Ochrona roślin w obliczu zmian klimatu

Zmiany klimatyczne są już faktem. W ich obliczu coraz częściej rolnicy stawiają przed sobą pytania: Jak wpłynie to na ochronę roślin? Czy zagrożą nowe gatunki szkodników? Co z pasożytniczy-mi grzybami? Czy chwasty nadal będą stanowiły poważny problem? Tym też zagadnieniom poświęcamy aktualny temat numeru.

SZKODNIKI

Nasilające się ocieplenie będzie korzystne dla wielu fitofagów i należy oczekiwać wzrostu ich szkodliwości. Na przykład nasilenie i gospodarcze znaczenie omacnicy prosowianki będzie bardzo duże z uwagi na warunki dla występowania 2-3 pokoleń w sezonie oraz przewidywany wzrost areału uprawy kukurydzy. Wzrośnie znaczenie gospodarcze stonki ziemniaczanej, która obecnie w Polsce ma tylko 1 pokolenie, a powstaną warunki dla rozwoju 2-3. Cieplejszy klimat oraz dłuższy okres wegetacji będą sprzyjać rozwojowi wielu pokoleń mszyc, przez co ich znaczenie wzrośnie, zarówno z uwagi na bezpośrednią szkodliwość, jak również jako wektorów chorób wirusowych. Dłuższy okres wegetacyjny i cieplejsze zimy będą sprzyjać wzrostowi nasilenia występowania szkodliwych nicieni. Ocieplenie klimatu powoduje nie tylko zmianę biologii szkodników, ale również ich wrogów naturalnych. W konsekwencji przyczynia się to do rozminięcia się ich faz rozwojowych oraz braku znanej nam synchronizacji, co narusza równo-wagę biologiczną ekosystemów. W efekcie na naszych uprawach brak naturalnych wrogów szkodników, w momencie gdy są najbardziej potrzebni.

Należy się też spodziewać, że na teren Polski przeniknie wiele gatunków szkodników z południa Europy, gdyż znajdą tu odpowiednie dla siebie warunki życia. Dobrym przykładem takiego owada jest zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa, która w okresie ostatnich kilku lat rozszerzyła swoje rozprzestrzenienie na wiele krajów europejskich, w tym także występuje w Polsce. Zjawiska temu podobne będą się nasilać, sprzyja im bowiem rosnący międzynarodowy obrót materiałem roślinnym, zarówno w ramach działalności gospodarczej, jak i hobbystycznej, przy jednocześnie obserwowanej coraz większej mobilności ludzi, tak w celach turystycznych, jak i zarobkowych.

CHOROBY

Ocieplenie klimatu będzie sprzyjać gwałtowniejszym i o większym nasileniu po-jawom m.in. takich chorób jak: mączniak właściwy, rdza jęczmienia, rdza żółta, rynchosporiozy i septoriozy, chwościk buraka, rizomania, zgnilizna twardzikowa. Przewidywany jest także znaczny wzrost nasilenia chorób wirusowych, z uwagi na wzrost liczebności mszyc. Pojawi się także szereg nowych chorób, bowiem jak zauważyli naukowcy, wzrost temperatury powietrza o 1°C powoduje przesunięcie zasięgu występowania grzybów (owadów także) o 200-300 km na północ.

CHWASTY

Szczególnie negatywnych następstw ocieplenia klimatu z punktu widzenia ochrony roślin można spodziewać się w odniesieniu do chwastów. Zyskają one bowiem poprawę warunków wzrostu i konkurowania z roślinami uprawnymi w wyniku intensywniejszej fotosyntezy wynikającej ze zwiększonej zawartości dwutlenku węgla w atmosferze oraz wyższej temperatury otoczenia. Jednakże podobne warunki uzyskają także rośliny uprawne, których zdolności konkurencyjne zwiększą się w odniesieniu do chwastów. Ocieplenie, czyli wzrost średniej temperatury o 2-4°C, w istotny sposób będzie sprzyjać poszerzeniu zasięgu wielu śródziemnomorskich i ciepłolubnych chwastów. Można więc spodziewać się przeniknięcia do Polski i rozprzestrzenienia takich chwastów jak ambrozje.

