Zwalczanie alternariozy ziemniaka

Spośród 160 chorób pochodzenia grzybowego, bakteryjnego, wirusowego i abiotycznego, jakie atakują rośliny i bulwy ziemniaka, jedną z groźniejszych jest choroba potocznie określana jako alternarioza ziemniaka. Nazwą tą określa się zespół chorób grzybowych: suchą plamistość liści i brunatną plamistość liści. Sprawcami są dwa gatunki grzybów z rodzaju Alternaria: Alternaria alternata i Alternaria solani. W rozpoznawaniu chorób jest kilka charakterystycznych objawów, które ułatwiają ich identyfikację.

Objawy występują najczęściej na liściach, rzadziej na łodygach i bulwach. Pierwsze objawy są najczęściej obserwowane na dolnych, najstarszych liściach. W zależności od sprawcy występują różnego kształtu i wielkości nekrozy (3-15 mm - sucha plamistość, 2-5 mm - brunatna plamistość). Na znekrotyzowanej tkance możemy zaobserwować charakterystyczne koncentryczne pierścienie, które stanowią obraz rozwoju choroby. Swoim wyglądem pierścienie te przypominają tarczę strzelniczą lub układ słoi na ściętym pniu drzewa. Często też dookoła nekrozy można zaobserwować tworzenie się żółtej strefy chlorotycznej, która powstaje na skutek działania toksyn produkowanych przez sprawców choroby.

Pomimo występowania charakterystycznych dla tej choroby objawów, producenci często mają problemy z ich rozpoznaniem i mylnie biorą za objawy alternariozy inne symptomy wywołane np. przez czynniki nieinfekcyjne - niedobór magnezu lub przez sprawcę szarej pleśni grzyba Botrytis cienrea.

ZAGROŻENIE WZRASTA

Obserwowany w ostatnich latach wzrost znaczenia alternariozy wynika między innymi ze zmian klimatycznych (ciepłe suche lato, łagodne zimy), zwiększenia powierzchni uprawy odmian bardzo wczesnych i wczesnych (odmiany te są podatniejsze na sprawców choroby) oraz wzrostu ilości strat. Ważnym czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu choroby są także wszystkie czynniki powodujące wystąpienie warunków stresujących dla prawidłowego rozwoju roślin (okresowe susze, niedobór składników pokarmowych, porażenie roślin innymi chorobami, np. wirusami, rizoktoniozą ziemniaka). Istotny dla postępu choroby jest także moment zmiany rozwoju roślin ziemniaka, które z rozbudowywania części nadziemnej przechodzą w fazę zawiązywania i rozwoju bulw. Jest to określane jako fizjologiczne osłabienie roślin i zbiega się ono najczęściej z fazą zawiązywania pąków i kwitnieniem. W Polsce najczęściej choroba pojawia się w czerwcu, a szczególnie w jego 2. i 3. dekadzie oraz w 1. dekadzie lipca. Termin ten liczony w dniach od sadzenia może wynosić od 55 do 75 dni.

OGRANICZANIE SZKODLIWOŚCI

Obejmuje szereg działań profilaktycznych i prowadzenie ochrony chemicznej. Zabiegi profilaktyczne obejmują:

stosowanie zdrowych i certyfikowanych sadzeniaków;
3-4-letnią przerwę w uprawie ziemniaków na tym samym polu (brak uprawy zmniejsza ilość materiału infekcyjnego w glebie);
nawożenie azotem dostosowane do potrzeb oraz przeznaczenia uprawianej odmiany i lekko podwyższone nawożenie potasem (podnosi odporność roślin);
termin sadzenia dostosowany do rodzaju gleby i lokalnych warunków atmosferycznych;
zbiór ziemniaków po osiągnięciu dojrzałości technologicznej;
zniszczenie resztek pożniwnych i samosiewów ziemniaka (stanowią źródło materiału infekcyjnego na sezon następny).

Profilaktyka poprzez stworzenie korzystnych warunków do rozwoju roślin w sezonie wegetacyjnym stanowi bardzo ważny element w strategii ochrony przed sprawcami choroby, jednak to zastosowanie ochrony chemicznej, poprzez zabiegi nalistne, jest istotniejszym czynnikiem w strategii ochrony przed alternariozą. Do ochrony przed alternariozą ziemniaka zarejestrowano szereg środków ochrony różniących się sposobem działania i mobilnością (tab. 1).

OCHRONA CHEMICZNA

Jest ona trudna ze względu na przemienne występowanie w sezonie wegetacyjnym sprawców choroby i różną skuteczność środków do ich zwalczania oraz konieczność uwzględnienia w programie ochrony profilaktycznego lub intensywnego zwalczania zarazy ziemniaka. Liczne badania prowadzone w IHAR-PIB Oddział w Boninie wykazały, że substancje aktywne zawarte w środkach ochrony zarejestrowanych do zwalczania alternariozy różnią się skutecznością w hamowaniu rozwoju sprawców choroby. Do substancji, które wykazują dużą skuteczność w hamowaniu rozwoju grzybów z rodzaju Alternaria, zaliczyć możemy mankozeb stosowany zarówno jako pojedyncza substancja, jak i w mieszaninach z propinebem, piraklostrobiną lub difenokonazolem. Podobne wyniki związane ze skutecznością zwalczania sprawców alternariozy przedstawiają eksperci skupieni przy EuroBilght

Innym, ważnym problemem związanym z ochroną plantacji przed alternariozą jest konieczność jednoczesnego jej zabezpieczania przed najgroźniejszą z chorób ziemniaka - zarazą. Producent musi w programie ochrony uwzględnić konieczność jednoczesnego zwalczania tych chorób i tak dobierać fungicydy, aby skutecznie ograniczały ich rozwój.

W komponowaniu programów ochrony warto uwzględnić także ryzyko związane z możliwością spadku skuteczności środków ochrony roślin stosowanych do zwalczania zarówno alternariozy, jak i zarazy.

Aby skutecznie ograniczać możliwość spadku skuteczności stosowanych fungicydów, wskazane jest przemienne stosowanie substancji aktywnych należących do różnych grup.