Od 2004 r. kontraktację i skup nasion słonecznika prowadzą Zakłady Tłuszczowe w Bodaczowie koło Zamościa. W tym roku za tonę nasion płacono 700 zł netto. Do uprawy słonecznika przysługują dopłaty uzupełniające. Gdy rolnik przerabia nasiona na biopaliwo do wykorzystania we własnym gospodarstwie, może skorzystać z dopłat do upraw roślin energetycznych.

Nie ma się jednak co oszukiwać, że uprawą słonecznika może zajmować się każdy rolnik. Jest to uprawa dla dużych gospodarstw. Aby była opłacalna, trzeba nim obsiać co najmniej 20 hektarów, czyli gospodarstwo powinno mieć przynajmniej 100 hektarów. Wynika to ze znacznych strat niełupek powodowanych przez ptaki.

Wymagania

Słonecznik oleisty ma duże wymagania cieplne. Suma średnich temperatur w okresie wegetacji powinna wynieść przynajmniej 3000 st.C. Dlatego do jego uprawy najbardziej nadają się dwa rejony: południowo-zachodni i południowo-wschodni. Słonecznik jest wrażliwy na długotrwałe przymrozki, które hamują wzrost roślin. Okazuje się natomiast odporny na krótkotrwałe obniżki temperatur do –4 st.C.

Roślina ta ma także duże wymagania świetlne i bardzo źle znosi zacienienie. Z powodu grubej i omszonej skórki jest natomiast odporna na suszę. Najwięcej wody potrzebuje podczas tworzenia pąków kwiatowych i kwitnienia, co ma najczęściej miejsce w lipcu. Ważne jest, aby podczas kwitnienia była słoneczna pogoda, co korzystnie wpływa na zapylenie kwiatów i zawiązywanie niełupek.

Słonecznik najlepiej plonuje na glebach żyznych i zasobnych w próchnicę, kompleksu pszennego bardzo dobrego (kompleks 1) i pszennego dobrego (kompleks 2). Gleby powinny być przepuszczalne, o pH 6,6–7,2. Roślina może być także wysiewana na glebach lżejszych. Gleby zakwaszone koniecznie należy zwapnować, najlepiej pod przedplon, a ostatecznie przed orką przedzimową.

Przedplon, uprawa

Najlepszym przedplonem dla słonecznika są rośliny okopowe uprawiane na oborniku. Dobrym przedplonem są także rośliny motylkowate. Najczęściej jednak uprawiany jest po zbożach. Wartość tego przedplonu można poprawić, wysiewając międzyplony ścierniskowe, które przyoruje się przed zimą jako nawóz zielony.

Jesienią koniecznie trzeba wykonać głęboką orkę przedzimową na 20–30 cm. Wiosną jak najwcześniej należy zrobić bronowanie, aby przerwać parowanie wody z gleby. Z tego samego względu należy ograniczyć do minimum uprawę wiosenną. Nie wolno spowodować nadmiernego ubicia gleby, zwłaszcza przy jej zbyt dużej wilgotności.  Utrudnia to bowiem późniejszy wzrost korzeni.

Słonecznik wymaga starannie doprawionej roli przed siewem. Najlepiej nadaje się do tego agregat uprawowy składający się z kultywatora i wału strunowego.

Nawożenie

Słonecznik ma dość duże potrzeby pokarmowe. Aby wytworzyć 1 t niełupek i odpowiednią ilość łodyg i liści, musi pobrać 70 kg N, 26 kg P2O5 i 90 kg K2O. Najczęściej stosuje się nawożenie 60 kg N, 40–60 kg P2O5 i 150–180 kg K2O/ha. Nie wolno stosować zbyt dużych dawek azotu, bo przedłuża to wegetację słonecznika i opóźnia dojrzewanie koszyczków i niełupek. Roślina ta jest także mniej odporna na wyleganie i porażenie przez choroby grzybowe. Dlatego, gdy przedplonem były okopowe na oborniku, należy zrezygnować ze stosowania azotu.

Niedobory azotu zauważone podczas wegetacji można usuwać, wykonując oprysk 6-proc. wodnym roztworem mocznika (18 kg mocznika w 300 l wody/ha).

Nawozy fosforowe i potasowe powinno stosować się przede wszystkim jesienią, a azotowe wiosną, przed uprawkami doprawiającymi rolę do siewu. Azot powinien być stosowany w formie mocznika lub RSM. Z nawozów fosforowych polecany jest superfosfat potrójny, a z potasowych – wysokoprocentowe sole potasowe.

Z mikroelementów dla słonecznika bardzo ważny jest bor i molibden. Zapotrzebowanie na pierwszy wynosi 400 g/ha. Jego niedobory mogą wystąpić przede wszystkim na glebach lżejszych, ale także zbyt zbitych i przy bardzo wysokich temperaturach i niedoborze opadów. Dlatego zaleca się profilaktycznie zastosować 300–500 g boru w 200 l wody na hektar od stadium 5 liści. Niedobór molibdenu może się pojawić na glebach kwaśnych (o pH poniżej 6,5). Należy wtedy zastosować dolistnie 10–20 g substancji na hektar w formie oprysku dolistnego.

