Było to widoczne zwłaszcza w ostatnich dwóch sezonach wegetacyjnych, gdy powierzchnia zasiewów tej rośliny przekroczyła 700 tys. ha [Michalski 2012], a w 2012 roku osiągnęła rekordowy poziom ponad miliona hektarów, w tym aż 544 tys. ha zajmowała kukurydza ziarnowa [Michalski 2013].

Niemal od samego początku uprawy na ziemiach polskich kukurydza narażona była na uszkodzenia, a nawet całkowite zniszczenie ze strony wielu organizmów szkodliwych, wśród których ważną rolę odgrywały szkodniki. Już w latach 50. XX wieku na plantacjach tej rośliny w okolicach Wrocławia stwierdzano około 20 różnych gatunków owadów [Kania 1962a,b]. W ówczesnym czasie była to dość duża liczba zwłaszcza, że roślina ta była jeszcze mało znana wśród rolników, a jej uprawa koncentrowała się głównie w południowo-zachodniej części Polski. Skład gatunkowy szkodników zmieniał się z upływem lat wraz z:

  • upowszechnianiem się uprawy kukurydzy,
  • stosowaniem licznych uproszczeń w uprawie gleby i roślin (zwłaszcza wieloletniej monokultury i systemów bezorkowych),
  • dobieraniem do uprawy odmian podatnych na szkodniki, w tym pochodzących z samoreprodukcji (pokolenia F2, F3 i więcej),
  • problemami w skutecznym zabezpieczeniu roślin przed najważniejszymi gatunkami, które wynikają z małego doboru preparatów chemicznych i biopreparatów,
  • technicznymi możliwościami ich zastosowania,
  • wpływem warunków pogodowych.

Obok znanych już od kilkudziesięciu lat gatunków zaczęły pojawiać się nowe, które dotychczas charakterystyczne były dla innych roślin uprawnych lub dziko rosnących. Niektóre z nich w ogóle nie były znane w polskiej faunie, czego przykładem jest stonka kukurydziana (Diabrotica virgifera LeConte) [Konefał, Bereś 2009].

Aktualne badania prowadzone przez Instytut Ochrony Roślin - PIB w Poznaniu informują, że w zasiewach kukurydzy występuje już ponad 50 gatunków szkodników, wśród których dominują owady. Liczba ta systematycznie się zmienia, gdyż sukcesywnie rozpoznawany jest ich skład gatunkowy. Przykładem są wciornastki, które dotychczas były słabo poznaną grupą owadów uszkadzającą kukurydzę, a które udało się ostatnio oznaczyć i przypisać do 21 gatunków, wśród których wyraźnie dominowały dwa: Frankliniella tenuicornis i Haplothrips aculeatus [Kucharczyk i in. 2010].

Do ważnych z gospodarczego punktu widzenia szkodników zalicza się obecnie: drutowce (Elateridae), pędraki (Melolonthinae), rolnice ( Agrotinae), mszyce (Aphididae), ploniarkę zbożówkę (Oscinella frit L.) oraz omacnicę prosowiankę (Ostrinia nubilalis Hbn.). Systematycznie rośnie zasięg występowania stonki kukurydzianej oraz liczebność i szkodliwość wciornastków (Thysanoptera) [Lisowicz 2001, Bereś, Pruszyński 2008, Mrówczyński i in. 2004].

W ostatnich kilkunastu latach daje się zaobserwować nasilający proces pojawu nowych gatunków owadów uszkadzających rośliny kukurydzy. Większość z nich nie powoduje strat w plonach z uwagi na niewielką liczebność. Pojawy na plantacjach kukurydzy niespotykanych dotąd gatunków lub tych, które od dawna występują, chociaż były dotąd niezauważane w trakcie prowadzonych obserwacji, wywołują niepokój wśród plantatorów. Obecność nowych organizmów wzbudza zwykle obawy, czy nie jest to organizm kwarantannowy. Tak było dotychczas ze słonecznicą orężówką (Helicoverpa armigera Hübner), która może okresowo nalatywać na obszar Polski z Afryki Północnej oraz krajów nadbałkańskich i rozwijać jedno niepełne pokolenie [Bereś 2008]. Owad ten uznawany był za organizm kwarantannowy dla kukurydzy, jednak kilka lat temu jego status uległ zmianie, dlatego pojaw motyli i gąsienic H. armigera na kukurydzy nie pociąga za sobą żadnych skutków ze strony służb fitosanitarnych, z wyjątkiem niektórych upraw szklarniowych, dla których gatunek ten nadal uznawany jest za szkodnika kwarantannowego.

W przypadku stwierdzenia na plantacjach kukurydzy dotychczas niespotykanych na tej uprawie gatunków owadów konieczne staje się poprawne ich rozpoznanie oraz obserwowanie liczebności i ich szkodliwości. Samodzielna identyfikacja gatunku przez rolnika jest często bardzo trudna zwłaszcza, że do tej pory nie został opracowany kompleksowy atlas szkodników kukurydzy zawierający zaktualizowane informacje na temat ich składu gatunkowego, morfologii, biologii, terminów występowania oraz powodowanych uszkodzeń roślin.

Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie IOR-PIB, realizując od kilkudziesięciu lat tematy naukowo-badawcze związane z zagadnieniami ochrony kukurydzy przed agrofagami co roku prowadzi bardzo szczegółowy monitoring składu gatunkowego owadów pojawiających się na plantacjach tej rośliny w południowo-wschodniej Polsce. Efektem tych prac jest sukcesywne aktualizowanie listy organizmów uszkadzających rośliny kukurydzy z pominięciem tych gatunków, które pojawiają się incydentalnie. Część ze stwierdzanych gatunków znana jest z żerowania na kukurydzy od ponad 60. lat, natomiast część to zupełnie nowe organizmy, które w ostatnich latach poszerzyły zakres roślin żywicielskich o kukurydzę.

Bezpośrednio na początku wegetacji kukurydzy lokalnie w większej liczebności mogą pojawić się na siewkach i młodych roślinach pchełki ziemne. Do najczęściej występujących gatunków zalicza się pchełkę smużkowaną i pchełkę falistosmugą, których chrząszcze wyjadają w liścieniach i liściach niewielkie otworki ograniczając ich powierzchnię asymilacyjną.

W tym samym czasie na plantacjach założonych na glebach podmokłych i bogatych w materię organiczną można zaobserwować niewielkie uszkodzenia powodowane przez larwy leniowatych.

W okresie, gdy rośliny rozwijają cztery i więcej liści lokalnie mogą pojawić się gąsienice Helotropha leucostigma. Jest to nowy gatunek zidentyfikowany dopiero w 2012 roku, którego gąsienice uszkadzały kukurydzę w okolicach Rzeszowa od 2008 roku. Stadium szkodliwe tego gatunku żeruje i doszczętnie niszczy od wewnątrz łodygi młodych roślin kukurydzy, często docierając do zawiązków liści i stożka wzrostu. Każda uszkodzona roślina przez gąsienice zamiera [Bereś 2012a].

W lata charakteryzujące się intensywnymi opadami deszczu, w czerwcu na plantacje kukurydzy mogą nalatywać także motyle błędnicy butwicy, której gąsienice żerują na blaszkach liściowych, prowadząc czasem do ich całkowitego zniszczenia.

W ostatnich latach do coraz częściej spotykanych na kukurydzy gatunków zalicza się skrzypionkę zbożową oraz skrzypionkę błękitek. Są to szkodniki charakterystyczne dla innych roślin zbożowych, jednakże przechodzą już pełen cykl rozwojowy również na kukurydzy. Zarówno osobniki dorosłe, jak i larwy odżywiają się tkankami blaszek liściowych.

Jeżeli plantacje kukurydzy sąsiadują z nieużytkami, nieskoszonymi rowami melioracyjnymi bądź większymi obszarami trawiastymi, istnieje duże prawdopodobieństwo pojawu pienika ślinianki, którego osobniki dorosłe i larwy mogą wysysać soki z tkanek roślin rosnących zwykle w pasach brzeżnych zasiewu.

Coraz częściej obserwowanym szkodnikiem kukurydzy jest wieczernica szczawiówka, której gąsienice spotyka się je głównie na blaszkach liściowych, gdzie wyjadają nieregularne otwory, niekiedy prowadząc do ich zeszkieletowania. W okresie wyrzucania znamion mogą żerować także na słupkach żeńskich kwiatów, które przegryzają.

Na blaszkach liściowych zaobserwować można także żerujące pojedynczo lub w skupieniu gąsienice włócznicy białożyłki, które szkieletują liście.

Lokalnie pojawiają się także nieliczne gąsienice znamionówki tarniówki, które uszkadzają blaszki liściowe i znamiona kolb.

W lata charakteryzujące się wysokimi temperaturami na obszar Polski mogą nalatywać motyle słonecznicy orężówki. Gąsienice tego motyla żerują na kolbach, gdzie niszczą znamiona oraz ziarniaki będące w fazie mlecznej i woskowej dojrzałości. Gąsienice wyjadają doszczętnie ziarniaki od czubka kolby w dół, a w miejscu żeru pozostawiają liczne odchody, na których rozwijają się grzyby pleśniowe.

W okresie dojrzewania ziarniaków na lokalnych zasiewach kukurydzy w większej liczbie mogą pojawić się zmieniki, w tym zmienik lucernowiec. Osobniki dorosłe i larwy wysysają soki z tkanek przyczyniając się do osłabienia roślin.

Podobnie żerują również skoczkowate, m.in. skoczek sześciorek, którego coraz liczniej można spotkać na plantacjach kukurydzy niemal przez cały okres wegetacji roślin. Skoczkowate mogą być także wektorami wirusów, stąd ich znaczenie gospodarcze w najbliższych latach może wzrosnąć.

