Szkodniki jesienią

Zagrożeniem dla upraw rzepaku ozimego jesienią są następujące szkodniki: pchełki ziemne, chowacz galasówek, pchełka rzepakowa, gnatarz rzepakowiec, mszyca kapuściana, miniarka kapuścianka i śmietka kapuściana, tantniś krzyżowiaczek i rolnice. Żerowanie ich powoduje osłabienie i nieprawidłowy rozwój roślin, które narażone są na niekorzystne warunki klimatyczne w okresie zimy i wczesnej wiosny. Obecnie szkodniki te mają w naszym kraju znaczenie lokalne, ale według przewidywań mogą stać się szkodnikami ważnymi w uprawie rzepaku ozimego.

Chowacz galasówek

Chrząszcze barwy czarnej, niekiedy z odcieniem brunatnym, długości 2–3 mm. Głowa – jak u wszystkich chowaczy – zakończona długim ryjkiem, z kolankowato zgiętymi czułkami. Zaniepokojone chrząszcze – podobnie jak inne gatunki chowaczy – nieruchomieją, podginają kończyny pod spód ciała i spadają z roślin. Larwa żółtawa z brązową głową, łukowato zgięta, beznoga, długości do 5 mm. Na rzepaku ozimym chrząszcze pojawiają się już w sierpniu i do listopada składają jaja do szyjki korzeniowej roślin. Larwy żerują w pojedynczych lub zbiorowych wyroślach (galasach). Żerowanie kilku larw na jednej roślinie hamuje rozwój rośliny i może niekorzystnie wpływać na przezimowanie roślin.

Gnatarz rzepakowiec

Jest to owad błonkoskrzydły, długości 6–8 mm (rozpiętość skrzydeł 20 mm), barwy pomarańczowej, z głową, czułkami, rysunkiem na tułowiu i przednim brzegiem skrzydeł barwy czarnej. Larwy są początkowo szarozielone z czarną głową, później aksamitnoczarne, budową podobne do gąsienic motyli, lecz z 11 parami odnóży. Dorosłe mają do 2 cm długości.

Szkody wyrządzają larwy zjadające liście, gdy występują licznie  powodują gołożery. Na rzepaku ozimym larwy żerują głównie jesienią, zwykle do wystąpienia pierwszych przymrozków. Długa, ciepła jesień przedłuża okres żerowania larw, co zwiększa powodowane szkody.

W ostatnich kilku latach obserwuje się częstsze i liczniejsze występowanie gnatarza rzepakowca, zmuszające do podejmowania chemicznej ochrony upraw.

Miniarka kapuścianka

To muchówka z rodziny miniarkowatych. Małe, białawe, beznogie larwy drążą miny w ogonkach i blaszkach liściowych rzepaku. Szkodnik ten, mimo częstego występowania na rzepaku ozimym, zwykle nie wyrządzał szkód o znaczeniu gospodarczym. Nasilenie występowania miniarki w wielu rejonach zwiększyło się, powodując wzrost uszkodzeń roślin.

Mszyca kapuścianka

To mszyca długości ok. 2 mm, występująca głównie jako forma bezskrzydła, obficie pokryta szarobiałym woskowym nalotem. Osobniki uskrzydlone są wyraźnie smuklejsze, barwy zielonej, z ciemniejszą głową i plamami na grzbiecie, tylko nieznacznie pokryte woskowym nalotem. Zimują czarne podłużne jaja na głąbach roślin kapustnych, chwastach kapustnych i rzepaku ozimym. W okresie jesiennym mszyca pojawia się liczniej na rzepaku tylko sporadycznie, gdy przez dłuższy czas utrzymuje się sucha, ciepła pogoda.

Pchełki ziemne

Na roślinach kapustnych, w tym także na rzepaku, występuje kilka gatunków pchełek. Są to małe chrząszcze długości 2–3 mm, barwy czarnej, z metalicznym zielonym lub niebieskim połyskiem. U niektórych gatunków (np. u pchełki smużkowanej) na pokrywach występują żółte pasy. Cechą charakterystyczną, odróżniającą pchełki od innych drobnych chrząszczy, jest wykonywanie skoków.

Szkody wywołują chrząszcze wyjadające w liścieniach i liściach młodych roślin wgłębienia i otwory. Liczne występowanie chrząszczy w okresie wschodów może spowodować zupełne zniszczenie roślin.

Rzepak ozimy może ulec poważnym uszkodzeniom, zwłaszcza gdy plantacja znajduje się w pobliżu poprzednio uprawianych roślin kapustnych. Utrzymywanie się ciepłej i suchej pogody sprzyja występowaniu pchełek i zwiększa zagrożenie dla uszkadzanych roślin.

Pchełka rzepakowa

To największa pchełka spośród występujących na rzepaku. Chrząszcz jest barwy czarnej, z metalicznym połyskiem zielonym lub granatowym, długości ok. 4 mm. Larwy z 3 parami nóg, długości do 7 mm, są barwy białej, przy czym głowa, tarczki na pierwszym i ostatnim segmencie ciała oraz plamki wzdłuż grzbietu są brunatne.

