Ziarno pszenicy jakościowej musi odpowiadać wymaganiom związanym ze zdrowotnością, ilością zanieczyszczeń i charakteryzować się odpowiednimi parametrami wartości przemiałowej i wypiekowej. Składają się na nie: gęstość ziarna w stanie zsypnym, zawartość białka i glutenu, jakość glutenu, wskaźnik sedymentacyjny, liczba opadania.

Środki ochrony roślin, jako związki chemiczne, mogą wywoływać w roślinach uprawnych zmiany w procesach fizjologicznych i biochemicznych. Mogą przez to wpływać na skład chemiczny ziarna, zwłaszcza ilość białka i poszczególnych jego frakcji, a poprzez to na cechy technologiczne ziarna, przede wszystkim na ilość i jakość glutenu. Ocenia się, że zaniedbania ochrony zasiewów zmniejszają plonowanie o 35 proc., a w latach z dużym nasileniem agrofagów obniżka plonów może wynosić nawet 50–60 proc.

Trzy sposoby

Najczęściej stosuje się trzy sposoby ochrony zasiewów: ekstensywny – polegający jedynie na zaprawianiu ziarna, zintegrowany – polegający na stosowaniu środków ochrony roślin po przekroczeniu progów szkodliwości, i konwencjonalny – polegający na stosowaniu środków ochrony roślin profilaktycznie, często przed wystąpieniem zagrożeń ze strony patogenów. W różny sposób wpływają one na wielkość plonu ziarna i na cechy wartości technologicznej. Występuje interakcja (współdziałanie) między sposobem ochrony zasiewów pszenicy ozimej, a liczebnością patogenów (czyli chwastów) i porażeniem roślin przez choroby i szkodniki w kształtowaniu się cech jakościowych.

Herbicydy

W badaniach Zakładu Uprawy Roślin Zbożowych IUNG-PIB w Puławach stwierdzono, że sposób ochrony ma istotny wpływ na kształtowanie się wyróżników wartości przemiałowej i wypiekowej ziarna i mąki pszenicy ozimej.

Stosowane herbicydy różnią się między innymi substancją aktywną. Substancje te jako związki chemiczne mogą różnie wpływać na koncentracje substancji chemicznych w ziarnie, w tym na parametry wartości przemiałowej i wypiekowej. Niektóre ze środków wpływają negatywnie na cechy jakościowe ziarna, inne nie powodują istotnych zmian, jeszcze inne wpływają dodatnio.

Porównując herbicydy: Huzar 05WG (jodosulfuron), Puma Universal 069 WG (fenoksaprop-P-etylowy + mefenpyr dietylowy), Chwastox Extra 340 SL (MCPA), stwierdzono, że preparaty te w niewielkim stopniu wpływają na cechy jakościowe, preparaty Huzar i Puma Universal powodują jednak niewielkie (1–1,5 proc.) obniżenie zawartości glutenu w mące, preparat Chwastox Extra nie wykazuje takiego działania. Można zatem przypuszczać, że herbicydy zawierające MCPA jako substancję aktywną nie wykazują negatywnego wpływu na cechy jakościowe ziarna pszenicy.

Badania IUNG-PIB prowadzone na odmianach: Zyta, Sukces, Tonacja, Clever, Kobra i Pegassos wykazały, że również herbicydy należące do grupy pochodnych fenylomocznika: Arelon Dyspersyjny 500 SC (izoproturon 75 proc.) i Dicuran 80 WP (chlorotoluron 80 proc.) stosowane jesienią i na wiosnę nie powodują pogorszenia wartości technologicznej ziarna pszenicy ozimej.

Regulatory wzrostu

Do najpopularniejszych regulatorów wzrostu należą: Cycocel 460 SL (chlorek chloromekwatu), Antywylegacz płynny 675 SC (chlorek chloromekwatu) i Terpal 460 SL (chlorek chloromekwatu + etefon). Można je stosować podczas pełni krzewienia pszenicy, w fazie 1. i 2. kolanka. Zmiany wartości wyróżników jakości ziarna i mąki zależą od rodzaju preparatu, dawki i terminu aplikacji. Wpływ wymienionych preparatów na cechy jakościowe ziarna pszenicy jest uzależniony od pogody. Dlatego wyniki badań nie są jednoznaczne: jedne wskazują na niewielkie pogorszenie cech jakościowych ziarna, np. pod wpływem Cycocelu 460 SL zmniejsza się zawartość białka, glutenu, wskaźnika sedymentacyjnego i pogorszeniu ulegają cechy jakościowe ciasta. Inne badania wskazują na niewielki wzrost wyróżników jakości.

