Paskowany paskudnik

Powierzchnia uprawy ziemniaków na przestrzeni ostatnich lat uległa znacznemu ograniczeniu i wynosi obecnie około 0,4 mln ha. Wśród upraw zwiększa się udział odmian jadalnych wczesnych, w związku z czym zmniejsza się potrzeba wykonywania zabiegów zwalczania stonki ziemniaczanej, jak również ochrony przed zarazą ziemniaczaną. Zanim rozwiną się larwy stonki ziemniaczanej, a plantację ziemniaków zaatakuje zaraza, ziemniaki wczesnych odmian zostają już zebrane z pól.

Najważniejszym szkodnikiem ziemniaków w Polsce nadal pozostaje stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata Say.), której rokroczne pojawy znacznie przekraczają próg ekonomicznej szkodliwości. Wynika stąd konieczność stałej ochrony upraw przed tym szkodnikiem, opartej na kosztownych zabiegach przy użyciu insektycydów.

Stonka ziemniaczana występująca w dużym nasileniu może doprowadzić do całkowitego zniszczenia liści i łodyg (gołożery). Zniszczenie organów asymilacji powoduje spadek plonu bulw.

W skrajnych przypadkach przy masowym wystąpieniu szkodnika i braku ochrony straty te mogą sięgać kilkudziesięciu procent plonu bulw.

Stonka ziemniaczana - chrząszcz z rodziny stonkowatych, około cm długości, ciało barwy żółtej z dziesięcioma czarnymi podłużnymi paskami na pokrywach, spód ciała pomarańczowy, odwłok złożony z 7 segmentów, stopy 4-członowe. Dorosłe chrząszcze zimują w glebie na głębokości 10 do 20 cm (część z nich diapauzuje 2 lata). Pod koniec kwietnia lub na początku maja wychodzą pobierać pokarm, w poszukiwaniu którego mogą przebyć nawet setki kilometrów. Po kilku dniach żerowania, samice składają na dolnej stronie liści roślin ziemniaków złoża żółtych jaj. Po upływie od 6 do 10 dni wylęgają się larwy, czerwone z czarną głową, odnóżami i brodawkami na bokach ciała, przód i koniec ciała zwężone, środek silnie zgrubiały. Po trzytygodniowym żerowaniu schodzą na głębokość kilku centymetrów w glebę, gdzie się przepoczwarczają.

Po upływie od 16 do 20 dni w lipcu lub sierpniu na powierzchnię wychodzą młode chrząszcze. Intensywnie żerują, by po kilkunastu dniach złożyć jaja dające początek następnemu pokoleniu.

Samice zimującego pokolenia składają po 600-800 jaj, choć w niektórych rejonach Polski nawet 3000. Występowanie drugiego pokolenia uzależnione jest od warunków atmosferycznych, pełen rozwój następuje tylko przy bardzo ciepłym lecie. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe uszkadzają rośliny ziemniaków poprzez obgryzanie liści.

Duża szkodliwość stonki spowodowana jest przede wszystkim jej szybkim rozmnażaniem i żarłocznością.

Największe szkody na plantacjach ziemniaków powodują żerujące larwy.

W swoim rozwoju przechodzą one 4 stadia rozwojowe od L1 - najmniejsze, bezpośrednio po wylęgu z jaj, są najbardziej podatne na działanie środków ochrony roślin, do L4 - najstarsze, najbardziej żarłoczne stadium larwy, powodujące największe szkody, a jednocześnie najmniej podatne na działanie środków ochrony roślin.

Okres wychodzenia dorosłych zimujących chrząszczy z ziemi jest najczęściej mocno rozciągnięty w czasie.

Trudno jest ustalić dokładnie, czy wszystkie chrząszcze stonki ziemniaczanej wyszły już z ziemi. Także względy ekonomiczne powodują, że zabieg zwalczania zimujących chrząszczy stonki ziemniaczanej wykonuje się tylko w wypadku ich masowego wystąpienia.

Podstawowym terminem zwalczania stonki ziemniaczanej jest okres masowego pojawu larw w stadium od L1 do L3, gdyż w młodszych stadiach rozwojowych larwy są bardziej podatne na stosowane insektycydy.

Zabieg zwalczania stonki ziemniaczanej należy wykonać po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości: - 1 chrząszcz na 25 roślinach lub 1-2 chrząszcze na 1 m², - 10 złóż jaj na 10 roślinach, - 15 larw na 1 roślinie.

W ostatnich latach następuje zmiana w doborze insektycydów stosowanych w Polsce do zwalczania stonki ziemniaczanej. Pod koniec lat 80.

oraz w I połowie lat 90. dominowały pyretroidy. Obecnie coraz częściej stosuje się nowoczesną grupę insektycydów - neonikotynoidy. Po zastosowaniu na rośliny ziemniaków neonikotynoidy bardzo szybko wnikają w głąb liści i wówczas są zabezpieczone przed niekorzystnym oddziaływaniem czynników agroklimatycznych (opady deszczu, promieniowanie słoneczne).

W roślinie neonikotynoidy przemieszczają się wraz z wodą i solami mineralnymi, głównie do młodych łodyg i liści. Na stonkę działają kontaktowo i żołądkowo, a efekty widać już w pierwszym dniu po zabiegu opryskiwania roślin, jednocześnie wykazują długotrwałe działanie.

W zwalczaniu stonki ziemniaczanej bardzo ważnym zagadnieniem jest przeciwdziałanie powstawaniu odporności tego szkodnika na insektycydy.

W tym celu należy stosować przemiennie insektycydy z różnych grup chemicznych.

Wieloletnie stosowanie tej samej grupy insektycydów może prowadzić do powstania odporności stonki ziemniaczanej, co w praktyce wpływa na zmniejszenie efektu zwalczania. Neonikotynoidy wykazują inny mechanizm działania niż dotychczas stosowane grupy chemiczne insektycydów, nie wykazują odporności krzyżowej z pyretroidami, karbaminianami oraz preparatami fosforoorganicznymi. Neonikotynoidy są związkami mało szkodliwymi dla ludzi i zwierząt. Niskie dawki substancji aktywnej na 1 ha dodatkowo zapewniają wysoki stopień bezpieczeństwa dla ludzi i środowiska naturalnego.

W ochronie ziemniaków przed stonką ziemniaczaną uwzględnia się nieraz konieczność zwalczania chrząszczy letniego pokolenia, które w przypadku masowego wystąpienia mogą zagrozić roślinom w sierpniu. Dlatego też należy również w tym okresie prowadzić obserwacje na plantacji.

Wykonując zabiegi opryskiwania zalecanymi insektycydami, należy zwrócić uwagę na temperaturę powietrza na plantacji i uwzględnić w doborze insektycydu zgodnie z optymalną temperaturą jego działania oraz karencją, która wynosi od 2 do 30 dni (tab. 1).