Siew

W 2007 r. były zarejestrowane cztery odmiany słonecznika oleistego: Blizar RM, Lech, LG 53.85 i Wielkopolski. Oprócz tego jest wiele odmian, które są wpisane do katalogu unijnego (CCA) i dlatego mogą być sprzedawane w Polsce bez rejestracji. W ostatnim czasie dużym zainteresowaniem cieszą się odmiany o podwyższonej zawartości tłuszczu w nasionach (wysokoolejowe), np. Energic RMO, Proleic 204 i Tropic. Ta ostatnia odznacza się także odpornością na zarazę gałęzistą (orobancha ssp.).

Słonecznik wysiewa się, gdy gleba na głębokości 5 cm ogrzeje się do temperatury 6–8 st.C (kwitnienie mniszka lekarskiego, czereśni i czarnej porzeczki), co przypada na 15–25 kwietnia. Siewy w zbyt zimną glebę powodują nierównomierne i opóźnione wschody. Niedopuszczalne są także siewy w maju.

Na hektar wysiewa się pół jednostki siewnej, czyli 75 tys. nasion, co zapewnia obsadę 64 tys. roślin. W tym roku jedna jednostka siewna kosztowała ok. 600 zł, czyli koszt nasion na hektar wyniósł 300 zł.

Rozstawa rzędów wynosi 50–60 cm, a odległości w rzędzie – 22 cm. Głębokość siewu to 2–3 cm. Bardzo ważny jest staranny siew siewnikiem punktowym (pneumatycznym lub mechanicznym). Prędkość robocza nie powinna przekroczyć 5 km/h. Przy niestarannym siewie obniżki plonu nasion wynikające z nierównomierne rozmieszczenia roślin oraz zbyt małej obsady mogą wynosić nawet 30 proc.

Nasiona przed siewem należy zaprawić Zaprawą nasienną T zawiesinową, która chroni siewki słonecznika przed zgorzelą.

Ochrona

Z chwastów dwuliściennych w uprawie słonecznika najczęściej pojawia się komosa biała. Zwalacza się ją, podobnie jak inne chwasty dwuliścienne, stosując bezpośrednio po siewie herbicydy: Afalon 50 WP (1,5–2 kg/ha), Afalon Dyspersyjny 450 SC (1,5–2 l/ha), Linurex 50 WP (1,5–2 kg/ha), Linusol-Stefes 450 SC (1,5–2 l/ha). Po zabiegu nie wolno wykonywać bronowania.

Nie ma obecnie zarejestrowanych herbicydów do zwalczania chwastów jednoliściennych w uprawie słonecznika.

Chwasty można także zwalczać mechanicznie, stosując jedno-dwukrotnie opielacz w szerokich międzyrzędziach. Opielanie wykonujemy do momentu zakrycia międzyrzędzi przez liście słonecznika.

Słonecznik jest porażany przez zgorzel siewek, zgniliznę twardzikową i szarą pleśń. Pierwszej chorobie zapobiega się poprzez zaprawianie nasion, a dwóm pozostałych przez przestrzeganie co najmniej 5-letniej przerwy w uprawie słonecznika na tym samym polu, niezbyt gęsty siew i energiczną pielęgnację mechaniczną w międzyrzędziach.

Mszyce zwalcza się tylko w uprawach nasiennych słonecznika. Oprysk należy wykonać z chwilą wystąpienia pierwszych kolonii mszyc (Diazol 250 EC – 1 l/ha, Owadofos 540 EC – 1 l/ha, Pirimor 500 WG – 0,4 kg/ha).

W okresie wschodów słonecznika niebezpieczne są ptaki krukowate. Natomiast podczas dojrzewania nasion utrapieniem są na przykład wróble. Odstrasza się je różnymi „strachami” lub odstraszaczami dźwiękowymi.

Zbiór

W Polsce słonecznik oleisty zbiera się przed 15 września. Opóźnianie zbioru, zwłaszcza podczas deszczowej pogody, powoduje silne porażenie koszyczków przez zgniliznę twardzikową.

W celu przyspieszenia dojrzewania rośliny można zastosować w okresie zmiany barwy koszyczków kwiatowych, ok. 15 dni po przekwitnięciu roślin, preparat Harvade 250 SC (2 l/ha).

Można także przeprowadzić desykację preparatami Reglone 200 SL (2–3 l/ha) lub Reglone Turbo 200 SL (1,5–2 l/ha). Opryskiwanie trzeba wykonać po opadnięciu płatków kwiatowych i dojrzeniu roślin.

Do jednoetapowego zbioru kombajnem przystępuje się, gdy koszyczki zaczynają dosychać, a ich uwilgotnienie maleje poniżej 60 proc. Niełupki zawierają wtedy 20 proc. wody. Natychmiast po zbiorze należy je doczyścić i dosuszyć do wilgotności 12 proc. Podczas zbioru trzeba uważać, aby nie dochodziło do obłuskiwania nasion, bo takie łatwo się psują. Wysokość cięcia powinna być maksymalna, aby nie zbierać dolnej części roślin.

Nasiona słonecznika zawierają 40–45 proc. tłuszczu i 15–18 proc. białka. Z hektara uzyskuje się 2–3 t niełupek. Pozostawione resztki pożniwne po zbiorze należy starannie rozdrobnić przed przyoraniem na głębokość 10–15 cm.

Źródło: "Farmer" 22/2007