Czy należy bać się żółtaczki rzepy?

Ostatnia jesień upłynęła pod znakiem intensywnych nalotów szkodników, atakowały mszyce, które w rzepaku czynią spore spustoszenia. Kilkanaście gatunków jest wektorem groźnego wirusa żółtaczki rzepy (TuYV) - roznosi go m.in.: mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana i kapuściana - który może powodować duże straty plonu, nawet do 50 proc. Występuje powszechnie w regionach, gdzie obok rzepaku uprawiane są buraki cukrowe, ziemniaki i warzywa. W największym nasileniu w sezonie 2015/16 porażenie było widoczne w zachodniej i środkowej części kraju. Na jesieni roku ubiegłego wystąpiło przede wszystkim na zachodzie i południowym zachodzie Polski.

W wyniku infekcji liście mają antocyjanowe przebarwienia, które występują na blaszce liściowej od brzegu w kierunku do środka. Przeważnie objawy powodowane porażeniem przez wirus pojawiają się na jesieni i mogą być mylone z niedoborem fosforu, który szczególnie uwidacznia się w chłodniejszych warunkach. Przy dłuższym utrzymywaniu się temperatury poniżej 10-12°C pojawiają się zaburzenia w przyswajalności tego składnika, co skutkuje deficytem pierwiastka i pojawiającymi się przebarwieniami na liściach roślin. Te są jednak odwracalne, gdy temperatura wzrasta (na wiosnę). Fosfor jako jedyny ze składników bez ograniczeń pobierany przez rośliny jest dopiero w temperaturze powyżej 20°C. Fioletowe liście i słabszy rozwój roślin mogą być również związane z uszkodzeniami systemu korzeniowego. Dlatego należy kontrolować rośliny na plantacji i te o nieprawidłowym pokroju wykopać i sprawdzić, czy na korzeniu nie ma uszkodzeń powstałych w wyniku żerowania śmietki kapuścianej (kanały i blizny na korzeniu) lub oznak infekcji kiłą kapusty (narośla).

Wirus żółtaczki rzepy przeważnie ujawnia się na jesieni, jednak przez długi czas może nie dać widocznych objawów zewnętrznych na roślinie i dopiero test laboratoryjny pozwala stwierdzić jego obecność. Może to oznaczać, że rolnik nawet przy najlepszych staraniach i dbałości o uprawę z góry jest skazany na porażkę i niższy plon. Porażenie prowadzi do zredukowania liczby odgałęzień bocznych i nasion w łuszczynie oraz zmniejszenia zaolejenia. Wzrasta natomiast zawartość glukozynolanów. Obserwuje się też skarłowacenie roślin. Niestety, w trakcie wegetacji rzepaku nie ma możliwości walki z infekcją wirusową. Pozostaje jesienna walka z mszycami - wektorami wirusa, jednak ten sposób może okazać się spóźniony w działaniu i nie wyeliminować zagrożenia, a jedynie je ograniczyć. Jest to tym trudniejsze, że obserwuje się wzrost intensywności ataku szkodników po zaprzestaniu stosowania zapraw insektycydowych w rzepaku, które chroniły rośliny w początkowych fazach rozwoju. Ocieplenie klimatu sprawia, że jesienna aura utrzymuje się dłużej i często jeszcze w grudniu spotkać można mszyce na roślinach. Tymczasem na zabieg opryskiwania insektycydem w tym okresie jest za zimno. Preparat nie zadziała, a nadejście minusowych temperatur po jego przeprowadzaniu uszkodzi rośliny.

Koniecznością w uprawie rzepaku staje się sięganie po odmiany nie tylko o wysokiej zimotrwałości, podwyższonej odporności na suchą zgniliznę kapustnych (Phoma lingam), ale także na wirusa TuYV. Obecnie ok. 1/4 odmian będących w badaniach rejestrowych Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych jest odporna na wirusa żółtej żółtaczki rzepy, niektóre są już zarejestrowane (szerzej o odmianach rzepaku w kolejnym, lipcowym numerze "Farmera"). Nieszczególnie można liczyć na to, że problem nie wystąpi. Badania przeprowadzone w latach 2015-2016 przez naukowców Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu, które przedstawiono podczas 57. Sesji Naukowej IOR w br., wykazały obecność wirusa w 175 próbach na 200 pobranych do analizy. Wirus żółtaczki rzepy został potwierdzony w testach molekularnych i serologicznych. Przy tak wysokiej zgodności problem wirusów w rzepaku należy traktować jako poważny. Ponadto Klinika Chorób Roślin IOR potwierdziła również obecność TuYV w mszycach i jako najbardziej efektywnego wektora wirusa żółtaczki rzepy wskazała mszycę brzoskwiniowo-ziemniaczaną. Gatunek ten jest polifagiem żerującym między innymi na roślinach psiankowatych, bobowatych, kapustowatych, rozwija się w uprawach polowych, w szklarniach i na chwastach. Do zakażenia dochodzi w trakcie żerowania mszycy (wektora), które najczęściej wybierają młodsze części roślin. Mszyce wysysając soki z komórek sitowych lub miękiszowych, wpuszczają do rośliny ślinę, która może zaburzyć przebieg procesów życiowych, jak: fotosynteza, oddychanie i powodować zakażenie wirusem.

Artykuł ukazał się w czerwcowym numerze miesięcznika "Farmer"