Zwalczanie chwastów w ściernisku

Pielęgnacja ścierniska polega najczęściej na przeprowadzeniu jednego zabiegu chemicznego (herbicydem nieselektywnym) lub kilku zabiegów agrotechnicznych, które w założeniu mają zniszczyć już występujące chwasty albo (i) nasiona bądź dopiero co kiełkujące chwasty. Najczęściej jednak plantatorzy łączą oba zabiegi, czyli wykonują płytką podorywkę, np. pługiem podorywkowym, a następnie po upływie kilku czy kilkunastu dni następuje oprysk herbicydem nieselektywnym.

Jaką metodę wybrać?

Najczęściej wybór metody zależy od stanu fitosanitarnego ścierniska (w szczególności od składu jakościowego i ilościowego występujących gatunków chwastów), świadomości proekologicznej plantatora (czy stosuje herbicydy nieselektywne, czy raczej jest ich przeciwnikiem), od terminu pielęgnacji ścierniska (optymalny termin, czyli możliwie szybko po żniwach, czy może opóźniony termin – późnojesienny) oraz od warunków wilgotnościowo-termicznych i logistyczno-ekonomicznych gospodarstwa.

Jednak pierwszym i najważniejszym etapem, od którego zależy podjęcie decyzji co do metody postępowania ze ścierniskiem, jest jego ocena fitosocjologiczna, czyli określenie stanu i stopnia jego zachwaszczenia. Jest to o tyle istotny etap, że decyduje o tym, czy zabieg przy użyciu herbicydów będzie konieczny, czy wystarczy sama uprawa mechaniczna, a może potrzebna będzie metoda mechaniczno-chemiczna.

Jeżeli presja chwastów – w szczególności dotyczy to gatunków wieloletnich, rozłogowych, głęboko korzeniących się (perz właściwy, ostrożeń polny, powój polny, nawłocie, ślazy, podbiał pospolity, szczaw kędzierzawy, szczaw polny, wrotycz pospolity i bylica pospolita) – jest duża, to zazwyczaj plantator decyduje się na zastosowanie herbicydów nieselektywnych, które dość skutecznie eliminują tego typu zachwaszczenie. Jeżeli natomiast na przeważającej powierzchni pola występuje typowe zachwaszczenie chwastami segetalnymi, mającymi cykl życiowy zbliżony do roślin uprawnych, wśród których żyją (np. miotła zbożowa, chwastnica jednostronna, komosa biała, żółtlica drobnokwiatowa, jasnoty, fiołki, rumianowate, przetaczniki, gwiazdnica pospolita, maki, chaber bławatek, dymnica pospolita, przytulia czepna, tasznik pospolity, tobołki polne czy bodziszki), to najczęściej przeprowadza się zabieg mechaniczny w postaci pogłębionej podorywki (12-15 cm). Dodatkową zaletą tego typu zabiegu jest możliwość wyeliminowania części nasion chwastów, a przez to – w pewnym zakresie oczywiście – zubożenie glebowego banku nasion, który jest odpowiedzialny za pojawienie się w kolejnych latach poszczególnych gatunków chwastów.

Metoda chemiczna

Metoda ta polega na zastosowaniu nieselektywnego herbicydu, który eliminuje wszystkie najważniejsze gatunki chwastów. Tego typu herbicydy działają układowo, czyli przemieszczają się w całej roślinie, co w efekcie powoduje zamieranie zarówno części nadziemnych, jak i podziemnych. Jaki asortyment jest do dyspozycji? Niestety, plantator nie ma wielkiego wyboru (właściwie żadnego!), gdyż do stosowania w ściernisku zarejestrowana jest nadal tylko jedna s.cz. – glifosat. Z chemicznego punktu widzenia to pochodna kwasu fosfonowego połączonego z glicyną. Jest inhibitorem działania enzymu syntazy EPSPS, który jest kluczowym enzymem na szlaku metabolicznym kwasu szikimowego, związanego z biosyntezą aminokwasów aromatycznych. W roślinie glifosat powoduje hamowanie syntezy białek niezbędnych do jej wzrostu. Pobierany jest przez zielone części roślin (liście, zielone pędy i niezdrewniałą korę), a następnie przemieszcza się w całej roślinie i dociera do jej części podziemnych (korzeni, rozłogów, kłaczy itp.), powodując ich zamieranie. Pierwsze objawy działania glifosatu (żółknięcie i więdnięcie) widoczne są po upływie 7-10 dni. Całkowite zamieranie roślin następuje po 18-21 dniach. Wysoka temperatura i wilgotność powietrza oraz silne nasłonecznienie przyspieszają jego działanie. W celu zwiększenia skuteczności działania glifosatu stosuje się różne modyfikacje jego cząsteczki. Występuje on w postaci kwasu, soli amonowej, sodowej, potasowej, soli izopropylowej oraz jako sól trimetylosiarczanu. Postać soli izopropylowej glifosatu jest najbardziej popularną postacią znajdującą się w herbicydach dostępnych w handlu.

