Wzrastające spożycie piwa w naszym kraju wywołuje zwiększenie zainteresowania uprawą jęczmienia jarego na cele browarne. Konkurencja między browarami na rynku piwa wymaga ich dbałości o dobrą jakość piwa, która jest związana z wysoką wartością browarną skupowanego ziarna jęczmienia. Aby uzyskać wysoką jakość browarną uprawianego jęczmienia należy posiadać wiedzę odnośnie wpływu poszczególnych czynników agrotechnicznych na tę jakość oraz na wielkość plonu. Takiej wiedzy dostarczają wyniki doświadczeń prowadzonych w jednostkach naukowych. Częstego powtarzania wymagają badania dotyczące środków ochrony roślin i odmian browarnych ze względu na dużą rotację wśród pestycydów i odmian w ostatnim okresie. Zarówno nowe środki ochrony roślin, jak i nowe odmiany powinny być sprawdzane w badaniach w aspekcie jakości browarnej.

Jęczmień jary jest gatunkiem często porażanym przez różne choroby, które powodują zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej liści. Ważnym czynnikiem agrotechnicznym jest więc jego fungicydowa ochrona. Ocenę jej wpływu na plon i jakość browarną jęczmienia oparto na wynikach prezentowanych badań (tab. 1, 2). Celem tych badań było określenie wpływu fungicydów: Alert 375 SC (flusilazol, karbendazym), Artea 330 EC (propikonazol, cyprokonazol) i Capalo 337,5 SE (fenpropimorf, metrafenon, epoksykonazol) na nasilenie chorób, plonowanie, cechy struktury plonu i jakości ziarna trzech browarnych odmian jęczmienia jarego (Conchita, Mauritia i Sebastian). Dawki środków stosowano zgodnie z Zaleceniami Instytutu Ochrony Roślin - PIB w Poznaniu. Termin oprysku - faza 2. kolanka.

Stosowane fungicydy wpłynęły na wzrost plonu ziarna wszystkich odmian jęczmienia jarego, ograniczając ich porażenie chorobami. Zwyżka plonu była efektem zwiększenia masy ziaren z kłosa, masy 1000 ziaren i w mniejszym stopniu liczby ziaren w kłosie. Zmiany liczby kłosów na m2 były nieistotne.

Stwierdzono niewielki dodatni wpływ badanych fungicydów na cechy jakości słodu jęczmienia (tab. 2) i celność ziarna, ale ujemny wpływ na zawartość białka w ziarnie. Korzystne jest zwiększenie ekstraktywności słodu (najważniejszego parametru jakości browarnej), liczby Kolbacha i siły diastatycznej, a zmniejszenie zawartości białka i lepkości brzeczki. Najwyższy wskaźnik Q (podsumowujący cechy jakości słodu) uzyskano przy stosowaniu fungicydu Alert 375 SC.

W innym doświadczeniu z fungicydami: Amistar 250 SC (azoksystrobina) i Prosaro 250 EC (protlokonazol, tebukonazol) i z innymi odmianami (Basza, Blask, Granal) uzyskano podobne wyniki jak z wyżej wymienionymi fungicydami (tab. 1, 2). Niemniej w przypadku małego nasilenia chorób stosowanie fungicydów jest jednak nieefektywne.

BADANIA NAD HERBICYDAMI

Jęczmień jary jest gatunkiem o małej konkurencyjności wobec chwastów ze względu na krótkie pędy. Ograniczenie zachwaszczenia łanu jęczmienia wskutek stosowania herbicydów wpływa dodatnio na jego plon dzięki zmniejszeniu konkurencji o wodę i składniki pokarmowe. Różne herbicydy mogą niejednakowo wpływać na wartość browarną ziarna i słodu. Celem prezentowanych badań (tab. 3, 4) było określenie wpływu herbicydów: Aminopielik D 450 SL (2,4-D, dikamba), Chwastox Turbo 340 SL (MCPA, dikamba) i Granstar 75 WG (tribenuron metylowy) + Trend 90 EC (adiuwant) na zachwaszczenie, plonowanie, cechy struktury plonu i jakości browarnej ziarna trzech odmian jęczmienia jarego: Basza, Blask i Granal.

Stwierdzono dodatni wpływ stosowanych herbicydów na plon ziarna wszystkich badanych odmian jęczmienia jarego wskutek ograniczenia zachwaszczenia (o 70-80 proc.), a także na liczbę kłosów jęczmienia na jednostce powierzchni w związku ze zmniejszeniem wypadania roślin w okresie wegetacji i zwiększeniem stopnia ich rozkrzewienia produkcyjnego. Herbicydy wpłynęły także dodatnio na liczbę ziaren w kłosie i masę 1000 ziaren badanych odmian jęczmienia jarego. Zawartość białka ogólnego w ziarnie była (szczególnie w przypadku herbicydu Granstar 75 WG) istotnie wyższa w stosunku do obiektu kontrolnego. Wzrost celności ziarna odmian jęczmienia jarego pod wpływem stosowanych herbicydów miał charakter tendencji. Zwiększenie zawartości białka ogólnego w ziarnie z reguły pogarsza wartość browarną ziarna jęczmienia jarego, natomiast wzrost celności ziarna wpływa dodatnio na cechy słodu.

Stwierdzono niedużą zmienność ekstraktywności słodu pod wpływem herbicydów. Obserwowano tendencję do wyższej wartości tej cechy w przypadku niestosowania herbicydów (tab. 4). Badane herbicydy wpływały nieznacznie ujemnie na liczbę Kolbacha uwzględnionych odmian. Siła diastatyczna była istotnie wyższa na obiektach herbicydowych. Nie stwierdzono istotnego wpływu herbicydów na wskaźnik Q (podsumowującego cechy jakości słodu). Obserwowano jedynie tendencję do jego zmniejszenia pod wpływem herbicydu Granstar 75 WG.

