Rok 2004 nie był sprzyjający dla rolnic. Łagodna i obfitująca w opady zima 2003-2004 spowodowała załamanie populacji zimujących gąsienic, masowo wyniszczonych przez bakterie, grzyby i nicienie, zazwyczaj mało aktywne o tej porze roku. Również chłodna i wilgotna wiosna, a następnie początek lata, stworzyły warunki niekorzystne dla rozwoju kolejnych stadiów tych owadów. Dogodne warunki dla rolnic nastały dopiero w drugiej połowie lata i jesienią i było już za późno na wytworzenie populacji na tyle dużych, by spowodować starty na miarę roku 2003.

W poprzednich latach, zwłaszcza w roku 2003, rolnice spowodowały znaczne straty na plantacjach różnych roślin uprawnych. Wystąpiły w dużym nasileniu przede wszystkim na terenie Dolnego Śląska, Opolszczyzny, w południowej części Wielkopolski, na Ziemi Łódzkiej oraz na Kujawach. Gąsienice najintensywniej żerowały zwłaszcza na ziemniakach, burakach cukrowych i pastewnych oraz warzywach, głównie korzeniowych i kapustnych. Jesienią 2003 r. uszkadzane były również zboża ozime, rzepak ozimy i gorczyca poplonowa. Straty gospodarcze w oziminach wystąpiły w znacznie większym stopniu, dochodząc lokalnie nawet do 100 proc.

Z obserwacji pracowników oddziałów PIORiN w Opolu wynika, że pojawienie się rolnic na terenie województwa opolskiego w nasileniu większym niż zazwyczaj, nastąpiło już na przełomie lata i jesieni roku 2002 roku. Towarzyszył temu wzrost uszkodzeń roślin spowodowany żerowaniem gąsienic, zwłaszcza na plantacjach roślin okopowych. Sytuacja taka wynikła głównie z korzystnego dla rolnic przebiegu pogody wiosną i latem w latach 2002 i 2003, kiedy to wysokie temperatury oraz niewielka ilość opadów wybitnie sprzyjały masowym lotom i składaniu jaj przez samice motyli.

Biologia
Rolnice są motylami należącymi do rodziny sówkowatych. Są to motyle nocne, które w dzień przebywają w ukryciu, na ziemi lub między roślinami, latają zaś o zmierzchu i w nocy. Ich nagie gąsienice przechodzą 6 stadiów rozwojowych: u większości gatunków dwa pierwsze stadia żerują na roślinach, pozostałe kryją się za dnia w ziemi i tam żerują na korzeniach i bulwach, zaś nocą wychodzą na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Charakterystyczne dla rolnic jest zwijanie ciała w spiralę w czasie spoczynku, a także w przypadku zaniepokojenia.

Zimują dorosłe gąsienice (w stadium L-5 oraz L-6), które schodzą do gleby na głębokość zwykle nie większą niż 20-25 cm, gdy temperatura powietrza spadnie poniżej - 6oC. W naszych warunkach w niektórych latach aktywność rolnic może więc przeciągać się nawet do pierwszych dni grudnia. Giną wszystkie gąsienice, które do tego momentu nie osiągnęły stadium L-5. Wiosną, gdy temperatura wzrośnie do 10 st.C, gąsienice przerywają spoczynek zimowy i wydostają się na powierzchnię gleby. Przypada to na ogół na drugą - trzecią dekadę kwietnia. Następnie, w zależności od przebiegu pogody oraz gatunku szkodnika - od końca kwietnia do połowy maja rolnice przepoczwarczają się w jamkach w ziemi. Pod koniec maja zaczynają pojawiać się pierwsze motyle, przy czym ich wylot może być znacznie rozciągnięty w czasie, na co również decydujący wpływ ma przebieg pogody. Osobniki dorosłe odżywiają się nektarem kwiatowym, rosą miodową, a także sokiem wyciekającym z różnych gatunków roślin, na ogół chwastów, w których poszukiwaniu odbywają dalekie wędrówki.

