WSTĘP

Stosowanie nawozów organicznych i nawozów zielonych jako podstawy nawożenia w rolnictwie integrowanym i ekologicznym, powinno być uzupełnione nawożeniem mineralnym doglebowym lub przez dokarmianie dolistne. Właściwe bilansowanie składników pokarmowych jest możliwe przez monitorowanie stanu odżywienia roślin oraz uzupełniające nawadnianie w okresach suszy. W 2015 roku spożycie ziemniaków w Polsce wynosiło 101 kg/osobę.

Uzasadnia to więc wprowadzenie w kraju integrowanej produkcji na szerszą skalę. Wprowadzenie zasad integrowanej produkcji ziemniaka przez rolnika w swym gospodarstwie musi być oparte przede wszystkim na znajomości wymagań tej rośliny.

Przy uprawie ziemniaka duże znaczenie ma dostosowanie poziomu nawożenia do odmiany i kierunku użytkowania.

Celem nawożenia jest uzyskanie maksymalnego plonu o odpowiedniej strukturze i zawartości skrobi. Do właściwego ustalenia dawek nawozów niezbędne jest zbadanie zasobności gleby w fosfor, potas, wapń, magnez, siarkę, a nawet w mikroelementy, takie jak: cynk, bor, mangan, miedź i żelazo. Ich brak można uzupełnić nawożeniem pod roślinę, w czasie wegetacji na glebę lub za pomocą nawożenia dolistnego. Ziemniaki wykorzystują nawożenie mineralne w 20-70% i zależy ono od czynników, takich jak: rodzaj nawozu, wilgotność i temperatura gleby, zawartość próchnicy, odczyn, a przede wszystkim od poziomu agrotechniki i kultury rolnej.

WYMAGANIA POKARMOWE ZIEMNIAKA

Dawki nawozów mineralnych pod ziemniaki zależą od przeznaczenia ich zbioru. Plantacje z przeznaczeniem na sadzeniaki wymagają wysokiego nawożenia fosforem i potasem (N:P:K = 1:1,2:1,6 przy zastosowaniu 70 kg N/ha). Plantacja ziemniaka jadalnego o dobrej jakości wymaga wysokiego nawożenia fosforem i magnezem oraz średniego nawożenia azotem i potasem (N:P:K = 1:1,6:1,8 przy stosowaniu 80-110 kg N/ha). Ziemniak przemysłowy wymaga najwyższego nawożenia (N:P:K = 1:1,5:1:8 przy stosowaniu 100-120 kg N/ha). Ziemniak pastewny wymaga równie wysokiego nawożenia azotem i potasem (N:P:K = 1:1,5:2 przy 120-150 kg N/ha).

Do uzyskania plonu ziemniaków w wysokości 30 t/ha rośliny potrzebują pobrać z gleby około 150 kg N, 45 kg P2O5, 288 kg K2O, 35 kg CaO, 18 kg MgO oraz niewielkie ilości siarki, cynku, manganu, boru, miedzi i molibdenu.

NAWOŻENIE MINERALNE ZIEMNIAKA W ROLNICTWIE INTEGROWANYM Nawożenie azotem

Poziom nawożenia azotem wynosi w praktyce od 80 do 120 kg N/ha. Przy ustaleniu potrzeb nawożenia azotem pod ziemniaki uwzględnić należy: kierunek użytkowania ziemniaków oraz uprawianie odmiany, jakość gleby i pH, ilość opadów, wartość przedplonu, dawkę oraz termin przeorania nawozów organicznych, sposób pielęgnacji i ochrony.

Zbyt wysokie nawożenie azotem powoduje zaburzenia w rozwoju rośliny, zwiększa jej podatność na infekcje wirusowe i grzybowe (zarazą ziemniaka i parchem zwykłym), wydłuża okres wegetacji ziemniaka i dojrzewanie bulw, zmniejsza udział frakcji sadzeniakowej, pogarsza przydatność bulw do przechowywania.

Pod ziemniaki jadalne na jesienny zbiór optymalne dawki nawożenia azotowego w zależności od odmian wynoszą 110-170 kg N/ha. Wysokich dawek azotu powyżej 150 kg N/ha wymagają odmiany jadalne: Felka, Lord, Gracja, Andromeda, Cekin, Ibis, Maryna, Tara, Wigry, Wiking, Zebra, Żagiel, Elanda, Salto. Wolfram i Ursus oraz odmiany skrobiowe: Dorota, Gabi, Alicja, Pasat, Rumpel, Lawina, Bzura, Hinga, Jasia, Neptun, Rudawa, Ślęza i Umiak. Stosunkowo małe potrzeby nawozowe na glebach średnio zwięzłych w ilości 90-120 kg N/ha mają odmiany jadalne: Aster, Bard, Bartek, Bila, Czapla, Oman, Niagara, Medea Zeus oraz skrobiowe: Gandawa i Sonda. Z uwagi na mniejsze potrzeby nawozowe i niewielką efektywność nawożenia odmiany te można polecać do uprawy ekologicznej. Pozostałe zarejestrowane odmiany krajowe wymagają w zależności od wielu czynników agrotechnicznych i przyrodniczych optymalnego nawożenia azotem w dawkach 120-150 kg N/ha. W miarę zwiększania dawki nawożenia azotowego wzrasta w plonie udział bulw dużych, co ma duże znaczenie w uprawie ziemniaków jadalnych i dla przetworzenia na frytki i chipsy. Jak wspomniano zbyt wysokie dawki nawożenia azotowego pogarszają jednak jakość konsumpcyjną ziemniaków jadalnych, ponieważ zwiększają ciemnienie bulw surowych, ich podatność na uszkodzenia mechaniczne przy zbiorze i transporcie oraz ubytki w okresie przechowywania. Dobór nawozów azotowych przedstawiono w tabeli 1.

Nawożenie fosforem i potasem

Fosfor i potas wpływają korzystnie na plonowanie ziemniaków i ich jakość. W celu uzyskania plonu 30 t/ha

ziemniaki powinny pobrać z gleby 45 kg P2O5 i 228 kg K2O, a przy plonie 40 t/ha odpowiednio 60 kg P2O5 i 304 kg K2O. Wysokość dawek tych składników powinna zależeć od zasobności gleby w te składniki. Fosfor przyspiesza rozwój i dojrzewanie roślin, zwiększa odporność na choroby i uszkodzenia mechaniczne bulw, korzystnie wpływa na zawartość skrobi. Właściwe nawożenie potasem zwiększa udział bulw dużych, ogranicza straty przy przechowywaniu. Zwiększa także odporność roślin na suszę i obserwuje się mniejszą pustowatość bulw. Przenawożenie obniża zawartość skrobi i pogarsza odporność bulw na uszkodzenie mechaniczne. W przypadku wyboru formy potasu zaleca się stosowanie siarczanu potasu. Jak dowodzą badania własne nawożenie ziemniaka siarczanem potasu zwiększa plon bulw, zawartość skrobi na niekorzyść soli potasowej (rys. 1).

Nawozy fosforowe pod ziemniaki na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych o uregulowanej kwasowości można stosować jesienią pod orkę przedzimową lub wiosną przed wiosenną uprawą roli. Na glebach lekkich i kwaśnych lepsze efekty uzyskuje się przy wiosennym stosowaniu superfosfatu (tab. 2). Nawozy potasowe na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych można wysiewać jesienią pod orkę przedzimową, natomiast na glebach lekkich i w rejonach o większej ilości opadów najkorzystniejsze jest wiosenne ich stosowanie.

Nowocześnie gospodarujący rolnik ustalając poziom nawożenia pod ziemniaki powinien dostosować dawki nawożenia fosforowego i potasowego do aktualnej zasobności gleby. Pozwoli to racjonalizować nawożenie i zmniejszyć poważnie koszty produkcji ziemniaka.

Nawożenie magnezem i siarką

Ziemniak wykazuje duże zapotrzebowanie na magnez.

