W warunkach klimatycznych Polski na plantacjach buraka cukrowego może pojawiać się kilkadziesiąt gatunków szkodników – głównie przedstawicieli rzędu pluskwiaków, chrząszczy, motyli i muchówek. Poznajmy te gatunki, które najczęściej mogą wyrządzać szkody o znaczeniu gospodarczym.

Niebezpieczne pluskwiaki

Wśród mszyc zasiedlających burak cukrowy największe znaczenie ma mszyca burakowa i mszyca brzoskwiniowa. Osobniki dorosłe i larwy mszyc bezpośrednio szkodzą roślinie, wysysając soki z tkanek liści (początkowo najmłodszych w rozecie), powodując deformacje, obniżenie powierzchni asymilacyjnej i więdnięcie. Natomiast pośrednia szkodliwość mszyc polega na ich zdolności do przenoszenia groźnych wirusów roślinnych, mogących być przyczyną żółtaczki buraka (BYV) lub łagodnej żółtaczki buraka (BMYV). Uszkodzone tkanki mogą być także źródłem wtórnych porażeń przez sprawców chorób. Długotrwałe i silne uszkodzenie młodych liści może skutkować obniżką plonu buraków o ponad 30 proc. oraz spadkiem zawartości cukru.

Na liściach buraka może żerować, wysysając z nich soki, także płaszczyniec burakowy. Zaatakowane rośliny są osłabione i wolniej rosną, a pośrednio mogą być infekowane wirusami kędzierzawki płaszczyńcowej. Objawami tej wirozy są pomarszczone liście, zahamowany wzrost i obniżenie zawartości cukru w korzeniach.

Ekspansywne chrząszcze

Aktualnie głównym szkodnikiem wschodów buraka stał się szarek komośnik. Co prawda na plantacjach buraków pojawiał się już znacznie wcześniej, ale w ostatnich latach pod wpływem zmian klimatu jego szkodliwość znacznie wzrosła. Żerowanie chrząszczy na roślinach w fazie liścieni i pierwszych liści prowadzi do znacznego zmniejszenia obsady, a w skrajnych przypadkach nawet do zniszczenia całej plantacji. Chrząszcze obgryzają brzegi liścieni i liści dopiero co kiełkujących siewek w typowy dla większości ryjkowców sposób (tzw. żer zatokowy). Takie uszkodzenia zwykle powodują zamieranie roślin, a rośliny uszkodzone w mniejszym stopniu są osłabione, wolniej rosną i nadmiernie transpirują.

Straty w młodych zasiewach buraka mogą również powodować chrząszcze pchełki burakowej – głównie od brzegów plantacji. Zdrapują miękisz z liści, powodując powstawanie charakterystycznych okienek. Wraz ze wzrostem liści okienka wykruszają się i przekształcają w otwory. Uszkodzone rośliny tracą więcej wody i są podatne na wtórne porażenia przez sprawców chorób. Podobne uszkodzenia powodują osobniki dorosłe i larwy tarczyków – mgławego i złotosmugiego. Silnie uszkodzony liść przypomina sito.

Żarłoczne larwy motyli i śmietek

Nieregularnie podziurawione liście buraka świadczą o obecności żerujących gąsienic motyli – głównie piętnówek i błyszczki jarzynówki. Młodsze stadia gąsienic wygryzają początkowo niewielkie otwory w liściach, a starsze zjadają większe fragmenty, pozostawiając tylko grubsze nerwy. Szczególnie niebezpieczne jest żerowanie gąsienic na młodych roślinach, co przy masowym występowaniu może prowadzić do gołożerów i wypadania roślin. Na liściach buraka mogą również żerować larwy zwójek, a także skośnika buraczaka, którego presja w ostatnich latach wzrasta. Gąsienice skośnika podgryzają liście sercowe buraka cukrowego, a część z nich (szczególnie młodsze osobniki) drąży tunele w ogonkach liściowych. Pod koniec wegetacji powodują straty zarówno ilościowe, jak i jakościowe w plonie korzeni, m.in. z powodu wtórnych infekcji. Zainfekowane korzenie zawierają często o ponad 50 proc. mniej cukru i praktycznie nie nadają się do przechowywania.

