magazynowania wody i składników pokarmowych. Poprawia także jej strukturę. Na glebach cięższych obornik zwiększa przepuszczalność, a na lżejszych - zmniejsza. Wpływa na glebę odkwaszająco i łagodzi skutki kwaśnego odczynu, a przede wszystkim wpływu toksycznego działania manganu i glinu. Podczas rozkładu nawozu powstaje dużo dwutlenku węgla, który, zwiększając rozpuszczalność składników pokarmowych w glebie, przekształca je w formy dostępne dla roślin. Obornik dostarcza do gleby olbrzymią ilość żywych drobnoustrojów, co decyduje o przyspieszeniu rozmnażania się bakterii w glebie.

Zawartość azotu w oborniku może wahać się od 0,2 do 0,9 proc., fosforu od 0,1 do 0,7 proc., potasu od 0,1 do 1,1 proc. i wapnia od 0,2 do 0,9 proc. Przeciętnie zawiera on 0,5 proc. azotu, 0,3 proc. fosforu, 0,7 proc. potasu, 0,5 proc. wapnia i 0,2 proc. magnezu oraz mikroelementy. W 10 t obornika jest 50 g boru, 40 g miedzi, 220 g manganu, 280 g cynku, 5 g molibdenu i 4 g kobaltu. Stosując dawkę 30 t/ha obornika, wnosi się do gleby 150 kg azotu, 90 kg fosforu, 210 kg potasu, 150 kg wapnia i 60 kg magnezu.

Przy niskim nawożeniu azotem stosowanie świeżego obornika może spowodować obniżenie plonów. Wprowadzanie dużych ilości węgla sprzyja rozwojowi bakterii w glebie, a te do swego rozwoju pobierają znaczne ilości azotu. W ten sposób konkurują z roślinami uprawnymi o azot. Nie należy się tego obawiać, gdy w gospodarstwie stosuje się wysokie dawki azotu. Obornik, rozkładając się powoli, równomiernie zaopatruje rośliny w składniki pokarmowe przez cały okres wegetacji. Pełne ich wykorzystanie następuje stopniowo w ciągu 3-4 lat.

Azot z obornika najlepiej wykorzystują rośliny o długim okresie wegetacji, np. buraki cukrowe, ziemniaki, kukurydza i rzepak. Wynika to nie tylko z długości okresu wegetacji, ale przede wszystkim z pokrywania się u tych roślin okresu największego pobierania azotu oraz innych składników z okresem intensywnego rozkładu obornika w glebie. Wykorzystanie azotu w pierwszym roku po zastosowaniu obornika przez buraki cukrowe wynosi 30 proc. Wykorzystywanie fosforu w pierwszym roku po przyoraniu wynosi ok. 40 proc., a potasu 70 proc. Oznacza to, że po zastosowaniu 30 t/ha obornika buraki mogą skorzystać z 45 kg azotu, 36 kg fosforu i 147 kg potasu.

Aby obliczyć ilość zmagazynowanego obornika, można przyjąć orientacyjną masę 1 mszesc. Wcześniej trzeba zmierzyć objętość, jaką zajmuje nawóz, czyli pomnożyć długość pryzmy przez jej szerokość i przez wysokość. 1 mszesc obornika waży w przypadku:

świeżego, luźno ułożonego - 300-400 kg,
świeżego, ugniecionego - 700 kg,
słabo rozłożonego - 800 kg,
dobrze rozłożonego - 900 kg.

Miedzyplony ściernikskowe
W ostatnim czasie ich uprawa stała się powszechna. Dostarczają nie tylko zielonej masy, ale także chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu rośliny uprawiane w międzyplonach ścierniskowych mogą przemieszczać składniki pokarmowe wymyte do głębszych warstw gleby ku górze. W wypadku uprawy odmian mątwikobójczych gorczycy białej i rzodkwi oleistej ważne jest także ograniczenie liczebności mątwika burakowego w glebie.

Ilość składników pokarmowych wnoszonych do gleby razem z międzyplonami ścierniskowymi zależy od ich nawożenia, gatunku rośliny i pogody. Najbardziej przydatne do uprawy na zielony nawóz są: facelia, rzodkiew oleista, gorczyca biała i rzepak. Facelia przyorana jesienią może wnieść do gleby 2,8-3,7 t suchej masy na hektar, co odpowiada 10-12,5 t obornika. Rzodkiew oleista wytwarza dużo zielonej masy. Po przyoraniu wnosi do gleby 4,4-6 t suchej masy na hektar, co odpowiada 15-20 t obornika. Gorczyca biała - od 3,2 do 4,4 t suchej masy na hektar (11-15 t obornika), a rzepak jary i ozimy 4-5,2 t suchej masy na hektar (13-17 t obornika).

Ilości składników pokarmowych wnoszonych z międzyplonami do gleby są znaczne. W przyoranym rzepaku jarym (całe rośliny) znajduje się średnio 97 kg azotu, 39 kg fosforu, 107 kg potasu i 11 kg magnezu na hektar. W wypadku gorczycy białej to 75 kg azotu, 39 kg fosforu, 110 kg potasu i 8 kg magnezu na hektar. Natomiast przyoranie całych roślin rzodkwi oleistej pozwala wprowadzić do gleby przeciętnie 106 kg azotu, 55 kg fosforu, 128 kg potasu i 9 kg magnezu na hektar. W wypadku faceli to 73 kg azotu, 46 kg fosforu, 203 kg potasu i 7 kg magnezu na hektar.

Rodzaj gleby narzuca termin i głębokość przyorania międzyplonu. Na glebach cięższych, w rejonach o niewielkiej ilości opadów, należy przyorać go płytko i wcześniej (pod koniec października). Natomiast na glebach lżejszych pożądane jest przyoranie głębsze i możliwie późniejsze (w listopadzie). Rośliny wyrośnięte należy przed przyoraniem pociąć, np. ścinaczem zielonek lub broną talerzową, co ułatwi ich przyoranie. Ważne jest, by nie dopuścić do wydania nasion przez rośliny uprawiane w międzyplonie, bo będzie to stanowić źródło zachwaszczenia w kolejnych latach.

Działanie nawozowe międzyplonów ścierniskowych, uzupełnionych odpowiednimi dawkami nawozów mineralnych, niewiele ustępuje obornikowi. W wypadku uprawy ziemniaków potwierdziły to doświadczenia przeprowadzone przez Oddział IHAR w Jadwisinie. W jednym z nich plony ziemniaków nawożonych nawozami mineralnymi wyniosły 21,4 t na hektar, obornikiem + nawozy mineralne - 28 t, gorczycą + nawozy - 26,8 t i facelią + nawozy - 27,3 t. We wszystkich wariantach dawka azotu mineralnego wynosiła 100 kg azotu na hektara, fosforu 80 kg na hektar, a potasu 120 kg na hektar.

Zwykła dobra praktyka rolnicza
Zasady stosowania nawozów organicznych w gospodarstwie określa m.in. Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. Stosowanie jej standardów jest obowiązkowe dla rolników gospodarujących na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) oraz wdrażających programy rolnośrodowiskowe.

Dawka nawozu naturalnego, zastosowana w ciągu roku, nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu na hektar użytków rolnych (do 40 ton obornika lub do 45 m3 gnojowicy).
Nawozy naturalne oraz organiczne w postaci stałej oraz płynnej mogą być stosowane tylko od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na uprawy pod osłonami.
Nawozy naturalne oraz organiczne, stosowane na gruntach ornych, powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po wywiezieniu.
Zabrania się stosowania nawozów naturalnych i mineralnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm.
Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%, a nawozów naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.

Źródło: "Farmer" 20/2006