Niedobory magnezu ujawniają się bardzo wyraźnie na roślinach ziemniaka, zwłaszcza uprawianych na glebach piaszczystych lub kwaśnych. Silne objawy niedoboru magnezu w okresie formowania bulw wywołują nekrozy, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia wydajności fotosyntezy i spadek plonów bulw. Dla plonów ziemniaków powyżej 30 t/ha zalecana dawka magnezu wynosi 30-40 kg/ha [Grzebisz, Härdter 2006].

Siarka jest niezbędnym pierwiastkiem w pełnieniu wielu funkcji fizjologicznych i w rozwoju roślin. Optymalna zawartość siarki ogólnej w roślinach uprawnych waha się od 0,05 do 1,5% suchej masy. Stosunkowo najczęściej wynosi ona jednak 0,20-0,50%. Skumulowanie tego makroelementu w tkankach roślin uprawnych uwarunkowane jest czynnikami mającymi wpływ na intensywność jego pobierania, wiekiem, gatunkiem i częścią rośliny. Ilościowe zapotrzebowanie na siarkę jest u różnych gatunków najczęściej zbliżone do wymagań pokarmowych względem fosforu.

Biorąc pod uwagę wymagania żywieniowe roślin uprawnych w stosunku do siarki, stanowią one 9-15% pobranego azotu, a u roślin krzyżowych przedział ten waha się od 25-30%.

Rośliny pobierają siarkę z podłoża w postaci utlenionej jako SO4 2-, a w małych ilościach mogą też asymilować jako SO2 z atmosfery. Ziemniaki pobierają siarkę w ilości od 18 do 40 kg/ha, z czego bulwy akumulują od 10 do 20 kg a łęty od 2 do 13 kg/ha [Klikocka 2004]. Grzebisz [2011] podaje, że krytyczny okres zapotrzebowania na siarkę ujawnia się w czasie intensywnego formowania bulw i trwa do początku zasychania łęcin. W stanie głębokiego niedoboru siarki karłowacieją całe rośliny. Wykaz nawozów zawierających siarkę wykorzystywanych w nawożeniu ziemniaka przedstawiono w tabeli 3.

W przeprowadzonych doświadczeniach własnych (lata 2001-2011) wykazano, że najkorzystniej na plonowanie ziemniaka i jakość bulw oddziaływało nawożenie siarką siarczanową (siarczan potasu) w ilości 25 kg S/ha oraz siarką elementarną (w formie pylistej) w ilości 50 kg/ha (rys 2). Po zastosowaniu wymienionych kombinacji otrzymano istotnie najwyższy plon bulw ziemniaka w stosunku do obiektu kontrolnego (odpowiednio o 11 i 8%). Natomiast zawartość skrobi była najwyższa po zastosowaniu 25 kg/ha siarki elementarnej. Po zastosowaniu dodatku siarki do nawożenia NPK wzrosła w bulwach zawartość siarki i azotu oraz pobranie wraz z plonem bulw siarki i azotu. To tłumaczy, że siarka poprawia metabolizm i pobieranie azotu przez rośliny ziemniaka (rys. 3).

W innej serii doświadczeń (2004-2006) stwierdzono, że korzystniej na plon bulw ziemniaka oddziałuje stosowanie siarki w formie siarczanu magnezu (rys. 4). Nawozy siarkowo-magnezowe

stosowano w tym przypadku dwukrotnie: pierwszy raz przedsiewnie w formie siarczanu magnezu (kizerytu) i drugi - pogłównie w postaci jednowodnego siarczanu magnezu. To spowodowało, że wniesiono siarkę w ilości 50 kg/ha i dodatkowo magnez w ilości 30 kg/ha. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono również znaczne ograniczenie chorób skórki, takich jak: parch zwykły ( Streptomyces scabies) i rizoktonioza (Rhizoctonia solani) (rys. 5).