W następnym doświadczeniu polowym z jęczmieniem jarym (odmiany: Conchita, Mauritia i Sebastian) porównywano następujące obiekty: Mocarz 75 WG, Mustang 306 SE, Sekator 125 OD i bez stosowania herbicydów. Stwierdzono istotny wzrost plonu ziarna wszystkich badanych odmian jęczmienia jarego pod wpływem stosowanych herbicydów (tab. 5) wskutek ograniczenia zachwaszczenia: średnio o 76-81 proc. Wpłynęło to dodatnio na liczbę kłosów jęczmienia na jednostce powierzchni dzięki mniejszej konkurencji pozostałych chwastów wobec jęczmienia. Herbicydy wpłynęły także dodatnio na masę 1000 ziaren odmian jęczmienia jarego. Zawartość białka ogólnego w ziarnie była niższa na obiekcie kontrolnym. Wzrost celności ziarna odmian jęczmienia jarego pod wpływem stosowanych herbicydów miał charakter tendencji.

Stwierdzono niewielki wpływ badanych herbicydów na cechy jakości ziarna i słodu jęczmienia. Większe zmniejszenie wskaźnika Q wykazano przy stosowaniu herbicydu Sekator 125 OD wskutek zmniejszenia liczby Kolbacha i zwiększenia zawartości betaglukanów w brzeczce (tab. 6). Nie wystąpiło zróżnicowanie innych cech jakości słodu (siła diastatyczna, lepkość brzeczki).

Porównując wyniki dawniejszych badań nad herbicydami, można zauważyć, że wśród starszych (już wycofanych) preparatów częściej stwierdzano negatywny wpływ niektórych z nich na cechy jakości słodu odmian jęczmienia jarego.

WPŁYW INNYCH CZYNNIKÓW AGROTECHNICZNYCH

Wartość browarna ziarna jęczmienia jarego zależy w dużym stopniu od właściwości odmian. Biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne odmian jęczmienia (ustalone przez COBORU), zwłaszcza wartość browarną i plon ziarna, można uznać za najbardziej przydatne do uprawy na cele browarne następujące odmiany: Despina, KWS Aliciana, Żeglarz, KWS Orphelia, Conchita, Bordo, Signora, Sebastian, Olympic i Nokia.

Uprawa na najlepszych glebach (kompleksy pszenne) jest ryzykowna ze względu na duże zagrożenie wyleganiem jęczmienia, który cechuje się wśród zbóż najgorszą sztywnością pędów, a stosowanie antywylegaczy ujemnie wpływa na jakość browarną. Wyleganie jęczmienia może też wystąpić na glebach średnich w przypadku niskiego plonowania rośliny przedplonowej (np. wskutek niesprzyjających warunków pogodowych) pozostawiającego dużo azotu w glebie wobec mniejszego pobrania azotu z plonem. Wówczas zaleca się wysianie jednej z odmian odporniejszych na wyleganie: Victoriana, Olympic, Żeglarz, Nokia, Bordo, Sebastian, Signora i Conchita i zmniejszenie planowanej dawki azotu o 20-30 proc.

Jęczmień browarny powinien być wysiany jak najwcześniej; w tym samym czasie co pszenica, a nawet przed nią. Powinien to być koniec marca lub pierwsza dekada kwietnia. Dużym błędem jest opóźnienie wysiewu, które powoduje pogorszenie jakości browarnej (poprzez zwiększenie zawartości białka w ziarnie, obniżenie zawartości skrobi, wyrównanie ziarna i zwiększenie grubości łuski), a także zmniejszenie plonu ziarna. W przypadku opóźnienia wiosny bardziej tolerancyjne na opóźnienie siewu (do 15 kwietnia) są odmiany: Kormoran, Goodluck, Sebastian, Granal, Żeglarz i Signora.

Niefortunnie na wyrównanie ziarna i cechy słodu może wpływać zbyt rzadki, jak również za gęsty wysiew nasion. W przypadku małej gęstości siewu występują dobre warunki do rozwoju chwastów, jak też do nadmiernego krzewienia się jęczmienia, co skutkuje pogorszeniem wyrównania ziarna. W kłosach dalszych pędów bocznych występuje bowiem drobniejsze ziarno. Przy dużej gęstości siewu jest większa podatność roślin na wyleganie i na porażenia przez choroby (wskutek mniejszej przewiewności łanu). Wysoki plon i jakość ziarna można uzyskać przy optymalnej gęstości siewu, która zależy od jakości gleby, terminu siewu i właściwości odmian (tab. 7).

W związku z obowiązującą obecnie integrowaną ochroną roślin należy przedkładać ponad metody chemiczne zabiegi agrotechniczne wpływające na ograniczenie agrofagów. W rejonach o częstym występowaniu chorób należy zwrócić uwagę na odmiany wykazujące lepszą odporność na choroby - Żeglarz, Marthe, Conchita, Afrodite, Kormoran, Goodluck, Olympic i Despina. Zabiegiem zwalczającym chwasty jest też mechaniczna pielęgnacja zasiewów polegająca na dwukrotnym (w odstępie 6-7 dni) bronowaniu w fazie krzewienia jęczmienia (w poprzek lub na skos rzędów).

 

Artykuł ukazał się w kwietniowym wydaniu miesięcznika "Farmer"