W okresie, gdy rzepak rozkwita i pojawiają się pierwsze kwiaty na pędzie głównym, a gleba jest wilgotna, występuje większe ryzyko rozwoju zgnilizny twardzikowej (Sclerotinia sclerotiorum), no i oczywiście innych chorób, które towarzyszą sprawcy tej choroby. Tymi chorobami są najczęściej szara pleśń (Botrytis cinerea) i czerń krzyżowych (Alternaria spp.), które porażają podobnie jak S. sclerotiorum łodygi rzepaku, ale też są obecne na liściach i po zawiązaniu łuszczyn również na tym ważnym organie rośliny. Jednak te choroby w okresie kwitnienia rzepaku odgrywają rolę drugorzędną. Gdy nie wykonuje się zabiegu w celu walki ze sprawcą zgnilizny twardzikowej, naraża się na dotkliwe straty w plonie nasion rzepaku. Niewykonanie zabiegu to straty w plonie nasion sięgające nawet 30-40 proc. potencjalnego plonu. Wysoka szkodliwość sprawcy choroby, zdolność do szybkiego rozwoju wraz z uwalnianiem milionów zarodników powodują, że w praktyce zabieg powinien mieć charakter profilaktyczny.

Czynniki sprzyjające

Czynnikiem wskazującym na wysokie zagrożenie rozwoju grzyba jest wilgotna gleba (ale bez nadmiaru wody). W gospodarstwach, w których uprawia się rzepak, przerwy w uprawie tego gatunku na polu nie są niestety dostatecznie długie. Często przerwa taka wynosi rok lub dwa lata, co powoduje wzrost ryzyka związanego z obecnością przetrwalników grzyba S. sclerotiorum. Gdy gleba jest wilgotna w okresie początków i pełni kwitnienia, rozwijają się na nich struktury (apotecja) grzyba, uwalniające zarodniki workowe będące źródłem zakażenia wywołującym rozwój objawów chorobowych głównie na łodydze rzepaku, ale też na rozgałęzieniach, a gdy powstaną łuszczyny, także na łuszczynach. W wilgotnej glebie dodatkowo rozwija się z przetrwalników grzybnia patogenu, która też jest źródłem dla rozwoju choroby.

Objawy zgnilizny twardzikowej

Początkowo są mało charakterystyczne. Najszybciej rolnicy znajdują w czasie lustracji plantacji objawy na łodygach. Występują one w połowie wysokości łodyg w postaci owalnej, wodnistej plamy, w miejscu której pojawia się biała grzybnia; plama w ciągu kilku dni powiększa się i jej długość wynosi od 1 cm do ok. 10 cm. Tkanki w obrębie plamy ulegają rozmiękczeniu i obejmują cały obwód łodygi, gdy jej przekrój wynosi 10-15 mm, a przy grubszych łodygach dochodzi tylko do częściowego otoczenia łodygi. Po 14-21 dniach od zaobserwowania objawów na powierzchni plam pokrytych białą grzybnią i we wnętrzu tkanek w łodydze pojawiają się czarne, różnej wielkości przetrwalniki grzyba. Niekiedy występują w łodydze bardzo licznie, a po omłocie pozostają na powierzchni gleby i stanowią zagrożenie dla rzepaku nawet przez 12 następnych lat. Porażeniu w pierwszej kolejności ulega łodyga w miejscu uszkodzenia tkanek. Aby doszło do zakażenia przez grzyb, wystarczy mikrouszkodzenie na powierzchni łodygi, na które trafia zarodnik workowy S. sclerotiorum, sprawcy zgnilizny twardzikowej.

Podobne objawy porażenia przez omawiany grzyb występują, gdy dochodzi do rozwoju choroby w wyniku infekcji przez grzybnię znajdującą się w glebie, ale plamy te obecne są w dolnej części łodygi lub w okolicach podstawy łodygi. Opisane objawy obserwuje się, gdy do porażenia dochodzi w fazie początku kwitnienia lub kiedy opadają pierwsze płatki kwiatów pędu głównego, czyli w pełni kwitnienia. Gdy warunki w czasie tych faz rozwojowych rzepaku są niekorzystne dla rozwoju grzyba i jego zarodnikowania, nie dochodzi do porażenia i rozwoju choroby. Czas porażenia ulega przesunięciu i wtedy obserwuje się porażone rozgałęzienia, ogonki łuszczyn i łuszczyny. Chore łuszczyny rozpoznaje się po tym, że zamiast barwy jasnobrązowej, słomkowej, są białe, pokryte grzybnią na powierzchni, na której widoczne są owalne, czarne przetrwalniki grzyba o wielkości nasion rzepaku.

Wybór środka grzybobójczego

Po dostaniu się tych przetrwalników do zebranych nasion nie można ich łatwo rozpoznać i oddzielić w celu ich eliminacji. Przy jednorazowym zagrożeniu przez grzyb zwalczanie go przy pomocy wybranych fungicydów podanych w tabeli jest wystarczające i w dużym stopniu ogranicza występowanie choroby, ratując plon przed stratą. Przy jednorazowym zabiegu na płatek należy stosować pełną dawkę zarejestrowanego do tego celu fungicydu. Najczęściej zalecane fungicydy zawierają jedną lub dwie s.cz. należące do grupy chemicznej, np. strobiluryn czy triazoli, ale są w tym doborze nowoczesne fungicydy zawierające s.cz. z grupy karboksyamidów i dobrze znane od lat s.cz. z grupy imidazoli. Wybór środków jest bogaty, tylko trzeba je zastosować w odpowiednim terminie, uwzględniając nie jeden czynnik, ale wiele, które mogą występować jednocześnie (gleba z przetrwalnikami, opady i wilgotna gleba, częsta uprawa rzepaku na polu, faza wzrostu – początek kwitnienia, opadające płatki korony), bo wtedy można liczyć na wysoką skuteczność zastosowanego fungicydu.

Przy późnym zastosowaniu z powodu występowania niekorzystnych warunków do rozwoju grzyba należy pamiętać o okresie karencji, który obowiązuje przy stosowaniu danego fungicydu.