Fakt ten może mieć szczególne znaczenie w rolnictwie zrównoważonym - sustainable agriculture, gdzie celem produkcji jest żywność dobrej jakości i ograniczenie stosowania środków chemicznych oraz w rolnictwie organicznym, w którym całkowicie jest zabronione używanie syntetycznych nawozów, pestycydów i fitochemikalii [Gaj, Klikocka 2011].

Korzystny wpływ nawożenia siarką (w formie: siarczanu potasu, siarczanu amonu, sufranu plus, pojedynczego superfosfatu, gipsu, pirytu i siarki pierwiastkowej) na plonowanie ziemniaki wykazano w wielu badaniach. Ich autorzy zalecają stosowanie siarki pierwiastkowej pod ziemniaki w ilości od 36 do 80 kg/ha, twierdząc że w wyniku jej aplikacji następuje wzrost suchej masy, wapnia, magnezu, siarki, miedzi i żelaza w bulwach, ponadto białka przyswajalnego i wolnych kwasów aminowych. Literatura również donosi o korzystnym oddziaływaniu gipsu (CaSO4) na zwiększenie zawartości białka w bulwach ziemniaka, obniżenie intensywności ich ciemnienia enzymatycznego, wzrost karotenu, witaminy C, skrobi i zmniejszenie zawartości cukrów. Ponadto wzrasta zawartość azotu, fosforu i mikroskładników, a ich pobranie przez bulwy jest większe. W przeprowadzonych badaniach własnych wykazano również korzystny wpływ nawożenia siarką na wzrost makro- i mikroskładników w bulwach ziemniaka (tab. 4).

Jak wynika z badań niedobór siarki pogarsza plonowanie i zdrowotność roślin, dlatego ważnym elementem racjonalnej technologii uprawy wielu roślin jest suplementacja siarki przez nawożenie w zależności od wymagań uprawianej rośliny [Klikocka i in. 2005, Klikocka, Narolski 2013].

Nawożenie nawozami wieloskładnikowymi

Nawożenie ziemniaków nawozami jednoskładnikowymi obecnie stało się niekorzystne z wielu przyczyn. Zwiększają się przede wszystkim nakłady pracy i zużycie paliwa obniżające opłacalność produkcji ziemniaka. Dlatego korzystniejsze jest stosowanie nawozów kompleksowych NPK jak Polifoski, Lubofoski o odpowiedniej proporcji składników dla ziemniaka.

Nowe generacje nawozów wieloskładnikowych jak Nitrophoska 12 Special i Nitrophoska 15 Perfekt, ENTEC Perfekt lub Viking zawierają granulki o jednakowej wielkości z zawartością makro- i mikroelementów oraz stabilizatorem formy amonowej azotu wpływającym na spowolnienie aktywności bakterii odpowiedzialnych za nitryfikację azotu. W efekcie zostaje wydłużony nawet do 100 dni okres uwalniania i udostępniania azotu do roztworu glebowego. Uzyskuje się wyraźne zmniejszenie strat azotu w wyniku wymywania, co jest korzystne dla ochrony środowiska i dzięki czemu można obniżyć dawkę nawożenia.

Zastosowanie rzędowego wysiewu nawozu bezpośrednio do redlin podczas sadzenia sadzarką umożliwia zwyżkę plonu bulw i zawartości skrobi. Rzędowe nawożenie ziemniaków pozwala zmniejszyć o 20-30% optymalną dawkę azotu bez pogorszenia jakości bulw. Ten sposób nawożenia powoduje zmniejszenie zawartości azotanów w bulwach i znacznie ogranicza stopień zanieczyszczenia środowiska. Producenci sadzarek krajowych i z importu oferują wersje tych maszyn wyposażonych w dozowniki do nawożenia rzędowego.