Natomiast larwy śmietek (burakowej i ćwiklanki) wygryzają miękisz pomiędzy dolną i górną skórką liścia, powodując rozległe i nieregularne korytarze, tzw. miny.

Szkodzą także pajęczaki i ślimaki

Przędziorki to niewielkie, ledwie widoczne gołym okiem pajęczaki, ale gdy pojawiają się masowo, ich obecność na plantacji jest widoczna z daleka – przędziorki tworzą gęstą sieć, po której przemieszczają się w obrębie plantacji. Początkowym objawem ich żerowania na liściach są niewielkie, srebrzyste lub żółtawe plamki powstające w efekcie wysysania soków. Przy silnym porażeniu starsze rośliny z czasem więdną i zasychają, a młodsze mogą całkowicie zamierać. Straty w plonie mogą dochodzić do 25 proc. przy obniżonej o ponad 2 proc. zawartości cukru w korzeniach.

Ślimaki mogą pojawiać się w uprawach buraków przez cały okres wegetacji, ale największe straty powodują w fazach kiełkowania i rozwoju pierwszych liści. Po wysiewie mogą uszkadzać korzonki zarodkowe i rozwijające się kiełki, a sprzyjają im dłuższe okresy wilgotnej pogody.

Szkodniki zagrażają też „od spodu”

Podziemne części buraka już od fazy wschodów mogą być uszkadzane przez wielożerne szkodniki glebowe – głównie drutowce, lenie, pędraki i rolnice. Ich larwy żerują na kiełkujących nasionach i młodych siewkach, co skutkuje zahamowaniem wzrostu i więdnięciem lub całkowitym „wypadnięciem” wschodzących roślin. Larwy rolnic mogą żerować również na liściach buraka (zwłaszcza nocą) lub podgryzać młode rośliny u nasady i wciągać je pod powierzchnię gleby.

Groźna sytuacja ma miejsce w przypadku występowania na plantacji nicieni – mątwika burakowego i guzaka północnego. Larwy mątwika wnikają do korzeni i odżywiają się sokami roślinnymi, co zaburza gospodarkę pokarmową roślin i spowalnia wzrost. Na korzeniach tworzą się liczne korzenie przybyszowe (tzw. broda korzeniowa). W przypadku guzaka północnego dochodzi do przerostu tkanki korzeniowej w postaci licznych guzów. Porażone przez nicienie rośliny są bardziej wrażliwe na niekorzystne warunki środowiska (np. suszę) oraz stosowane herbicydy. W korzystnych warunkach straty plonu mogą dochodzić do 25 proc.

Jak ochronić plantację?

Aktualnie możliwości ochrony chemicznej przed szkodnikami buraka są niewielkie (tabela), a po planowanym przez KE wycofaniu pyretroidów bez opracowanych metod alternatywnych będą praktycznie zerowe. W ograniczaniu szkodników w pierwszych fazach wegetacji buraka skuteczne są zaprawy nasienne. Od 2019 r. zostały w UE wycofane zaprawy z grupy neonikotynoidów, a w buraku cukrowym pozostała jedna zaprawa zawierająca pyretroid – teflutrynę (Force 20 CS). Jednak z uwagi na zagrożenie ze strony skośnika buraczaka czasowo (od 2 stycznia do 1 maja) dopuszczone zostały dwie zaprawy nasienne: Cruiser SB 600 FS zawierająca tiametoksam i stosowana łącznie z zaprawą Force 20 CS oraz Montur Forte 230 FS zawierająca imidachlopryd i beta-cyflutrynę. Zaprawianie kłębków musi odbywać się wyłącznie zgodnie z wymogami systemu ESTA, które przede wszystkim ograniczają do minimum pylenie podczas zaprawiania, pakowania materiału siewnego i siewu.