Zasadnicze szkody wyrządzają larwy, co odróżnia ten gatunek od pozostałych pchełek. Żerują w głównych nerwach i ogonkach liściowych, następnie w nasadowej części łodygi i w szyjce korzeniowej. Najgroźniejsze w skutkach jest żerowanie niszczące stożek wzrostu, powodujące z reguły zamieranie roślin. Uszkodzone rośliny łatwiej przemarzają i giną, co dosyć często mylnie przypisywane jest słabej mrozoodporności rzepaku. Żerowanie larw odbywa się jesienią i wiosną oraz w bezmroźne zimy. Liczne występowanie szkodnika stwarza poważne zagrożenie dla rzepaku.

Autor: M. Mrówczyński

Opis: Larwy rolnic.

Rolnice

Rolnice to motyle średniej wielkości, o rozpiętości skrzydeł 25–40 mm, z dużymi oczami i długimi czułkami. Często mają szarobrunatne ubarwienie, o jaśniejszej barwie tylnych skrzydeł. Dorosłe osobniki latają najczęściej od połowy maja do połowy lipca i od sierpnia do października, po zmierzchu i w nocy. Samice składają jaja do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczęściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się podczas spoczynku lub w razie zaniepokojenia.

Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach roślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają korzenie lub wychodzą w nocy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki korzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera. Stadium zimującym są gąsienice, zakopane w ziemi na głębokość 10–15 cm.

Agrotechniczną metodą zwalczania rolnic jest głęboka orka, pielenie i usuwanie z upraw chwastów. Orka i inne zabiegi uprawowe skutkują wyorywaniem gąsienic, ich uszkodzeniami i niszczeniem. Usuwanie chwastów natomiast zmniejsza liczbę potencjalnych miejsc do złożenia jaj i uszczupla bazę pokarmową dorosłych motyli.

Śmietka kapuściana

Muchówka długości ok. 6 mm, o ciele barwy szarej, pokrytym czarnymi szczecinkami. Dorosłe osobniki pojawiają się na przełomie kwietnia i maja, samice składają po jednym lub kilka jaj pomiędzy grudki ziemi wokół roślin lub bezpośrednio na szyjce korzeniowej. Po mniej więcej 5 dniach wylęgają się larwy, beznogie, robakowate, barwy kremowej, żerują na korzeniu i szyjce korzeniowej. Po 3–4 tygodniowym okresie żerowania przepoczwarczają się w glebie, dając początek następnym pokoleniom. Larwy kolejnych pokoleń rozwijają się na rozetach liściowych roślin kapustnych. W ciągu roku mogą się rozwinąć 2, czasami 3 pokolenia. Przy zwalczaniu tego szkodnika dobre rezultaty daje też niszczenie chwastów, szczególnie kapustnych i kwitnących, gdyż właśnie te najbardziej wabią muchówki.

Tantniś krzyżowiaczek

Gąsienice mają ok. 10 mm długości, ciało barwy zielonej, słabo owłosione, z czarną głową, są bardzo ruchliwe, a przestraszone zwijają się w podkówkę i opuszczają po przędzy na ziemię. Niebezpieczne są zwłaszcza larwy pierwszego pokolenia żerujące na młodych roślinach. Rozwój tantnisia trwa mniej więcej miesiąc, a w ciągu roku mogą pojawić się trzy pokolenia. Dorosłe osobniki  mają 15–18 mm rozpiętości skrzydeł, pierwsza para jest stosunkowo długa, wąska, brązowa z białą falistą smugą wzdłuż tylnego brzegu, tylna szara z długą strzępiną. Uszkodzenia powodowane przez tego szkodnika mają postać licznych, drobnych, okrągławych, często nieregularnych „okienek”, które powstają w wyniku zeskrobywania dolnej skórki i miękiszu przez żerujące gąsienice. Wraz z rozwojem rośliny górna skórka „okienek” pęka i powstają w liściu liczne otwory. Aby ograniczyć występowanie szkodnika, należy usuwać z upraw chwasty z rodziny kapustnych i dokładnie przyorywać resztki roślinne. Insektycydy zastosowane przeciwko gnatarzowi rzepakowcowi mogą ograniczać straty powodowane przez gąsienice tantnisia krzyżowiaczka.

Autor: M. Mrówczyński

Opis: Larwy drutowców.

Warunki klimatyczne panujące w ostatnich latach i stosowane uproszczenia agrotechniczne są przyczyną nagłego wzrostu rolnic, śmietki kapuścianej, tantnisia i innych szkodników.

Najskuteczniejszym, a równocześnie najtańszym sposobem zwalczania szkodników we wczesnych fazach rozwoju rzepaku jest przedsiewne zaprawianie nasion. Zaprawy nasienne nie zabezpieczają roślin rzepaku przed szkodnikami, które występują w bardzo dużym nasileniu oraz podczas długiej i ciepłej jesieni, gdy nalot wystąpi pod koniec października lub nawet później.

Jeżeli nie zaprawiano nasion rzepaku, a nasilenie szkodników jest duże, należy przeprowadzić zabieg zwalczania po zauważeniu pierwszych uszkodzeń roślin. Dotyczy to zwłaszcza późno występujących pchełek ziemnych, gdy niektóre zaprawy mogą już nie działać i istnieje potrzeba opryskiwania roślin.

Zabieg opryskiwania roślin konieczny może być również na gnatarza rzepakowca. Szkodnik ten lokalnie występuje masowo i bez dodatkowego zabiegu uprawa może zostać zniszczona pomimo zaprawiania. Po zaobserwowaniu pierwszych uszkodzeń spowodowanych przez larwy gnatarza rzepakowca plantację należy opryskiwać insektycydami.

Autorzy pracują w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu

Źródło: "Farmer" 15/2007