Samice składają do 2000 jaj bezpośrednio na ziemię, u nasady roślin lub też, rzadziej, na dolną stronę liści. Składanie jaj jest również rozciągnięte w czasie i, tak jak w przypadku poprzednich etapów rozwojowych rolnic, decyduje o tym przede wszystkim pogoda, a zwłaszcza temperatura powietrza (im cieplej tym jest szybsze). Po 5–15 dniach wylęgają się gąsienice, które zaczynają żerować na najdelikatniejszych częściach roślin. Zazwyczaj występuje jedno pokolenie rolnic w ciągu roku, jednak u niektórych gatunków mogą występować dwa pokolenia, zwłaszcza gdy lato jest gorące i suche. Jest to również uzależnione od rejonu kraju: na południowym-zachodzie, gdzie klimat jest łagodniejszy, częściej dochodzi do pojawu drugiego pokolenia szkodników. Przypuszcza się, że w roku 2003 szkodnik mógł dać lokalnie nawet trzecie pokolenie, które jednak nie zdążyło wejść w okres spoczynku zimowego w odpowiedniej fazie rozwojowej.
Zeskrobany miękisz
Szkodliwość rolnic wynika z żarłoczności larw oraz z dużej płodności samic. Najmłodsze gąsienice żerują na nadziemnych częściach roślin, gdzie początkowo zeskrobują miękisz z najmłodszych, najdelikatniejszych liści, natomiast starsze, silniejsze podgryzają rośliny u nasady. Rośliny takie przewracają się i zamierają. Duże gąsienice potrafią podcinać młode rośliny i wciągać je do swoich norek, gdzie zjadają je w całości. Żerując w glebie wgryzają się też do bulw ziemniaków, korzeni kukurydzy, buraków i warzyw korzeniowych, przegryzając je na wylot lub wygryzając nieraz ogromne dziury. Mogą również żerować w szyjce korzeniowej wielu roślin, a nawet w owocach pomidorów, papryki czy ogórków, stykających się z ziemią. Jesienią uszkadzają zasiewy zbóż ozimych oraz rzepaku, powodując gołożery.

Często zdarza się, że wyjadają posiane ziarno zbóż, nie dopuszczając do wschodów. W roku 2003 notowano przypadki ponownego zniszczenia przez rolnice przesiewanych zasiewów rzepaku i zbóż. Zaobserwowano gąsienice żerujące nawet na słomie rzepakowej. W wyniku uszkodzeń spowodowanych żerowaniem rolnic rośliny są także narażone na infekcje wywoływane przez patogeny.

Jak sobie radzić
Stosowanie uproszczonej agrotechniki lub pozostawianie nieprzyoranych resztek pożniwnych sprzyja wzrostowi populacji rolnic nie tylko na danym polu, lecz także na polach w całej okolicy, gdyż motyle rolnic są w stanie przemieszczać się nawet na duże odległości. Podstawową metodą zwalczania tego szkodnika jest właściwa agrotechnika, czyli szybka podorywka po żniwach, głęboka orka jesienna, kultywatorowanie i inne zabiegi uprawowe, które niszczą gąsienice w glebie. Bardzo ważne jest także niszczenie chwastów w uprawach oraz zaorywanie ugorów, jak również niszczenie samosiewów zbóż i rzepaku.

Gąsienice rolnic można zwalczać chemicznie opryskując plantacje środkami ochrony roślin zalecanymi przez IOR w danej uprawie albo też wysiewając insektycydy w formie granulatów doglebowych. Oprysk wykonuje się, gdy szkodnik osiągnie próg szkodliwości wynoszący: 6 gąsienic w stadiach L-1 i L-2 na 1 m2 uprawy - w przypadku roślin rolniczych albo 1 roślina uszkodzona przez rolnice na 1 m2 - w przypadku uprawy ogrodniczej. Ponieważ gąsienice żerują najintensywniej w nocy, zabieg lepiej jest przeprowadzić późnym wieczorem. Aby dokładniej pokryć opryskiwaną powierzchnię, należy sporządzić roztwór insektycydu z użyciem maksymalnej zalecanej ilości wody. Jest dość duża grupa preparatów zalecanych przez IOR do zwalczania rolnic w różnych uprawach: są to przede wszystkim pyretroidy oraz związki fosforoorganiczne.

