Dla producentów zbóż i rzepaku ważne są w tym sezonie dwie choroby, które mogą zadecydować o obsadzie roślin, gdy nastąpi wiosenna wegetacja. Choroby, które nazywa się potocznie chorobami złego zimowania, to w uprawie zbóż ozimych pleśń śniegowa oraz pałecznica zbóż i traw. Rzepak, gdy długo pokryty jest przez warstwę śniegu, może być porażony przez pałecznicę rzepaku, niekiedy nazywaną pleśnią śniegową rzepaku.

Pleśń śniegowa

Występuje na plantacjach zbóż ozimych, gdy pokrywa śnieżna zalega na nich przez kilkadziesiąt dni. Są to sprzyjające warunki dla sprawcy pleśni śniegowej, grzyba Monographella nivalis, stadium konidialne Microdochium nivale, który jest główną przyczyną tej choroby. Objawy szkodliwego działania sprawcy choroby są oczywiście widoczne dopiero, gdy śnieg znika.

Porażeniu w pierwszej kolejności ulegają jęczmień i żyto, a następnie pszenica i pszenżyto. Źródła porażenia to: ziarno, grzybnia bytująca w glebie oraz resztki pożniwne porażonych roślin. Rozwojowi grzyba powodującego chorobę oprócz okrywy śnieżnej sprzyja utrzymywanie się pod śniegiem wilgotnej gleby i temperatury dodatniej zbliżonej do 0°C.

Zasiewy porażone przez M. nivale, sprawcę pleśni śniegowej, poznajemy po zamarłych wschodach, a gdy rośliny jesienią się rozkrzewiły, jak to ma miejsce w przypadku wcześniej sianych jęczmienia i pszenicy, to zauważa się placowe obumieranie roślin. Niekiedy są też rzędy zamarłych zasiewów, liście porażonych zbóż płasko leżą na powierzchni gleby. W początkowej fazie pokryte są białą, a później jasnoróżową grzybnią. Z pewnej odległości wygląda to tak, jakby były pokryte przez śnieg. Taki obraz utrzymuje się przy pochmurnej pogodzie, kiedy wilgotność gleby i powietrza jest wysoka. Następnie grzybnia zanika, martwe blaszki zabarwione są na jasnoróżowo, na powierzchnię liści występują owocniki grzyba w postaci brunatnych punkcików. Są to owocniki stadium doskonałego grzyba.

Grzyb powodujący pleśń śniegową ma zdolność porażania zbóż w różnych fazach rozwojowych. W zależności od fazy, w której atakuje rośliny, występują zróżnicowane objawy, przez co nadawane są im odmienne nazwy chorobowe. Gdy porażone zostały kiełki, to mówimy o zgorzeli siewek, a przy porażeniu wschodów, krzewiących się i rozkrzewionych roślin, nazywamy chorobę pleśnią śniegową.
W ostatnich latach stwierdzono, że M. nivale atakuje rośliny także wiosną, porażając zarówno dolne, jak i wyżej położone liście, czego objawem są owalne, brunatne plamy. Na ich powierzchni widoczne jest zarodnikowanie konidialne grzyba. Chorobę nazywa się fuzariozą liści. Przypuszczalnie dlatego, że sprawca M. nivale systematykę ma bardzo podobną jak Fusarium sp.

Grzyb poraża również wspólnie z grzybami rodzaju Fusarium podstawę źdźbła i kłosy zbóż. Można powiedzieć, że te wszystkie choroby zapoczątkowane są przez obecność pleśni śniegowej. Patogen, sprawca tej choroby, jest obecny na plantacjach zbóż i poraża rośliny także w bezśnieżne zimy.

M. nivale jest uważany za głównego sprawcę pleśni śniegowej, ale chorobę tę mogą powodować też inne grzyby samodzielnie lub w kompleksie z M. nivale zdolne do porażania zbóż w niskiej temperaturze. Zwalczanie sprawcy pleśni śniegowej polega głównie na chemicznym zaprawianiu ziarna (tab.).

Szereg zapraw zarejestrowanych do ochrony pszenicy, pszenżyta i jęczmienia ozimego może ograniczyć występowanie pleśni śniegowej. Jest to jednak trudne zadanie, ponieważ brakuje odmian odpornych na porażanie przez ten patogen, a uprawa ma niewielki wpływ na rozwój i obecność grzyba.

Pałecznica zbóż i traw 

To druga ważna choroba złego zimowania. Wywołują ją grzyby z rodzaju Typhula. Gatunkiem, który najczęściej uczestniczy w procesie rozwoju choroby, jest Typhula incarnata, ale może to też być T. ishikariensis. Sprawca choroby poraża rośliny w początkowym stadium ich rozwoju. Objawy choroby najczęściej zaczynają się pojawiać już od końca jesieni i nasilają aż do wiosny. Ważnym źródłem grzyba są jego przetrwalniki znajdujące się w glebie, zachowujące zdolność infekcyjną przez 4 do nawet 8 lat.

Przetrwalniki kiełkują w przedziale temperatur 2-12°C. Optimum do rozwoju grzyba ze sklerocjów to 6°C i wysoka wilgotność względna powietrza. Rozwojowi sprawcy choroby sprzyja obecność okrywy śnieżnej (...).

Cały artykuł ukazał się w marcowym numerze miesięcznika Farmer.