Nawożenie dolistne

Nawożenie doglebowe nie zawsze gwarantuje dostępność niezbędnych składników potrzebnych do wzrostu i rozwoju rośliny, więc coraz częściej wykorzystywane są nawozy dolistne, które są łatwo przyswajalne w różnych warunkach atmosferycznych. Przy dolistnym stosowaniu nawozu INSOL-7-Ziemniak (N - 14,0, B - 0,50, Zn - 1,5, Mn - 1,5, Cu - 0,50%) w dawce 2 l/ha nastąpił wzrost plonu handlowego o 5,8% w stosunku do nawożenia podstawowego. Najbardziej korzystnie reagowały odmiany Sante i Irga, mniej odmiana Mila (rys. 6).

Nawozy dolistne charakteryzują się bardzo dobrą rozpuszczalnością w wodzie, a zawarte w nich sole mineralne znajdują się w formie chelatów i są łatwo przyswajalne przez roślinę. Najlepsze efekty nawożenia dolistnego osiąga się przy stosunkowo niskiej temperaturze powietrza (12-15oC) i większej wilgotności.

W praktyce zabiegi dolistnego nawożenia należy przeprowadzić na plantacji po zwarciu międzyrzędzi, późnym popołudniem i wieczorem lub wcześnie rano, na suche liście. Zabiegi mogą być wykonywane po deszczu, gdy tylko rośliny obeschną, a stan wilgotności gleby umożliwia przeprowadzenie mechanicznego oprysku.

Składniki mineralne z nawozów dolistnych przenikają do rośliny przez naskórek i aparaty szparkowe znajdujące się na liściach i pędach ziemniaków. Najbardziej chłonne są młode liście, a szczególnie ich dolne części, gdzie znajduje się najwięcej aparatów szparkowych i które wykazują niższą temperaturę i większą wilgotność. Aby kropelki dotarły do dolnej strony liści w opryskiwaczach należy stosować: rozpylacze płaskostrumieniowe drobnokropliste, powodujące w łanie zamgławianie lub opryskiwacze z pomocniczym strumieniem powietrza. Szybkość pobierania składników przez liście jest wielokrotnie większa niż przez system korzeniowy. Najszybciej prze liście pobierane są azot, potas, sód, cynk i magnez, wolniej siarka, wapń, fosfor, mangan, bor, a najwolniej miedź, żelazo i molibden.

Obecnie na rynku znajduje się dużo wieloskładnikowych nawozów dolistnych do dokarmiania ziemniaka (tab. 6). W przypadku jednoczesnego stosowania nawozu dolistnego w 6-10% roztworze mocznika należy najpierw rozpuścić mocznik w letniej wodzie, następnie dodać nawóz dolistny.

Dokarmiając rośliny ziemniaka dolistnie musimy mieć na uwadze, że tym sposobem dostarczamy roślinom ziemniaka tylko niewielką ilość składników w stosunku do ich potrzeb pokarmowych, gdyż najważniejsze makroelementy, takie jak: azot, fosfor, potas wapń, magnez rośliny pobierają z roztworu glebowego.

W przypadku mikroelementów, takich jak mangan, cynk miedź, bor, które to pierwiastki są pobierane w niewielkich ilościach, nawożenie dolistne (zastosowane w odpowiednim terminie) może wystarczyć do pokrycia potrzeb pokarmowych. Nawozy dolistne mogą być stosowane łącznie ze środkami ochrony roślin na stonkę i zarazę ziemniaka. Nawożenie dolistne ziemniaków należy tratować jako zabieg uzupełniający i interwencyjny. Podkreślić należy, że przy wysokich obecnie cenach nawozów mineralnych nawożenie dolistne przyczynia się do obniżenia kosztów produkcji ziemniaka.

NIEDOBÓR PIERWIASTKÓW W roślinach ZIEMNIAKA

Objawy niedoboru podstawowych pierwiastków przedstawiono na fotografii 2. Objawy niedoborów makro- i mikroelementów w ziemniaku obserwuje się w fazie krytycznej ziemniaka, tj. na początku kwitnienia na 4. liściu od góry (tab.

7). Wtedy też należy stosować dokarmianie dolistne za pomocą nawozów przeznaczonych do dolistnego dokarmiania.