Wyższe temperatury zmienią fenologię roślin uprawnych i chwastów, które z rolniczego punktu widzenia mogą być pozytywne lub negatywne. Wiadomo np., że trwałość owsa głuchego na po-lach uprawnych wynika z tego, że zrzuca on nasiona przed skoszeniem zbóż. Jeśli więc fenologia zmieni się na korzyść ro-ślin uprawnych (przyspieszenie ich wejścia w fazę dojrzałości zbiorczej), będzie to sprzyjać eliminowaniu owsa głuchego.

Obserwowane ocieplenie przypuszczalnie będzie też miało wpływ na chemiczne zwalczanie chwastów. Temperatura otoczenia oddziałuje bowiem na pobieranie i translokację herbicydów w roślinach. Zawartość skrobi, która zwykle występuje w większych ilościach w roślinach C3, które rosną przy dużej zawartości CO₂ (obserwowany jest wzrost jego zawartości w atmosferze), może zakłócać działanie herbicydów. Dwutlenek węgla działa bowiem stymulująco na wzrost rozłogów i bulw roślin C3, co może obniżać skuteczność chemicznego zwalczania wieloletnich chwastów C3 z głęboko rosnącymi korzeniami. Z odwrotną sytuacją możemy się spotkać w przypadku owadów.

Wyższa zawartość CO₂ w powietrzu to wzrost ilości węgla, a tym samym szerszy stosunek węgla do azotu (C:N) w roślinach. Owady szkodliwe kompensują sobie mniejszą zawartość azotu w liściach, zjadając większe ilości tkanki roślinnej. Oznacza to, że skuteczność insektycydów o działaniu żołądkowym powinna znacz-nie wzrosnąć.

ZDANIEM EKSPERTA
Radosław Wilk
z firmy Intermag

Poradzenie sobie z problemem spadku rentowności produkcji roślinnej wywołanym zmianami klimatycznymi to wyzwanie całej branży rolno-spożywczej. Potrzebujemy nowych wysokoplennych odmian, które będą tolerancyjne na coraz dłuższe okresowe niedobory wody, wysokie temperatury, pojawiające się nowe choroby grzybowe, jak i nieznane dotąd agresywne rasy grzybów patogenicznych. Z drugiej stron, potrzebne będą nawozy umożliwiające szybkie i efektywne odżywienie roślin w tak niekorzystnych warunkach pogodowych. Coraz większą rolę będą odgrywały produkty specjalistyczne, w tym biostymulatory indukujące naturalną odporność roślin na stresy. Dodatkowo coraz większą rolę będą odgrywały również cyfrowe systemy, które pomogą lepiej i szybciej identyfikować zagrożenia występujące podczas sezonu wegetacyjnego, aby rolnicy mogli reagować we właściwym momencie. Oczywiście, rozwój inteligentnych systemów nawadniania to również bardzo ważny aspekt, szczególnie dla rozwoju i wzrostu konkurencyjności segmentu warzyw wysokiej jakości. W dobie coraz bardziej ograniczonych zasobów wody i coraz trudniejszych warunków uprawy potrzebujemy technologii, które będą wspierać rośliny na każdym etapie ich produkcji.

CZEKAJĄ NAS DUŻE ZMIANY

Podsumowując, postępujące ocieplenie klimatu w Polsce spowoduje wiele zmian w strukturze upraw roślin rolniczych, stworzy dla nich szereg nowych zagrożeń, wpłynie na dotychczasową strukturę upraw (szansa na wprowadzenie nowych gatunków), jak również przyspieszy opracowanie i wdrażanie do praktyki nowych technologii rolniczych. Przed specjalistami ochrony roślin w Polsce stoi pilne zadanie opracowania scenariuszy i analiz wzrostu zagrożenia ze strony obecnych agrofagów, jak również dokonania analiz ryzyka przeniknięcia nowych, w tym także gatunków kwarantannowych i inwazyjnych.