Herbicydy zawierające glifosat występują pod różnymi nazwami handlowymi. Różnica pomiędzy nimi nie ogranicza się jedynie do nazwy, ale przede wszystkim do zawartości substancji czynnej w herbicydzie oraz jego formulacji. W naszym kraju większość herbicydów zawiera 360 g s.cz. w litrze środka (np. Boom Efekt 360 SL, Dominator Clean 360 SL, Gallup 360-K, Glifocyd 360 SL, Glifoherb 360 SL, Glifopol 360 SL, Glyfoflash Super 360 SL, Glyphomax Clean 360 SL, Hopper Clean 360 SL, Huragan Nowy 360 SL, Klinik 360 SL, Klinik Duo 360 SL, Klinik Duo Free 360 SL, Klinik Free 360 SL, Klinik Up 360 SL, Klinik Up Trans 360 SL, Koyote 360 SL, Landmaster Clean 360 SL, Monosate G, Resolva Total, Rosate Clean 360 SL, Roundup 360 Plus, Sniper SL). Zdecydowanie mniejszy procent w asortymencie stanowią herbicydy z większą zawartością glifosatu, taką jak: 450 g/l (np. Barclay Barbarian Xtra 450 SL, Envision 450 SL, Glyphoflash Xtra 450 SL, Roundup TransEnergy 450 SL, Trustee Xtra 450 SL), 480 g/l (np. Cayenne HL 480 SL, Dominator HL 480 SL, Highland HL 480 SL, Roundup Flex 480), 540 g/l (np. Krypt 540) czy 720 g/l (np. Roundup PowerMax 720).

Warto wspomnieć, że w tej gamie „identycznych” preparatów zawierających różne stężenia glifosatu istnieje jeden wyjątek, czyli herbicyd Kileo 400 SL, w którym oprócz glifosatu (240 g/l) znajduje się jeszcze dodatkowo syntetyczny regulator wzrostu 2,4-D (160 g/l). Preparat ten stosuje się podobnie, jak wszystkie pozostałe herbicydy zawierające glifosat. Zaletą tego herbicydu jest to, że pierwsze efekty działania w postaci deformacji liści i pędów widać już po 2-4 dniach, a następnie po kolejnych 7-10 dniach rośliny zaczynają żółknąć, więdnąć i zamierać.

Ponadto chcąc przyspieszyć efekt działania, a tym samym nieco skrócić czas od zastosowania s.cz. glifosatu do rozpoczęcia uprawy następczej, można do cieczy użytkowej dodać 4-5 kg/ha siarczanu amonu lub gotowy adiuwant (np. AS 500 SL, Mediator Max, Efectan 650 SL) wspomagający działanie preparatu, a przy okazji pozwalający ograniczyć jego zużycie o 25-30 proc.

Generalnie należy pamiętać jeszcze o jednej istotnej zasadzie – niższe dawki glifosatu zalecane są do zwalczania chwastów rocznych, natomiast maksymalne dawki stosuje się do ograniczania chwastów wieloletnich, rozłogowych, głęboko korzeniących się.

Metoda mechaniczna

W ramach metody mechanicznej można wyróżnić kilka zespołów uprawek, tj. pożniwne bądź pielęgnacyjne. W kontekście uprawy ścierniska plantatora będzie interesował głównie zespół uprawek pożniwnych. To podstawowy zabieg mechaniczny, który inicjuje szybkie wyeliminowanie dużej liczby diaspor chwastów, które osypały się z roślin matecznych (tzw. mechaniczne ograniczenie glebowego banku nasion). Głównym zabiegiem jest płytka podorywka na głębokość 4-8 cm, która może być wykonana pługiem podorywkowym lub kultywatorem podorywkowym. Ma ona na celu przykrycie ścierni, zahamowanie parowania oraz stworzenie dogodnych warunków do skiełkowania nasion chwastów. Po kilku czy kilkunastu dniach następują wschody chwastów, które możemy niszczyć poprzez zastosowanie różnego rodzaju bron (np. chwastowników) lub kultywatorów. Zabieg ten określany jest często jako „pielęgnacja podorywki” i należy go powtarzać aż do momentu rozpoczęcia zespołu uprawek przedsiewnych lub przedzimowych.

Natomiast podorywka pogłębiona (12-15/18 cm), wykonana (np. broną talerzową) bezpośrednio po żniwach, przerywa dojrzewanie nasion chwastów i twardnienie ich okryw, dzięki czemu są one atakowane i uszkadzane przez edafon glebowy i w konsekwencji giną. Ponadto niszczy również wiele gatunków chwastów warstwy przyziemnej, często jeszcze przed ich owocowaniem, oraz gatunków warstw wyższych, które zostały tylko przycięte podczas zbioru, oprócz tego umożliwia również zniszczenie chwastów wieloletnich, rozmnażających się wegetatywnie. Na zachwaszczenie pola ma również wpływ termin wykonywania podorywki w ciągu doby. Wielu gatunkom chwastów wystarczy krótki „impuls” świetlny, aby ich nasiona zostały pobudzone do kiełkowania (są to tzw. nasiona fotoblastycznie dodatnie). Dlatego podorywka wieczorem (po zachodzie słońca) lub nocą może dodatkowo ograniczyć zachwaszczenie pola nawet o 30 proc. Przykładem mogą być nasiona takich gatunków chwastów, jak: szczaw kędzierzawy, rdest ptasi, kurzyślad polny, rzodkiewnik pospolity, uczep trójlistkowy, miłek wiosenny, miotła zbożowa, iglica pospolita, mniszek pospolity czy przetacznik polny.

Metoda mechaniczno-chemiczna

W dużym skrócie można powiedzieć, że metoda ta polega na wykonaniu na ściernisku podorywki, następnie zabronowaniu jej i pozostawieniu do czasu wschodów chwastów, czyli tzw. zazielenienia się pola. Kiedy chwasty osiągną odpowiednią fazę rozwojową (najczęściej 4-6 liści), należy wykonać zabieg herbicydem nieselektywnym, przedstawionym w metodzie chemicznej. Metoda ta jest uważana za najbardziej skuteczną w zwalczaniu chwastów w ściernisku, gdyż zapewnia ponad 98-procentowe zniszczenie występujących w nim gatunków, a przy okazji istotnie zubaża glebowy bank nasion.