Warunkiem uzyskania wysokiego plonu ziemniaków wczesnych jest zapewnienie roślinom dobrych warunków wzrostu. Ziemniak ma dość płytki system korzeniowy, dlatego by uzyskać wysoki plon dobrej jakości ziemniaków, należy zapewnić roślinom odpowiednią ilość łatwo dostępnych składników pokarmowych. Z całkowitej ilości składników wprowadzanych do gleby w nawozach tylko część zostaje pobrana przez rośliny uprawne. Przyjmuje się, że wykorzystanie azotu z nawozów mineralnych wynosi 50-70 proc., fosforu 10-25 proc., a potasu 50-60 proc. Składniki wprowadzone do gleby z nawozami niepobrane przez rośliny mogą zanieczyszczać wody i powietrze poprzez wymywanie, spływy powierzchniowe i uwalnianie do atmosfery. Efektywne stosowanie odpowiedniego rodzaju i ilości nawozu pozwala na wykorzystanie potencjału plonotwórczego odmian w określonych warunkach agroklimatycznych przy niewielkiej stracie składników do środowiska.

CECHY NAWOZÓW WIELOSKŁADNIKOWYCH

Oferta nawozów mineralnych na rynku jest bardzo zróżnicowana zarówno pod względem jakości, jak i ceny. Obok nawozów jednoskładnikowych jest coraz więcej nawozów wieloskładnikowych. Nowe technologie produkcji nawozów mineralnych dają możliwość dostosowania zawartości poszczególnych składników do potrzeb nawozowych roślin uprawnych. Odpowiednio dobrany nawóz wieloskładnikowy nie powoduje przenawożenia jednym składnikiem, a jednakowy skład granul zwiększa efektywność nawożenia. Stosowanie takich nawozów jest szczególne uzasadnione w przypadku szybko rosnących cen nawozów mineralnych. Coraz większe znaczenie mają też takie cechy nawozów, jak łatwość stosowania, rozpuszczalność, kompleksowy skład pierwiastkowy i łatwość przechowywania. W ostatnich latach zwiększa się zużycie nawozów wieloskładnikowych. Zaletą tych nawozów jest możliwość zastosowania w jednym zabiegu kilku, a nawet kilkunastu składników pokarmowych roślin, co zmniejsza koszty nawożenia.

Nawozy wieloskładnikowe oprócz podstawowych składników pokarmowych roślin - azot (N), fosfor (P), potas (K) - mogą także zawierać inne makroskładniki - magnez (Mg), wapń (Ca), siarka (S) i mikroelementy ważne w żywieniu roślin - bor (B), miedź (Cu), żelazo (Fe), mangan (Mn), molibden (Mo), cynk (Zn). Ze względu na technologię produkcji dzielą się na nawozy mieszane i kompleksowe, a ze względu na formę azotu na amofoski (azot występuje w formie amonowej - NH4+), nitrofoski (całość lub część azotu występuje w formie azotanowej - NO3-, pozostała część azotu jest w formie amonowej - NH4+) i ureafoski (dominującą formą azotu jest forma amidowa - NH2+). Wieloskładnikowe nawozy mieszane otrzymuje się w wyniku zmieszania, w ściśle określonych proporcjach, kilku nawozów pojedynczych. Przygotowane z nawozów pojedynczych o różnej wielkości granulek mają tendencję do rozwarstwiania się w czasie transportu, dlatego ich skład jest zwykle niejednorodny. W związku z tym stosowanie wieloskładnikowych nawozów mieszanych nie zapewnia równomiernego rozmieszczenia poszczególnych składników na powierzchni pola. Wieloskładnikowe nawozy kompleksowe uzyskuje się w procesie technologicznym w drodze reakcji chemicznej dwóch lub więcej związków chemicznych zawierających składniki pokarmowe roślin. Zaletą tych nawozów jest jednakowy skład chemiczny wszystkich granulek, niemożliwy do uzyskania nawet po bardzo starannym zmieszaniu nawozów pojedynczych. Dzięki jednorodności składu chemicznego, przy bardzo równomiernym rozsianiu na polu, plony po zastosowaniu wieloskładnikowych nawozów kompleksowych są zwykle większe niż po zastosowaniu takich samych dawek składników pokarmowych roślin w nawozach pojedynczych.

Przy wyborze nawozu wieloskładnikowego, poza składem chemicznym i wzajemną proporcją między składnikami, należy uwzględnić wymagania pokarmowe uprawianej rośliny, zasobność gleby w fosfor, potas i magnez, termin i technikę nawożenia oraz koszty nawożenia.

Pobranie azotu, fosforu i potasu z plonem ziemniaków i wykorzystanie składników wprowadzonych do gleby w nawozach zależy od odmiany oraz od warunków glebowych i klimatycznych. Wykorzystanie składników z nawozów przez wczesne odmiany ziemniaka jest mniejsze niż przez odmiany średniowczesne i późne. Na glebach o wysokiej zawartości przyswajalnego fosforu i potasu wykorzystanie tych składników z nawozów jest niewielkie, szczególnie gdy warunki pogodowe nie sprzyjają plonowaniu ziemniaka.

Porównanie wykorzystania pierwiastków z nawozów

W doświadczeniu polowym zrealizowanym przez zespół naukowców z Wydziału Przyrodniczego, Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, porównano wykorzystanie przez bardzo wczesne odmiany ziemniaka azotu (N), fosforu (P) i potasu (K) z nawozów kompleksowych:

  • HydroComplex - nawóz NPKMgS (12-11- 18-3-8) z mikroelementami (B, Mn, Zn, Fe), z grupy nitrofosek;
  • Nitrophoska blue special - nawóz NPKMgS (12-12-17-2-6) z mikroelementami (B, Zn), z grupy nitrofosek;
  • Viking 13 - nawóz NPKMgCaS (13-13-21- 1-4-1), z grupy nitrofosek;
  • Polimag S- nawóz NPKMgS (10-8-15- 5-14) z mikroelementami (B, Cu, Mn, Zn), z grupy amofosek
  • i tych samych pierwiastków z nawozów jednoskładnikowych:
  • saletry amonowej;
  • superfosfatu pojedynczego;
  • siarczanu potasu.

Przy stosowaniu nawozów jednoskładnikowych plon handlowy (bulwy o średnicy powyżej 3,5 cm) wynosił 20,1 t/ha, a przy stosowaniu nawozów kompleksowych od 18,9 t/ha do 22,1 t/ha, w zależności od zastosowanego nawozu. Największy plon uzyskano po zastosowaniu Nitrophoski blue special (z grupy nitrofosek z najmniejszą zawartością azotu w formie amonowej i z dodatkiem B i Zn). Przy stosowaniu tego nawozu plon handlowy był większy o 2 t/ha (10 proc.) niż po zastosowaniu nawozów jednoskładnikowych. Ziemniak jest wrażliwy na nadmiar azotu w formie amonowej. Na glebach o odczynie kwaśnym lepszym źródłem azotu jest forma azotanowa. Plonotwórcze działanie nawozów zależało od ilości opadów w okresie wegetacji ziemniaka. Ilość opadów miała większy wpływ na efekty nawożenia Nirtophoską® blue special i HydroComplexem niż Polimagiem® S i Vikingiem 13. Lepsze efekty dało stosowanie tych nawozów w warunkach dobrego zaopatrzenia roślin w wodę. W takich warunkach nawóz szybko rozpuszcza się w wodzie i składniki pokarmowe są łatwo dostępne dla roślin.

Efektywność rolnicza nawożenia oceniana jest przyrostem plonu na 1 kg NPK zastosowanego w nawozach. Przy stosowaniu nawozów jednoskładnikowych przyrost plonu handlowego na 1 kg NPK wynosił 16,5 kg, a przy stosowaniu nawozów kompleksowych od 11,6 do 24,5 kg. Najbardziej efektywne było nawożenie Nitrophoską blue special i HydroComplexem (z grupy nitrofosek z mikroelementami). Przy stosowaniu Nitrophoski blue special przyrost plonu na 1 kg NPK był większy o 8,0 kg (49 proc.), a przy stosowaniu HydroComplexu o 5,5 kg (33 proc.), w porównaniu z nawozami jednoskładnikowymi. Efektywność nawożenia Vikingiem 13 (z grupy nitrofosek bez dodatku mikroelementów) była mniejsza, a Polimagiem® S (z grupy amofosek z dodatkiem B, Cu, Mn i Zn) podobna, jak nawozami jednoskładnikowymi.

