Choroby skórki ziemniaka są jednym z najważniejszych czynników, które ograniczają jakość bulw. Jedną z nich jest ospowatość bulw, powodowana przez grzyba Rhizoctonia solani. Zespół pod kierownictwem dr Barbary Lutomirskiej z Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHAR) przeanalizował wyniki oceny odmian dotyczące udziału bulw z ospowatością oraz nasilenia sklerocjów grzyba na bulwach uzyskane w doświadczeniach odmianowych zrealizowanych w latach 2001-2013, w Zakładzie Agronomii Ziemniaka, IHAR w Jadwisinie. W opracowaniu uwzględnione zostały dane dotyczące 165 odmian ocenianych przez okres nie krótszy niż 3 lata. Wiele z nich nie figuruje już w Krajowym Rejestrze.

Celem badania była ocena genotypowej zmienności występowania choroby u odmian o różnej wczesności. Zweryfikowano również tezy, które dotyczą zależności pomiędzy kierunkiem użytkowania genotypów i ich skłonnością do występowania ospowatości, a także między miejscem wyhodowania (kraj/zagranica) a ocenianą cechą. Wyniki opublikowano w numerze 2/2015 kwartalnika „Postępy w ochronie roślin”.

CHOROBA OD A DO Z

Patogen powodujący ospowatość posiada zdolność rozwoju zarówno na roślinach, jak i bulwach, co prowadzi zarówno do ograniczenia wielkości plonu, jak i jego jakości. Główną przyczyną strat są zgorzel kiełków i próchnienie podstawy łodyg, które stanowi następstwo infekcji, do których dochodzi we wczesnych fazach rozwoju roślin. Objawy te przeważnie nie prowadzą do całkowitego zniszczenia młodej rośliny, ale ograniczają jej możliwości plonotwórcze i powodują niekorzystne zmiany zarówno w strukturze plonu, jak i morfologii bulw. Efektem porażenia są nekrotyczne zmiany na stolonach i zawiązkach, które w następnych etapach rozwoju prowadzą do wykształcenia się bulw zdeformowanych. Innym symptomem infekcji jest gruba, spękana skórka, która określana jest popularnie mianem „skórki słoniowatej”. Nieprawidłowości powodowane przez R. solani zaliczane do chorób skórki to także występujące na powierzchni bulw skupiska grzybni przetrwalnikowej - sklerocja, określane jako ospowatość.

Straty wielkości i jakości plonu powodowane przez tego grzyba mogą sięgać od kilku do nawet 50 proc. W kolejnych sezonach źródło choroby stanowią zarówno sklerocja występujące na sadzeniakach, jak i te pozostające na resztkach roślinnych w glebie.

Najprostszym sposobem ograniczania strat jest zaprawianie sadzeniaków bądź doglebowe stosowanie fungicydów w formie oprysku gleby podczas sadzenia. Konieczność ograniczania zabiegów chemicznych wynikająca z wprowadzenia obowiązku stosowania zasad integrowanej ochrony, a także całkowity zakaz ich wykorzystywania w uprawach prowadzonych metodami ekologicznymi, zobowiązują do poszukiwania innych możliwości zmniejszania strat związanych z występowaniem objawów rozwoju patogenów. W takiej sytuacji, poza stosowaniem ograniczających zagrożenie chorobą rozwiązań agrotechnicznych, uzasadnionym byłoby rozpoznanie genetycznie uwarunkowanej odporności odmian na tego grzyba.

METODYKA BADAŃ

Doświadczenia polowe prowadzono z zastosowaniem standardowej agrotechniki. Każdego roku stosowano nawożenie naturalne, które stanowiła słoma pszenicy uprawianej w plonie głównym oraz zielona masa gorczycy białej (poplon). W postaci nawozów mineralnych na 1 ha wniesiono 90 kg azotu, 40 kg fosforu i 110 kg potasu. Bulwy wysadzano w III dekadzie kwietnia, a sadzeniaki nie były poddawane zabiegowi zaprawiania.

Podczas zbiorów, które prowadzono w fazie pełnej dojrzałości odmian określonej wczesności, pobierane były próby bulw przeznaczone do oceny występowania chorób skórki. Ocena ospowatości w 9-stopniowej skali prowadzona była do dwóch tygodni po zbiorze. Wyniki indywidualnej oceny bulw stanowiły podstawę wyliczenia średniego stopnia porażenia oraz procentowego udziału bulw porażonych.

DOKŁADNE WYNIKI BADAŃ

Z badania wynika, że udział bulw z ospowatością i stopień nasilenia występowania sklerocjów grzyba warunkowane są przez czynnik odmianowy i środowiskowy. Okazuje się także, iż niezależnie od grupy wczesności miejsce wyhodowania odmiany nie ma wpływu na jej podatność na występowanie tej choroby. Za to zróżnicowanie udziału bulw z ospowatością, jak też nasilenie występowania sklerocjów u odmian jadalnych i skrobiowych odnotowano jedynie w obrębie odmian późnych.

Badania wykazały, że przeciętnie najwyższy udział bulw ze skupiskami grzybni przetrwalnikowej odnotowano u odmian bardzo wczesnych - ponad 48 proc., a najniższy u średnio wczesnych - ok. 36 proc. Równocześnie średni stopień porażenia ziemniaka odmian obu wymienionych grup plasował się bardzo podobnie. U odmian bardzo wczesnych wyniósł - 5,9, u średnio wczesnych - 5,8. Największe nasilenie sklerocjów, czyli najniższą wartość stopnia porażenia odnotowano w wypadku odmian wczesnych - 5,5, a najwyższą (najmniejsze nasilenie występowania sklerocjów) - 6,1 - u odmian późnych.

Doświadczenie pokazało, że genotypowa zmienność ocenianych parametrów układała się odmiennie, czyli była ona niezależna. Co to oznacza? Fakt iż np. odmiana o niskim udziale bulw ze sklerocjami nie zawsze odznacza się małym ich nasileniem na bulwach. Spośród 165 ocenianych odmian, najwyższy udział z ospowatością odnotowano u wczesnej odmiany Aruba - 76,2 proc., a najniższy również u odmiany z tej samej grupy wczesności Cedron - 9,8 proc.

Odmianami o niskim udziale bulw porażonych przy równie niskim nasileniu patogenu były: Danuta, Hinga, Viviana, Zagłoba. Z kolei wysoką skłonność do tej choroby wykazywała odmiana Gracja.

W podsumowaniu autorzy pracy stwierdzili, że doświadczenie potwierdziło genetyczne zróżnicowanie odmian pod względem skłonności do występowania ospowatości. Nie stwierdzono zależności między miejscem uzyskania odmiany a wys tęp owaniem choroby. Odmiany z tej samej grupy wczesności różnią się zarówno pod względem udziału bulw z ospowatością, jak i nasileniem występowania sklerocjów na bulwach.

 

Artykuł pochodzi z numeru 2/2016 miesięcznika "Farmer"

Zamów roczną prenumeratę magazynu, a w prezencie otrzymasz "Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku"