Coraz większy udział zbóż w płodozmianie powoduje zwiększone zagrożenie występowania chorób grzybowych, zarówno pozostających na resztkach pożniwnych, jak i przenoszonych poprzez zakażone ziarno.

Ważnymi z gospodarczego punktu widzenia chorobami występującymi w sprzyjających warunkach pogodowych i agrotechnicznych mogą być zgorzel podstawy źdźbła i fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni. Jednakże zgorzel podstawy źdźbła przy dobrej znajomości uwarunkowań agrotechnicznych i historii pola może być zwalczona przy zastosowaniu odpowiednich zapraw nasiennych, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni jest zwalczana równolegle z łamliwością źdźbła w uprawie pszenicy ozimej. Bardzo poważne straty w plonach pszenicy ozimej mogą wywołać choroby przenoszone z ziarnem lub choroby doglebowe, jednak stosowanie zapraw nasiennych w pełny sposób zabezpiecza pszenicę ozimą przed tymi patogenami, a zastosowanie odpowiednich fungicydów w dobranych programach ochrony pszenicy ozimej pozwala dobrze ją obronić przed najgroźniejszymi chorobami okresu wegetacji i zabezpieczyć wysokość i jakość plonu ziarna.

Najgroźniejszymi chorobami zagrażającymi pszenicy w okresie wegetacji są: mączniak prawdziwy, septorioza plew, septorioza paskowana liści pszenicy, brunatna plamistość liści, rdza brunatna i fuzariozy, które mogą wystąpić na prawie wszystkich organach zbóż, oraz choroby podstawy źdźbła.

Mączniak prawdziwy (Blumeria graminis).

Mączniak prawdziwy jest znaną chorobą występującą powszechnie na wszystkich gatunkach zbóż i mogącą porażać wszystkie nadziemne części roślin zbożowych. Warunkami sprzyjającymi infekcji jest wczesny siew, łagodna zima, zbyt wysokie nawożenie azotem, gęste łany powodujące słabą cyrkulację powietrza i wysoką wilgotność, a także uprawa odmian podatnych. W Polsce średnie porażenie roślin wynosi 33 procent. Straty plonu ziarna z powodu porażenia pszenicy ozimej przez mączniaka prawdziwego mogą wynosić, przy silnym występowaniu tego patogena, nawet powyżej 40 procent. Chorobę tę łatwo rozpoznać po mączystym nalocie. Pierwsze objawy można zaobserwować już na młodych siewkach, głównie jednak pojawiają się one na liściach i kłosach. Szkodliwość tej choroby zależy w dużym stopniu od tego, jaka powierzchnia asymilacyjna roślin została ograniczona porażeniem.

Od momentu ruszenia wegetacji, we wczesnych fazach rozwojowych pszenicy (krzewienie – 1 kolanko), oprócz mączniaka prawdziwego można obserwować występowanie chorób pochodzących z infekcji jesiennych lub wczesnowiosennych, szczególnie takich, jak: łamliwość źdźbła, septorioza paskowana liści pszenicy.

Łamliwość źdźbła (Pseudocercosporella herpotrichoides).

lamliwosc_zdzbla.jpg

Autor: A. Mączyńska

Opis: Widoczna medalionowata plama łamliwości źdźbła i bielejący kłos pszenicy ozimej

Chorobą, na którą należy szczególnie zwracać uwagę we wczesnych fazach rozwojowych pszenicy, czyli koniec krzewienia – początek strzelania w źdźbło, jest łamliwość źdźbła, gdyż właśnie wtedy podejmuje się decyzję o jej zwalczaniu. Próg szkodliwości wskazujący na konieczność wykonania zabiegu fungicydowego wynosi w tej fazie rozwojowej 25 proc. roślin porażonych.