Plon bulw zależy od ilości składników pokarmowych pobranych przez rośliny. Najwięcej azotu, fosforu i potasu pobierały rośliny z plonem bulw przy stosowaniu Nitrophoski blue special (z grupy nitrofosek z najmniejszą ilością azotu w formie amonowej, i z dodatkiem B i Zn). Po zastosowaniu Nitrophoski blue special pobranie azotu z plonem bulw było większe o 10,1 kg/ha, fosforu o 1,8 kg/ha, a potasu o 11,4 kg/ha niż po zastosowaniu nawozów jednoskładnikowych, co wskazuje, że składniki zawarte w tym nawozie są łatwiej dostępne dla bardzo wczesnych odmian ziemniaka niż z nawozów jednoskładnikowych. Po zastosowaniu HydroComplexu (z grupy nitrofosek z dodatkiem B, Mn, Zn i Fe) pobranie azotu z plonem bulw było mniejsze, a pobranie fosforu i potasu podobne jak po zastosowaniu Nirtophoski blue special. Po zastosowaniu Vikinga 13 (z grupy nitrofosek bez dodatku mikroelementów) i Polimagu S (z grupy amofosek z dodatkiem B, Cu, Mn i Zn) pobranie azotu, fosforu i potasu z plonem bulw było podobne jak po zastosowaniu nawozów jednoskładnikowych.

Wykorzystanie azotu, fosforu i potasu z nawozów kompleksowych z grupy nitrofosek z dodatkiem mikroelementów, tj. Nitrophoski blue special i HydroComplexu, przez bardzo wczesne odmiany ziemniaka było większe niż z nawozów jednoskładnikowych. Stosowanie tych nawozów dawało lepsze efekty w warunkach dobrego zaopatrzenia roślin w wodę. Wykorzystanie azotu (21 proc.), fosforu (9 proc.) i potasu (23 proc.) z Nitrophoski blue special było prawie dwa razy większe jak z nawozów jednoskładnikowych. Przy stosowaniu nawozów kompleksowych z grupy nitrofosek bez mikroelementów - Viking 13 i z grupy amofosek z dodatkiem mikroelementów - Polimag S wykorzystanie składników było podobne lub mniejsze jak z nawozów jednoskładnikowych.

OPŁACALNOŚĆ STOSOWANIA

Opłacalność jednostkowa nawożenia Nitrophoską blue special i HydroComplexem była mniejsza niż Vikingiem 13 i Polimagiem S. Przy stosowaniu najdroższych nawozów kompleksowych Nitrophoski blue special i HydroComplexu na pokrycie kosztów zakupu 1 kg NPK należało przeznaczyć równowartość prawie 1,5 razy większej masy bulw niż przy stosowaniu nawozów jednoskładnikowych. Na pokrycie kosztów zakupu 1 kg NPK w Polimagu S należało przeznaczyć około 2,5 kg bulw więcej z porównaniu z nawozami jednoskładnikowymi, natomiast najniższy był koszt zakupu 1 kg NPK przy stosowaniu Vikinga 13 i nawóz ten zapewniał największą opłacalność jednostkową nawożenia. Przy stosowaniu Vikinga 13 na pokrycie kosztów zakupu 1 kg NPK należało przeznaczyć prawie 1,5 kg bulw mniej niż przy stosowaniu nawozów jednoskładnikowych.

Stosowanie nawozów kompleksowych w uprawie bardzo wczesnych odmian ziemniaka jest efektywne ekonomicznie, kiedy przyrost wartości plonu jest większy niż koszty poniesione na zakup nawozów. Przy stosowaniu nawozów jednoskładnikowych wskaźnik opłacalności przeciętnej nawożenia wynosił 1,43, a przy stosowaniu nawozów kompleksowych wahał się od 0,95 do 1,27. Ekonomicznie uzasadnione było tylko stosowanie nawozów kompleksowych Nitrophoska blue special i HydroComplex z grupy nitrofosek z dodatkiem mikroelementów.

 Artykuł ukazał się w numerze 4/2016 miesięcznika "Farmer"