Stosowanie Antywylegacza płynnego 675 SC u odmiany Korweta przyczyniło się do wzrostu zawartości białka w ziarnie o 0,4 proc., glutenu o 1,1 proc., wskaźnika sedymentacyjnego o 1 ml w odniesieniu do pszenicy nietraktowanej regulatorem wzrostu. Natomiast preparat Terpal 460 SL stosowany w fazie 2. kolanka nie miał wpływu na cechy jakościowe ziarna. Jednak w warunkach sprzyjających wyleganiu, przy gęstych łanach, prowadzeniu intensywnej technologii produkcji, stosowanie regulatorów wzrostu jest potrzebne. Ziarno pszenicy z łanów wylegniętych charakteryzuje się złymi parametrami technologicznymi i gorszą zdrowotnością.

Fungicydy

Choroby powodują straty plonu i przyczyniają się do obniżenia wartości użytkowej ziarna, zwłąszcza gdy pszenica jest porażona przez fuzariozy, przede wszystkim śniecie, mączniaka, rdze czy septoriozy. Ziarno porażone przez fuzariozę jest drobne, ma małą gęstość i masę 1000 ziarn. Mąka z takiego ziarna ma zmieniony skład chemiczny, m.in. niską zawartość białka i wadliwy gluten. Ziarno z takiego surowca nie nadaje się do konsumpcji. Z takiej mąki powstaje chleb wadliwy o przyciemnionej barwie. Podstawowym zabiegiem zapobiegającym występowaniu fuzarioz, śnieci czy głowni jest zaprawianie materiału siewnego, pomocniczym zaś opryskiwanie pszenicy w okresie wegetacji. Ziarno pochodzące z roślin porażonych przez rdze, mączniaka czy septoriozy staje się drobniejsze, niedorozwinięte, uboższe w skrobię.

Innym zagadnieniem jest fakt, że grzyby z rodzaju Fusarium mogą tworzyć mikotoksyny. Są to tzw. metabolity wtórne niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt. Dlatego, aby otrzymać dobry jakościowo surowiec, należy podczas wegetacji pszenicy stosować środki ochrony, które eliminują występowanie chorób.

Ważne parametry

Gęstość ziarna w stanie zsypnym – wskazuje na wartość przemiałową ziarna. Jest to parametr bardzo istotny dla młynarzy, świadczący pośrednio, ile z danej partii ziarna można otrzymać mąki przy odpowiedniej zawartości popiołu. Im nasilenie chwastów w zasiewach pszenicy jest większe i większe porażenie przez choroby, tym uzyskuje się ziarno o gorszej masie. Często nie stosując ochrony, nie można osiągnąć parametrów wymaganych w skupie. Największą gęstość w stanie zsypnym osiąga się, prowadząc ochronę intensywną i zintegrowaną, istotnie niższą przy ochronie ekstensywnej. W latach z dużym nasileniem chwastów gęstość ziarna jest tak mała, że surowiec w ogóle nie nadaje się dla przemysłu młynarskiego.

Liczba opadania – jest parametrem wskazującym na aktywność enzymów amylolitycznych, czyli porastanie ziarna. Minimalna wartość tego parametru powinna wynosić 220 s. Ochrona intensywna i zintegrowana zapewnia uzyskanie ziarna o wysokiej liczbie opadania, czyli nieporośniętego. W latach o typowej pogodzie i braku ochrony przeciwko chwastom, a co za tym idzie dużej ilości chwastów na jednostce powierzchni, drastycznie zmniejsza się liczba opadania pszenicy, ponieważ duże nasilenie chwastów powoduje zacienianie roślin, wpływa na wzrost wilgotności ziarna, przez co ziarniaki są bardziej narażone na porastanie. Ziarno takie nie nadaje się do produkcji mąki.

Zawartość białka – jest parametrem świadczącym o wartości wypiekowej i powinna wynosić powyżej 12 proc. (Polskie Młyny). Zapewnia to jedynie ochrona zintegrowana i intensywna. Ochrona ograniczona do zaprawiania ziarna wpływa na zmniejszenie ilości białka w ziarnie.
Gluten – jest substancją powstałą po zalaniu wodą białek z grupy gliadyn i glutenin. Wysoka zawartość glutenu świadczy o dobrej wartości wypiekowej. Minimalna zawartość glutenu powinna wynosić 26 proc. Badania wykazują, że wymagane parametry są możliwe dla osiągnięcia jedynie przy zastosowaniu pełnej ochrony zasiewów.

Wskaźnik sedymentacyjny – jest parametrem, który określa jednocześnie jakość i zawartość glutenu. Jego wyższe wartości świadczą o większej wartości wypiekowej. Można je otrzymać, stosując ochronę intensywną i zintegrowaną.

Autorka pracuje w Instytucie Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa-PIB w Puławach

Źródło: "Farmer" 08/2008