Rzepak w porównaniu ze zbożami podstawowymi wykazuje nierównomierne dojrzewanie i dużą podatność na osypywanie się nasion. Te dwie silnie uwarunkowane cechy zmuszają do poszukiwania rozwiązań, które przyczyniają się do maksymalizacji jakości plonu, zaś z drugiej strony ograniczają straty plonu, które mogą wahać się od kilku do kilkunastu procent.

Sposobem, który ma poprawić jakość plonu i obniżyć wilgotność nasion, jest powszechnie stosowany w praktyce rolniczej zabieg dosuszania przed zbiorem - desykacja łanu. Polega on na zastosowaniu środków chemicznych przyspieszających i wyrównujących dojrzewanie rzepaku.

KORZYŚCI Z DESYKACJI

Zabieg desykacji niesie ze sobą wiele korzyści. Doprowadza bowiem do wyrównania i dojrzewania nasion (zwiększa siłę kiełkowania i zdrowotność), jak również pozwala na sterowanie terminem przeprowadzenia zbioru roślin. Obniżona zostaje wilgotność nasion o ok. 10 proc., a zarazem podwyższona jest zawartość oleju nawet o 2 proc. Spadek wilgotności masy roślinnej poddawanej omłotowi ułatwia koszenie i podnosi wydajność kombajnu o ok. 30 proc. Dosuszone zielone łodygi rzepaku oraz chwastów nie blokują pracy zespołu tnącego maszyny. Zdecydowanie łatwiejsze jest oddzielenie nasion od łuszczyn oraz łodyg. Spada również procent zanieczyszczeń o ok. 2 proc. Niższa i bardziej wyrównana jest wilgotność kolejnych partii zbieranych nasion, co pozwala zaoszczędzić na ich późniejszym dosuszeniu.

Desykacja ogranicza straty żniwne związane z osypywaniem się nasion na skutek pękania łuszczyn (zagadnienie to zostało szerzej omówione w artykule "Skleić łuszczyny, zanim nasiona się osypią"). Dodatkowo eliminuje wpływ nierównomiernego rozsiania nawozów mineralnych oraz wpływ zróżnicowania glebowego.

Kolejnym bardzo ważnym powodem, ze względu na który należałoby przeprowadzić zabieg desykacji, jest duże zachwaszczenie łanu, szczególnie obserwowane na plantacjach wysokoplonujących, gdzie może również wystąpić zachwaszczenie wtórne.

TERMIN WYKONANIA ZABIEGU

W celu dokładnego zbadania, czy rośliny są gotowe do zabiegu, należy wykonać krótki test, podczas którego z pędu głównego w środkowej części należy pobrać 20 łuszczyn i sprawdzić, jak wyglądają nasiona. Zabieg desykacji przeprowadza się, gdy ponad 70 proc. łuszczyn ma kolor żółtoseledynowy, jednocześnie 70 proc. nasion przyjęło barwę czerwonobrązową lub brązową, a ich wilgotność wyznaczona za pomocą wilgotnościomierza jest poniżej 30 proc. Pozostała część może być zielona, ale twarda. Nasiona z najniższych łuszczyn będą najbardziej dojrzałe i ciemno zabarwione, natomiast te z górnych łuszczyn - zielone. Wyjaśnienie, dlaczego mamy do czynienia z taką nierównomiernością dojrzewania nasion, możemy znaleźć w fizjologii kwitnienia rzepaku, które rozpoczyna się od dolnych kwiatów, zmierzając ku górze.

Wyznaczenie optymalnego terminu przeprowadzenia zabiegu jest bardzo istotne, gdyż wykonanie go za wcześnie powoduje, że nasiona zawierają znaczną ilość barwnika fotosyntetycznego (chlorofilu) i w dalszym ciągu zachodzą w nich procesy biologiczne. Takie nasiona nie są w pełni dojrzałe, wykazują wysoki procent wilgotności, przez co podczas zbioru i transportu są podatne na wszelkiego rodzaju uszkodzenia, a w trakcie przechowywania łatwo się zaparzają. Podczas młócenia zaś mogą nie oddzielać się od łuszczyn, co rzutuje na pogorszenie jakości i spadek plonu.