Trafić z terminem
Skuteczność chemicznego zwalczania rolnic zależy od terminu zabiegu. Stwierdzono, że najlepsze wyniki daje zwalczanie rolnic w stadium L-2, kiedy gąsienice mają długość ok. 6 mm. Gąsienice tego stadium mogą już schodzić do gleby i są przeważnie tuż pod powierzchnią ziemi wokół korzeni roślin. Zwalczanie rolnic w okresie wczesnoletnim może ułatwić obserwacja początku kwitnienia derenia świdwy, co zbiega się z początkiem wylotu motyli rolnicy zbożówki (ok. połowy maja). Precyzyjniej można to określić przy użyciu pułapek feromonowych. Po ustaleniu daty początku lotu motyli należy dodać 30-35 dni, w zależności od przebiegu pogody, i w ten sposób uzyskać optymalną datę zabiegu chemicznego. Szkodnik znajduje się wówczas w stadium najbardziej wrażliwym na stosowane preparaty chemiczne.

Jak już wspomniano, próg szkodliwości dla rolnic to 6 larw na 1 m2 powierzchni. Aby ocenić, czy został on osiągnięty, należy wyznaczyć na polu kilka miejsc o powierzchni 1-2 m2 i opryskać je zalecanym insektycydem. Następnie należy przykryć te miejsca kawałkami folii i po upływie 1-2 dni policzyć martwe gąsienice. Inny sposób polega na przygotowaniu tzw. pułapki chwytnej z przynętą. Sporządza się ją z 8-10 kg otrąb pszennych z dodatkiem 0,5 kg cukru, 8-10 l wody oraz zalecanego w danej uprawie insektycydu o odpowiednim stężeniu. Po wymieszaniu składników papkę należy wyłożyć w kilku miejscach o powierzchni 1-2 m2. Miejsca te również przykrywa się folią i po upływie 1-2 dni liczy martwe gąsienice.

Po tegorocznej zimie nie należy spodziewać się zbyt licznej populacji tego szkodnika, zdolnej do wydania następnych pokoleń. Jeżeli przebieg pogody w okresie przeobrażania się zimującego pokolenia, lotów motyli, składania jaj i wylęgu gąsienic pierwszego pokolenia będzie dla rolnic korzystny (wysokie temperatury towarzyszące niedużej ilości opadów), może nastąpić gwałtowny wzrost ich liczebności i powtórzy się sytuacja z lat poprzednich.

Rolnice, tak jak pędraki, drutowce czy larwy komarnic, zaliczane są do szkodników glebowych. Wolą gleby lekkie i średnie, choć w ostatnich latach pojawiają się coraz częściej również na glebach cięższych. Są to wybitne polifagi, gdyż każdy z występujących w Polsce gatunków może żerować na roślinach z wielu różnych rodzin botanicznych. Do najpospolitszych i najbardziej uciążliwych gatunków rolnic należą: rolnica zbożówka; występująca pospolicie na terenie całego kraju, rolnica czopówka, bardziej rozpowszechniona we wschodnich rejonach Polski; rolnica gwoździówka, pospolita w całym kraju (motyle tego gatunku nalatują do nas z południa); rolnica panewka, również nalatująca do nas z obszarów położonych na południu; rolnica tasiemka, gatunek o bardzo rozciągniętym w czasie pojawie motyli (od maja do listopada); rolnica pszenicówka, wbrew nazwie żeruje nie tylko na pszenicy i innych zbożach, ale największe szkody powoduje na oziminach (pospolitsza na północy kraju). Są też gatunki rolnic żerujące na drzewach i krzewach, jak np. rolnica szkółkówka, wyrządzająca niekiedy poważne szkody w szkółkach.

Źródło: "Farmer" 07/2005