NAWOZY ORGANICZNE I ZIELONE STOSOWANE w NAWOŻENIU ZIEMNIAKA W ROLNICTWIE INTEGROWANYM

Nawozy organiczne przy uprawie ziemniaków, mają bardzo duże znaczenie dla poprawy stosunków fizykochemicznych i biologicznych oraz właściwości gleby zapewniających równomierny rozwój systemu korzeniowego oraz bulw. Ziemniaki bardzo dobrze wykorzystują obornik, który jest podstawowym nawozem pod uprawę tej rośliny. Dawka 30 t/ha dobrze przefermentowanego obornika wnosi do gleby: ok. 150 kg N, 80 kg P2O5, 240 kg K2O, 150 kg CaO, 60 kg MgO. W przypadku braku obornika możemy go zastąpić nawozami zielonymi, które wnoszą do gleby podobne ilości składników pokarmowych.

Doświadczenia wykazują, że działanie jednakowych pod względem zawartości przyswajalnych składników pokarmowych, ilości tych składników dostarczonych roślinom w oborniku lub w postaci nawozów mineralnych zależy od układu warunków atmosferycznych: w latach wilgotnych lepiej stosować nawozy mineralne, natomiast w latach suchych plony są wyższe przy nawożeniu obornikiem.

Nawożenie obornikiem należy stosować po żniwach razem z podorywką lub jesienią z orką przedzimową.

Największe wykorzystanie składników jest wtedy, gdy obornik przeorany jest za pomocą podorywki. W ten sposób po roztrzęsieniu i przeoraniu obornika ograniczymy jego straty. Wiąże się to z większym wykorzystaniem składników mineralnych i prowadzi do zwiększenia plonu.

Najmniejsze pobieranie składników pokarmowych występuje, gdy obornik zastosujemy wiosną. Ponadto przewaga jesiennego stosowania obornika nad wiosennym wynika z wcześniejszego przygotowania pola, dotrzymania optymalnego terminu sadzenia i wydajności pracy sadzarek, lepszej zdrowotności ziemniaków.

Obornik wzmaga działanie nawożenia mineralnego, zwiększa zawartość skrobi w bulwach oraz poprawia właściwości smakowe ziemniaka.

Przy braku dostatecznej ilości obornika można stosować nawożenie kompostami torfowo-obornikowymi, torfowo-fekaliowymi i innymi. Za najbardziej efektywny sposób wykorzystania torfu należy uważać kompostowanie wraz z obornikiem i nawozami mineralnymi.

Duża rola kompostów, poza dostarczeniem pokarmów i bezpośrednim wpływem na właściwości fizyczne gleby, polega również na tym, że są idealnymi absorbentami i mechanicznie ochronią glebę przed wymywaniem z niej przeważnie azotu.

Na glebach lekkich, zwłaszcza przy niedostatku obornika, specjalnego znaczenia nabierają nawozy zielone. Udane międzyplony przeorane jesienią w działaniu zastępują około połowę i więcej dawki obornika, a w uzupełnieniu nawozami mineralnymi działają podobnie jak obornik.

Z międzyplonów na przeoranie należy zalecić saradelę i łubin na gleby lżejsze oraz gorczycę, rzepak i facelię na gleby mocniejsze.

W przeprowadzonych badaniach własnych wykazano, że w warunkach gleby brunatnej wyługowanej bardzo korzystnie na plon bulw ziemniaka wpływało zastosowanie międzyplonu z rzepaku ozimego oraz obornika bydlęcego w ilości 30 t/ha.

Mniej korzystnie oddziaływał międzyplon z gorczycy białej, który stwarzał wiosną problem podczas sadzenia ziemniaków, gdyż sadzarka słabo zasklepiała redliny nad bulwami. Najmniej korzystne było przeorywanie słomy pszenżytniej (5 t/ha) z dodatkiem mocznika (46 kg N/ha) (rys. 7).