Najczęściej desykację wykonuje się na ok. 7 dni przed żniwami. Zabieg ten wymusza dosychanie łuszczyn, które zostały później wykształcone. Do zabiegu najlepiej przystąpić wcześnie rano, kiedy łuszczyny są lekko sprężyste od rosy. Pozwala to ograniczyć straty powodowane przejazdem ciągnika lub samojezdnego opryskiwacza na wysokich kołach. Łuszczyny rzepaku tworzą gęsty splot, zatem kierowca może mieć trudności z trafieniem w ścieżkę technologiczną, co prowadzi do rozjechania roślin oraz pękania łuszczyn pod wpływem bodźców mechanicznych i odbija się na plonie, który może zmniejszyć się nawet o 16 proc. Tego typu zniszczeniom zapobiega się poprzez stosowanie ekranów do pochylania łanu w ścieżkach technologicznych bądź fartuchów osłaniających podwozie ciągnika i opryskiwacza. Wykorzystanie takiego wyposażenia znacznie ogranicza straty nasion podczas przejazdu maszyn.

Wśród środków wykorzystywanych do dosuszania rzepaku są popularne desykanty, jak również herbicydy o działaniu totalnym, zawierające glifosat. Ta substancja czynna jest składnikiem wielu herbicydów totalnych służących do niszczenia niepożądanych roślin występujących na polach. Glifosat hamuje aktywność bardzo ważnego enzymu syntazy 5-enolopirogroniano-szikimowo-3 fosforanowej, bez którego nie może zajść biosynteza fenyloalaniny, tyrozyny i tryptofanu. Skutkiem jego działania jest również zakłócenie działania aparatów szparkowych i procesu fotosyntezy. Działanie desykacyjne powoduje odwodnienie tkanek roślinnych. Mechanizm ten umożliwia szybkie i równomierne zasychanie roślin w łanie oraz zasychanie roślin i jej organów, co w odpowiednim momencie przygotowuje plantację do zbioru. Preparaty zawierające glifosat używane są do przedzbiorowej desykacji rzepaku, ale również wielu innych gatunków roślin. Niekorzystną cechą stosowania środków opartych na tej substancji czynnej jest jego pozostałość w nasionach, co znacznie obniża wartość siewną, rzutuje na spadek siły i energii kiełkowania oraz dynamikę wzrostu siewek. Zdecydowanie nie zaleca się stosowania go w plantacjach nasiennych, zaś nie jest wyłączany w uprawach, w których surowiec przeznaczony jest na cele przemysłowe. W tym miejscu należy podkreślić jego działanie osłabiające występowanie samosiewów rzepaku w roślinach następczych, co stanowi od kilku lat duży problem w uprawach. W Polsce systematycznie wzrasta powierzchnia uprawy tego gatunku, a jego udział w strukturze zasiewów w poszczególnych gospodarstwach jest duży.

Termin desykacji preparatami opartymi na glifosacie przypada na fazę pełnej dojrzałości technologicznej rzepaku (ok. 28-31 dni od momentu końca kwitnienia). Aby uzyskać wysoką efektywność chwastobójczą glifosatem, zbiór kombajnowy powinno się wykonywać nie wcześniej niż na 7 dni po zabiegu dosuszania. Z kolei termin desykacji preparatami zawierającymi inną substancję czynną - dikwat (dibromek dikwatu) odbywa się 35-38 dni po zakończeniu kwitnienia. Preparaty tego rodzaju mogą być stosowane na plantacjach zarówno nasiennych, jak i przeznaczonych do przerobu przemysłowego (tabela). Wykonując desykację, stosuje się oprysk średnio-lub grubokroplisty. Koszt przeprowadzenia takiego zabiegu jest stosunkowo niewielki - mieści się w granicach od 75 do 140 zł na hektar, a pozwala ograniczać straty plonu, podnieść jego jakość i zaoszczędzić czas.

Desykacja wspomaga naturalne dojrzewanie rzepaku i ogranicza w ten sposób straty z powodu osypywania się nasion, a także przynosi wiele innych korzyści. Opóźniać żniw rzepaczanych nie można. Aby usprawnień organizację napiętych zadań w gospodarstwie, konieczne jest przeprowadzenie desykacji. Wyrównanie łanu roślin przyspiesza moment rozpoczęcia żniw.