Do mniej znanych gatunków o kłująco-ssącym aparacie gębowym żerujących na kukurydzy zalicza się także mszycę kukurydzianą oraz przędziorka chmielowca. Kolonie tego ostatniego gatunku są coraz częściej spotykane na plantacjach, a jego masowe wystąpienie bardzo osłabia rośliny.

Na lokalnych zasiewach kukurydzy spotyka się także przedstawicieli miniarkowatych, których larwy żerują w miękiszu blaszek liściowych ograniczając ich powierzchnię asymilacyjną.

W ostatnim okresie producenci kukurydzy sygnalizują liczną obecność w zasiewach pasikonika zielonego, który wygryza w blaszkach liściowych nieregularne dziury, ograniczając w ten sposób powierzchnię asymilacyjną liści [Bereś 2007, 2010, 2012b].

Wykaz mniej znanych owadów jakie można spotkać na plantacjach kukurydzy wraz z terminami ich występowania i powodowanymi uszkodzeniami roślin zaprezentowano w tabeli 1.

Obok opisanych gatunków praktycznie co roku notuje się pojaw nowych owadów na kukurydzy. Część z nich trafia na kukurydzę przypadkowo i nie powoduje zwykle wyraźnych uszkodzeń roślin, dla innych natomiast kukurydza staje się podstawowym bądź alternatywnym źródłem pożywienia, stąd mogą one stanowić w przyszłości zagrożenie dla jakości i wysokości plonów. Dużego znaczenia nabiera więc w tym przypadku monitoring występowania i szkodliwości już poznanych szkodników, a także nowych gatunków, które pojawiają się na zasiewach kukurydzy. Pozwala to odpowiednio wcześnie wykryć zagrożenie i stosownie na nie zareagować.

Literatura

Bereś P.K. 2007: Nieznane szkodniki kukurydzy, Top Agrar Polska, 5, s. 66-68.

Bereś P.K. 2008: Słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera Hüb.) - kwarantannowy szkodnik kukurydzy, Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin, 48 (1), s. 90-93.

Bereś P.K., Pruszyński G. 2008: Ochrona kukurydzy przed szkodnikami w integrowanej produkcji, Acta Sci. Pol., Agricultura, 7(4), s. 19-32.

Bereś P.K. 2010: Kukurydza na celowniku, Farmer, 7, s. 9-12.

Bereś P.K. 2011: Mniej znane gatunki z gromady owadów (Insecta) zasiedlające rośliny kukurydzy (Zea mays L.) w południowo-wschodniej Polsce w latach 2005-2010, Prog. Plant Prot./Post Ochr. Roślin, 51(1), s. 21-27 Bereś P.K. 2012a: Zagrożenia kukurydzy, Tygodnik Rolniczy, 46, s. 28-29.

Bereś P.K. 2012b: Plaga trudna do opanowania. [W:] Kukurydza w mistrzowskiej uprawie, Wyd. Top Agrar, Poznań, s. 122-128.

Kania C. 1962a: Szkodliwa entomofauna kukurydzy obserwowana w okolicach Wrocławia w latach 1956-1959 (cz. I), Pol. Pismo Entomol., Seria B, 1-2(25-26), s. 53-69.

Kania C. 1962b: Szkodliwa entomofauna kukurydzy obserwowana w okolicach Wrocławia w latach 1956-1959 (cz. II), Pol. Pismo Entomol., Seria B, 3-4(27-28), s. 183-216.

Konefał T., Bereś P.K. 2009: Diabrotica virgifera Le Conte in Poland in 2005-2007 and regulations in the control of the pest in 2008, J. Plant Prot. Res., 49(1), s. 129-134 Kucharczyk H., Bereś P.K., Dąbrowski Z.T. 2011: The species composition and seasonal dynamics of thrips (Thysanoptera) populations on maize (Zea mays L.) in southeastern Poland, J. Plant Prot. Res., 51(3), s. 210-216.

Lisowicz F. 2001: The occurrence of economically important maize pests in south-eastern Poland, J. Plant Prot. Res., 41(3), s. 250-255.

Michalski T. 2012: Kukurydza poszerza kręgi, [W:] Kukurydza w Mistrzowskiej Uprawie. Poradnik Eksperta, Top Agrar Polska, Poznań, s. 10-12.

Michalski T. 2013: Rosnące znaczenie kukurydzy, [W:] Kukurydza Roślina Przyszłości Spełnia Oczekiwania. Poradnik dla Producentów, Wyd. VII, Agro Serwis, Warszawa, s. 3-7.

Mrówczyński M., Boroń M., Wachowiak H. Zielińska W. 2004: Atlas Szkodników Kukurydzy, Instytut Ochrony Roślin, Poznań, Syngenta Crop Protection, Warszawa, 78 ss.

Sprawdź ceny kontraktów terminowych