Gnojowica jest w pełni przydatnym i cennym nawozem, którego działanie zależy od warunków jej uzyskiwania oraz terminów stosowania. Ważne jest ustalenie terminu jej rozlewania, wielkości dawki, współdziałanie z nawozami mineralnymi oraz wpływ nawozu na jakość bulw. Średnia zawartość składników w świeżej masie gnojowicy wynosi: 0,3-0,4% N, 0,06-0,09% P i 0,28-0,35% K [Gruczek i in. 2005].

NAWOŻENIE ZIEMNIAKA W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM

Produkcja ekologiczna opiera się na zamkniętym obiegu składników pokarmowych, pochodzących wyłącznie z własnego gospodarstwa, bardzo rzadko uzupełniana składnikami pochodzącymi z zewnątrz. Największe znaczenie w tym systemie ma substancja organiczna, traktowana jako nawóz oraz czynnik stymulujący procesy biologiczne gleby. Łączne działanie tych czynników decyduje o żyzności gleby. Na bilans składników pokarmowych w gospodarstwach ekologicznych składają się po stronie przychodów - składniki zawarte w nawozach organicznych, poplonowych resztkach korzeniowych, naturalna zasobność gleby i inne formy naturalne składników, a po stronie rozchodów - składniki wynoszone razem z plonami. Ważną rolę odgrywa w tym bilansie naturalna zasobność gleby, dlatego w okresie przejściowym w zależności od zasobności gleby, należy wnieść znaczące ilości P i K w postaci naturalnych kopalin, aby poziom wyjściowy tych składników był możliwie wysoki. Mały deficyt składników pokarmowych może być bez ujemnych skutków pokrywany z zasobów gleby, pod warunkiem, że są to gleby zawierające skały, z których mogą być uruchamiane związki mineralne. Na glebach ubogich należy dostarczać składników glebowych z zewnątrz.

Zawartość podstawowych składników pokarmowych w glebie należy badać co 3-4 lata i w przypadku niskiego ich poziomu, należy stosować naturalne kopaliny, które uzupełnią brakujące składniki.

W ekologicznej produkcji ziemniaka należy przestrzegać następujących zasad gospodarki składnikami pokarmowymi:

- składniki powinny być uwalniane ze związków w sposób ciągły i we właściwych proporcjach,

- procesy te powinny mieć charakter biologiczny, co wymusza stosowanie nawozów organicznych,

- składniki mineralne powinny być stosowane tylko w przypadku szczególnego zapotrzebowania (mączka fosforytowa, kopalne sole potasu, siarczan potasu, węglan wapnia, siarka elementarna, wapno defekacyjne),

- dynamiczne procesy mikrobiologiczne rozkładające obornik, stale uwalniające składniki pokarmowe we właściwych ilościach potrzebnych roślinie, powodują także rozkład trudno dostępnych minerałów zawartych w glebie.

Aktualny wykaz nawozów i środków popra-wiających żyzność gleby zakwalifikowanych przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB w Puławach do stosowania w rolnictwie ekologicznym w Polsce znajduje się na stronie internetowej IUNG-PIB w Puławach. Wykaz obejmuje tylko środki zakwalifikowane przez IUNG-PIB w następstwie wniosku ich producenta bądź dystrybutora (dotyczy produktów pochodzących z zakupu, nie dotyczy nawozów z własnego gospodarstwa). Rolnik może stosować także inne środki, o ile:

- są zgodne z wymogami zał. I do rozporządzenia 889/2008 - podstawa prawna art. 3.1 (889/2008): "W przypadku gdy potrzeby odżywcze roślin nie mogą być zaspokojone (...) można używać - tylko w koniecznym zakresie - wyłącznie nawozów i środków poprawiających właściwości gleby wymienionych w zał.

I do niniejszego rozporządzenia. Podmioty gospodarcze są zobowiązane przechowywać dokumentację potwierdzającą potrzebę użycia danego środka";

- są dopuszczone do obrotu w Polsce - Ustawa o ochronie roślin, tekst jednolity [Dz.U. nr 133 z 2008, poz. 849].