Łamliwość źdźbła można rozpoznać po soczewkowatych plamach na pochwach liściowych lub młodych źdźbłach. Początkowo jest trudna do rozpoznania, a szczególnie trudne jest określenie nasilenia jej występowania, gdyż we wczesnych fazach rozwojowych pszenicy nie musi dawać widocznych symptomów chorobowych. Jednakże ważną sprawą jest przewidywanie wystąpienia choroby. Może w tym pomóc znajomość historii pola, przedplon, termin siewu (wczesny sprzyja infekcji), a także przebieg pogody. Ciepła jesień, łagodny przebieg zimy i wysoka wilgotność powietrza jesienią i wiosną sprzyjają rozwojowi łamliwości źdźbła na pszenicy ozimej. Szkodliwość tej choroby polega na tym, że przerastająca tkanki grzybnia utrudnia lub całkowicie hamuje przewodzenie składników pokarmowych do górnych partii roślin, powodując przedwczesne bielenie kłosów, a tym samym ogranicza wykształcenie ziarna i obniża plonowanie pszenicy. Przy silnym porażeniu soczewkowate plamy okalają źdźbło, doprowadzając do murszenia tkanek, co może powodować wyleganie, a nawet załamywanie się roślin. W warunkach silnego występowania łamliwości źdźbła straty plonu ziarna pszenicy ozimej wynoszą ponad kilkanaście procent.

Septorioza paskowana liści pszenicy (Septoria tritici).

septorioza.jpg

Autor: A. Mączyńska

Opis: Objawy chorobowe septoriozy paskowanej w postaci nekrotycznych pasków z widocznymi na ich powierzchni owocnikami grzyba na liściu flagowym pszenicy

Od kilku lat wiosną obserwowane jest regularne występowanie septoriozy paskowanej liści pszenicy, która coraz częściej obejmuje porażeniem dużą powierzchnię górnych organów pszenicy ozimej. Choroba ta w Europie Zachodniej ma dużo większe znaczenie niż w Polsce. Obserwowane, wzrastające nasilenie występowania wskazuje, że i u nas może się stać dużo poważniejszym zagrożeniem. Objawy wystąpienia septoriozy paskowanej liści pszenicy są wyraźne i łatwiejsze do rozpoznania niż w przypadku innych chorób liści. Szczególnie w późniejszych fazach rozwojowych objawy chorobowe są bardzo charakterystyczne, dając uszkodzenia w postaci pasków z widocznymi na ich powierzchni czarnymi owocnikami grzyba. Szkodliwość tej choroby zależy od wielkości powierzchni liści, która została uszkodzona, a tym samym od ograniczenia powierzchni asymilacyjnej roślin.

W pełni wegetacji pszenicy ozimej, oprócz rozwijającej się septoriozy paskowanej liści pszenicy i mączniaka prawdziwego, nasila się porażenie roślin przez septoriozę plew, brunatną plamistość liści i rdzę brunatną, a kłosom oprócz septoriozy plew i mączniaka zagraża fuzarioza.

Septorioza plew pszenicy (Stagonospora nodorum).

Septorioza plew pszenicy jest jedną z najważniejszych chorób tego zboża w Polsce. Może porażać rośliny od bardzo wczesnych faz rozwojowych. Przenosi się wraz z ziarnem, a więc zagraża siewkom i młodym roślinom, stanowiąc także źródło dalszych infekcji. Jednakże, tak jak w przypadku większości chorób liści, największe znaczenie ma wielkość porażenia liści flagowych, które decydują o plonowaniu pszenicy. Plamy wywołane przez septoriozę plew mogą być bardzo rozległe, o kształcie owalnie soczewkowatym lub nieregularnym, obejmującym dużą powierzchnię liści lub kłosów. Porażenie kłosów pszenicy przez septoriozę plew może wpłynąć na obniżenie masy tysiąca ziaren, a tym samym na obniżenie plonu ziarna nawet o 50–60 procent. Z porażonych kłosów uzyskuje się słaby, zakażony materiał siewny.

Brunatna plamistość liści (Pyrenophora tritici – repentis).