Decyzja o zastosowaniu środka oraz jego wybór należy do rolnika (nie musi on wnioskować o zgodę). Natomiast w rejestrze działań rolnik powinien odnotować uzasadnienie zastosowanego zabiegu (np. analiza gleby, objawy, rośliny wskaźnikowe), datę, nazwę rośliny uprawnej, określenie działki rolnej, nazwę nawozu lub środka, dawkę.

PODSUMOWANIE

Produkcja ziemniaka w systemie integrowanym podlega kontroli Państwowego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W ramach kontroli inspektor wojewódzki może żądać okazania zaświadczenia o nieprzekroczeniu w roślinach i produktach roślinnych dopuszczalnych poziomów metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków szkodliwych. Certyfikat IP wydawany jest na okres 12 miesięcy. Producenci, którzy otrzymają certyfikat, mają prawo oznaczania produktów znakiem IP. Szczegółowe informacje na temat przystąpienia i uczestnictwa w systemie IP można uzyskać w PIORIN.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym [Dz.U. Nr 116 poz. 975], zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego, o którym mowa w art. 28 ust. 1 rozporządzenia nr 834/2007, przyjmują podmioty upoważnione do działania w rolnictwie ekologicznym jako jednostki certyfikujące, zwane dalej "jednostkami certyfikującymi".

Zgłoszenia podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego dokonuje się na formularzu opracowanym przez Głównego Inspektora JHARS i udostępnionym na stronie internetowej administrowanej przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (art.

4 ust. 3 Ustawy o rolnictwie ekologicznym).

Literatura

Czerko Z. i in. 2005. Metodyka integrowanej produkcji ziemniaków. PIORIN, Warszawa.

Gorlach E., Mazur T. 2001. Chemia rolna. PWN, Warszawa, ss. 247.

Gruczek T., Nowacki W., Zarzyńska K. 2004. Produkcja ziemniaków w rolnictwie ekologicznym. GP RCDRRiOW, Radom.

Grzebisz W., Härdter R. 2006. Kizeryt - naturalny siarczan magnezu. Verlagsgesellschaft für Ackerbau mbH, Kassel, Niemcy.

Grzebisz W. 2011. Technologie nawożenia roślin uprawnych - fizjologia plonowania. Tom 1. Oleiste, okopowe i strączkowe.

PWRiL, Poznań.

Klikocka H. 2004. Nawożenie ziemniaka siarką. Fragmenta Agronomica, 21, 3, 83: 80-94.

Klikocka H., Haneklaus S., Bloem E., Schnug E. 2005. Influence of sulfur fertilization on infection of potato tubers with Rhizoctonia solani and Streptomyces scabies. Journal of Plant Nutrition, 28, 5: 819-834.

Klikocka H. 2009. The Influence of enriched NPK fertilization with S, Mg, and conteined of micronutrients liquid fertilizer Insol 7 on potato tubers yield (Solanum tuberosum L.) and infestation of tubers with Streptomyces scabies and Rhizoctonia solani. Journal of Elementology, 14(2): 271-288.

Klikocka 2011. The effect of sulphur kind and dose on content and uptake micro-nutrients by potato tubers (Solanum tubersosum L.). Acta Scientarum Polonarum. Hortorum Cultus, 10(2): 137-151.

Klikocka H., Głowacka A. 2011. Produktywność agroekosystemu na przykładzie uprawy ziemniaka w zróżnicowanych warunkach agrotechniki, Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 559, 105-114.

Klikocka H., Głowacka A. 2013. Does the sulphur fertilization modify magnesium and calcium content in potato tubers (Solanum tuberosum L.)? Acta Sci. Polon. Hortorum Cultus 12(5): 41-53.

Klikocka H., Narolski B. 2013. Znaczenie nawożenia siarką w plonowaniu i ochronie ziemniaka. Wieś Jutra, 1(174): 24-30.

Klikocka H., Narolski B., Klikocka-Wiśniewska O. 2015.

Nawożenie mineralne i organiczne ziemniaka. Rola siarki w nawożeniu ziemniaka. Wieś Jutra, 1(182): 24-29.