Znaczenie brunatnej plamistości liści w pszenicy ozimej na przestrzeni ostatnich latach bardzo wyraźnie się nasila. Brunatna plamistość liści w początkowej fazie infekcji występuje na liściach pszenicy w postaci drobnych ciemnych plamek. Później wokół nich pojawia się chlorotyczna obwódka. Plamy przybierają charakterystyczny wygląd, przypominający pawie oczka. Jednakże choroba ta pojawia się bardzo często razem z septoriozą plew, co utrudnia określenie jej wystąpienia. Zwalczanie brunatnej plamistości liści jest najczęściej połączone z zabiegiem ochrony przed septoriozą plew, co także jest uzasadnione asortymentem zarejestrowanych w Polsce środków ochrony roślin.

Rdza brunatna pszenicy (Puccinia recondita).

grzyb.jpg

Autor: A. Mączyńska

Opis: Liść flagowy pszenicy ozimej silnie porażony przez grzyb Puccinia recondita

Rdza brunatna może porażać pszenicę ozimą w wysokim nasileniu we wszystkich fazach rozwoju roślin. Wczesny siew zbóż ozimych i długa ciepła jesień sprzyjają porażeniu bardzo młodych roślin. Wczesne występowanie rdzy brunatnej może bardzo osłabiać wschody i zagrażać przezimowaniu roślin. Rozwojowi infekcji pszenicy przez rdzę brunatną szczególnie sprzyja ciepła pogoda podczas wegetacji roślin. Wtedy następuje dość gwałtowny rozwój choroby. Porażenie pszenicy przez rdzę brunatną może obejmować bardzo duży procent powierzchni blaszki liściowej. Należy w takiej sytuacji szybko zastosować ochronę fungicydami. Straty w plonie ziarna spowodowane przez rdzę brunatną pszenicy mogą wynosić nawet 40 procent.

Fuzarioza kłosów (Fusarium spp.).

Na kłosach występują dwie choroby ważne z ekonomicznego punktu widzenia. Jedną z nich jest fuzarioza kłosów, a drugą już wcześniej omówiona septorioza plew pszenicy. Fuzarioza kłosów wywołuje zdrobnienie ziarna, które przy silnym porażeniu może być pośladem. Przy wystąpieniu fuzariozy kłosów istnieje niebezpieczeństwo skażenia ziarna mikotoksynami. Infekcja kłosów rozpoczyna się podczas kwitnienia pszenicy. W czasie sprzyjającej pogody patogen infekuje kwiatki i wnika do zarodka. W zainfekowanym kłosku ziarno jest słabe lub nie wykształca się wcale. Ziarno pszenicy z objawami fuzariozy kłosów jest złym surowcem młynarskim i paszowym, a także niewłaściwym materiałem siewnym. Ochrona kłosów przed fuzariozą jest trudna, a w świetle najnowszych przepisów konieczna, gdyż ziarno pszenicy przeznaczone na przetwórstwo konsumpcyjne lub paszowe musi być wolne od mikotoksyn.
 
Ważne

Wielu rolników chcąc ograniczać koszty ochrony zmniejsza ilość zużywanej wody, zwłaszcza gdy pochodzi ona z zakupu. Tymczasem przy wykonywaniu zabiegów fungicydowych nie wolno tego robić, bo nie udaje się wtedy pokryć całej chronionej powierzchni roślin. O ile pszenica wytwarza na koniec krzewienia powierzchnię 2,5–5 tys. mkw/ha, w fazie 1. kolanka 5–10 tys. mkw/ha, w fazie 2. kolanka – 10–20 tys. mkw/ha, o tyle podczas  kłoszenia jest to aż 160 tys. mkw/ha! Dlatego zmniejszanie ilości wody, szczególnie gdy łan jest zwarty, powoduje niedokładne pokrycie górnych trzech liści, a tym samym ograniczenie skuteczności zabiegów fungicydowych.

Autorka pracuje w Oddziale Instytutu Ochrony Roślin w Sośnicowicach

Źródło: "Farmer" 05/2007